به گزارش ایسنا، از وقتی هنوز قنات‌های تهران پر آب و روان بودند و آب قنات مستوفی از بالای ده‌ونک به پایین می‌ریخت و از مجرای روان قنات در خیابان مستوفی امروز و منطقه‌ی آبشار، آسیابِ یوسف‌آباد را به حرکت در می‌آورد تا امروز سال‌ها گذشته اما تنها چیزی که باقی مانده ساختمانی است که تا امروز خود را سرپا نگه داشته به لطفِ مصالحِ قدیمی بناکاران و مالکی که با گذشته‌اش عجین شده است.
به آن اندازه که سال‌هاست کنار آسیابِ قدیمی، تنور نانوایی گرم است، حتی در طول ۱۱ سالی که این آب‌انبار متروکه بوده، حتی حالا که آسیاب را مرمت کرده‌اند تا نخستین آسیاب موزه تهران را در دل شهر ایجاد کنند.
سیدجلال عجایبی - یکی از مالکان این آسیاب قدیمی و از سرمایه‌گذاران آن برای تبدیل فضا به «آسیاب - موزه تهران» - اما هنوز خاطرات زیادی از این فضا دارد. وقتی کودکی بیش نبوده و همراه با پدر و خاطراتی که از این آسیاب آبی هنوز با خود همراه دارد.
او در جمع خبرنگاران می‌گوید: در سال‌های قحطی جنگ جهانی دوم برای جلوگیری از بروز هر مشکلی برای مردم، پدرم که حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ خروار گندم ذخیره داشت به سرپرست کارگاه سفارش کرده بود تا اگر اهالی ونک، اوین، درکه، یوسف آباد و فرحزاد به آرد نیاز داشتند به هر کدام دو کیسه بدهد و در زمان درو، از آن‌ها گندم بگیرد. با تدبیر پدرم، مردم همه‌ی این محلات در آن سال‌ها گندم داشتند؛ هر چند افرادی فراموش کردند قرض خود را پس بدهند.
او با بیان این‌که در سال ۴۵ جلوی آبِ قناتی که چرخ آسیاب را می‌چرخاند را گرفتند و در نتیجه آسیاب نیز از کار افتاد، ادامه داد: به دنبال آن با فعالیت تونل رسالت، به مرور این فضا وضعیتی نیمه مخروبه گرفت اما خاطرات و احساس ما نسبت به این سازه، باعث شد تا تلاش کنیم به هر قیمتی، این فضا را مرمت و احیا کنیم.
عجایبی با اشاره به این‌که مراحل مرمت و بازسازی این بنا را با کمک مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان تهران انجام داده‌اند تا با ایجاد فضای موزه‌ای مردم با مراحل تبدیل گندم به آرد به کمک آسیاب آبی و ادوات آن و مهندسی معماری این سازه آبی آشنا شوند، افزود: در آن زمان دو آسیاب آبی در منطقه یوسف آباد به نام آسیاب آبی یوسف‌آباد و گاو میشی فعال بود که از قنات بهجت‌آباد تغذیه می‌شد. آسیاب گاو میشی شش برابر بزرگ‌تر از آسیاب فعلی بود و می‌توانست حدود هشت تا ۱۰ خروار گندم را در روز آرد کند که تا سال ۱۳۳۹ فعال بوده است که به وزارت آموزش و پرورش واگذار و پس از مدتی تخریب شد.
وی با بیان این که این آسیاب کوچک در مجموعه باغ خانوادگی آن‌ها وجود داشته که موفق به حفظ آن فضا شده‌اند، می‌افزاید: از این آسیاب آبی، آرد سبوس‌دار و مرغوب به نانوایی‌های شمال تهران به وسیله چرخ و گاری منتقل می‌شد.
او اضافه کرد: متاسفانه برخی دستگاه‌های شهری مانند شهرداری تهران تلاش داشتند تا با همکاری شرکت‌هایی که تونل رسالت را می‌ساختند این آسیاب را از بین ببرند اما با تلاش توانستیم آن را از چنگ شرکت‌ها درآوریم و مانع از تخریب شویم.
عجایبی درباره‌ی روند ایجاد آسیاب موزه نیز می‌گوید: قرار است آبی که چرخ آسیاب را می‌چرخاند به صورت فرضی روان شود، چون ادامه مجرای آبی که در گذشته از قنات جاری و به سمت پایین می‌رفت بسته شده و دیگر امکان روان بودن آب وجود ندارد. در گذشته، سرچشمه آب، از قنات آغاز و به سمت خیابان مستوفی می‌رفت و در نهایت در منطقه‌ی آبشار روان بود، ایستگاه آبشار امروزی در مقابل پارک ساعی نام خود را از جریانِ آبِ آن دارد.
از مرمت مشارکتی تا مرمت مالکانه آسیاب قاجاری تهران
محسن شیخ الاسلامی - معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران - نیز درباره‌ی روند مرمت این آسیاب قدیمی در محله‌ی یوسف‌آباد تهران می‌گوید: در عملکرد میراث‌فرهنگی، بناهای تاریخی که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و مالک خصوصی دارند، ردیف اعتباری خاص برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری، توسط اداره کل میراث فرهنگی تعریف می‌شود.
وی نامِ این ردیف اعتباری را «مشارکت در مرمت و احیای ابنیه واجد ارزش ثبت» عنوان می‌کند و می‌افزاید: در ادامه برای هر پروژه تفاهم‌نامه‌ای بین میراث فرهنگی و مالک بنا نوشته می‌شود که در آن تفاهم‌نامه میراث‌فرهنگی متعهد می‌شود بخشی از هزینه مرمت را قبول کرده و مالک نیز تعهد دارد به همان میزان که اعتبار می‌گیرد، مشارکت و اعتبار هزینه کند.
او با بیان این‌که مرمت آسیاب آبی یوسف‌آباد حجم بالایی داشت، به همراهی خوب مالک اشاره کرد که حتی تمایل داشت همه‌ی هزینه‌ها را به تنهایی تقبل کند و اضافه کرد: مالک آسیاب به تنهایی هزینه‌های مرمت را به طور کامل تامین کرد.
وی با اشاره به این‌که مرمت این بنا به پایان رسیده و در حال حاضر تجهیز و بهره‌برداری از آن باقی مانده است، افزود: میراث فرهنگی می‌تواند درباره‌ی تجهیز، حفاظت الکترونیک و در اختیار قرار دادن اشیا موزه‌ای که بتوان از این ملک به عنوان یک کار فرهنگی- گردشگری استفاده کرد، ورود کند و امکاناتی در اختیار مالک بگذارد، چون اجرای این موارد استانداردهایی دارد که باید تابع ضوابط اداره کل موزه‌ها باشد.
شیخ‌الاسلامی با تاکید بر این‌که تلاش می‌کنیم تا با گرفتن اعتبار از اداره کل موزه‌ها، اعتبار لازم را دریافت کنیم و شاهد به بهره‌برداری رسیدن نخستین آسیاب موزه تهران باشیم، ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که کار فیزیکی مرمت این بنا به پایان رسیده است، می‌توانیم در بازه‌ی زمانی سه تا چهار ماه آینده، در صورت اختصاص بودجه، شاهد به بهره‌برداری رسیدن آسیاب موزه تهران باشیم.
او می‌افزاید: در عین حال می‌توان از این ملک به عنوان موزه مردم شناسی شهر تهران استفاده کرد و در کنار آن اقداماتِ خدماتی و سرویس‌دهی در حوزه گردشگری نیز تعریف شود.
به گفته‌ی وی، اکنون فقط کارهایی مانند نصب دوربین‌های مدار بسته و تهیه طرح محتوای توجیهی درباره‌ی کاربرد موضوعی این آسیابِ تاریخی باقی مانده است.
آسیاب آبی یوسف‌آباد در خیابان یوسف‌آباد و در ورودی کوچه‌ی ۵۲، سوم خرداد سال ۸۶ به شماره ۱۹۱۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، این بنای تاریخی، امروز بعد از گذشت سال‌ها توسط مالکانش و با هزینه‌کرد اعتباری معادل ۶۰۰ میلیون تومان مرمت شده و قرار است تا اوایل سال آینده، از این فضا بهره‌برداری شود؛ هر چند به اعتقاد مالک، اگر بودجه اختصاص یابد، امکان ایجاد این آسیاب موزه فراهم می‌شود.
