«شرلوک هلمز و نجیب زاده بی همتا»

(ماجرای شرلوک هولمز و نجیب زاده ای که تارزان بود)

نویسنده: دکتر جان اچ واتسون

ویرایش: فیلیپ ژوزه فارمر

ترجمه: فرید الدین سلیمانی

ناشر: قطره، چاپ اول 1397

112 صفحه، 14000 تومان

 

****

بی تردید اگر بخواهیم از محبوب‌ترین و معروف‌ترین  شمایل ادبی کل تاریخ ادبیات داستانی سخن به میان بیاوریم، شرلوک هولمز اگر اولی نباشد، قطعا یکی از پنج مخلوق ادبی پرطرفدار و جاودان در تاریخ ادبیات داستانی جهان خواهد بود.

نشانه های این مهم نیز بسیار فراوانند، بیش از صد سال از روزگاری که خالق شرلوک هلمز (سر آرتور کنان دویل) معروف ترین داستانهایش را براساس این شخصیت نوشته، می گذرد؛ اما این آثار فراموش نشده و همچنان به دلیل اقبالی که میان مخاطبان دارند، تجدید چاپ می شوند، افزون براین از ساحت داستان، وارد دنیای سینما، تلویزیون، تئاتر و رادیو نیز شده اند. اما به این اقتباس های رنگارنگ بسنده نشده است، بلکه نویسندگان بسیاری نیز پا به میدان گذاشته و آثاری با استفاده از این شخصیت محبوب خلق کرده اند.  آثاری که در طیف های مختلفی می توان آنها را دسته بندی کرد و بی اغراق پاره ای از آنها بسیار هم جذاب از کار در آمده اند.

برخی از این داستانها براساس پرونده ها و ماجراهایی شکل گرفته که در آثار آرتورکنان دویل بدانها اشاره شده اما هیچوقت نوشته نشده اند و برخی تماما محصول تخیل خود نویستده بوده اند. به همین خاطر در این آثار می توان شاهد حضورشرلوک هلمز در دوره های سنی گوناگونی بود، از وقتی خیلی جوان بوده تا زمانی که به پیری و کهنسالی رسیده است. برخی داستانها هم براساس شخصیت هایی که از جمله نزدیکان شرلوک هولمز بوده اند، نوشته شده اند وخلاصه میتوان در این آثار هر شکل و فرمی که ممکن بوده داستانی جذاب و خواندنی را نوشت، یافت.

تعداد این داستانها به قدری زیاد هست که بتوان بر مبنای آنها کتابخانه ای تشکیل داد، تحت عنوان کتابخانه شرلوک هولمز! این کاری است که به همت نشر قطره در حال شکل گیری است. البته این تنها یک شاخه از مجموعه ای است که این ناشر با دبیری کاوه میرعباسی در حوزه ادبیات پلیسی در حال سامان دادن به آن است. مجموعه ای که خوشبختانه دوام یافته و کم مانده بیست تایی شود.

اما این مجموعه  ازتفاوت هایی اساسی با دیگر مجموعه ها و یا آثاری که ناشران گوناگون تحت عنوان آثار پلیسی منتشر کرده اند، برخوردار است. تفاوتی که به یک بخش از آن را در رابطه با انتشار آثار مرتبط با شرلوک هلمز اشاره کردیم و دیگر ویژگی آن هم انتخاب و انتشار شاخه ای از ادبیات پلیسی است که لااقل در ایران تا پیش از انتشار این مجموعه شناخته شده نبود و آن چیزی نیست جز ادبیات پلیسی تاریخی. در این شاخه از ادبیات پلیسی خواننده آثاری هستیم که ماجراهای آنها یا در سده های دور از مصر باستان تا دوران قرون وسطی یا عصر ملکه ویکتوریا و... می گذرد.

ویژگی های برشمرده شده، بستری را فراهم آورده که خواننده آثاری متفاوت و در عین حال سرگرم کننده در ادبیاتی باشیم که برخی آنها را به واسطه شکل گرفتن براساس قواعدی آشنا و مشخص از بالا می نگرند. اما این ژانر نشان داده که همچنان زنده و پویا مخاطبان خود را دارد و می توان خواننده آثار در خور اعتنایی در آنها نیز بود.

به هر حال پانزدهمین کتاب از مجموعه ادبیات پلیسی نشر قطره رمانی است تحت عنوان «شرلوک هولمز و نجیب زاده بی همتا» با عنوان فرعی : ماجرای شرلوک هولمز و نجیب زاده ای که تارزان بود که نام دکتر جان اچ واتسون را به عنوان نویسنده و فیلیپ ژوزه فارمر را به عنوان ویراستار یدک می کشد. که البته این تمهیدی است از فیلیپ ژوژه فارمر که داستان را یکی از روایت های دکتر واتسون دوست و همکار شرلوک هولمز جا بزند که مثلا در گذر زمان این دستنویس ها به دست او رسیده و پس از ویرایش آن را منتشر کرده است.

چنین تمهیدی بیش از آنکه برای فریب مخاطب بکاررفته باشد، در واقع یک بازی فرامتنی است که نویسنده پای آن را به خود متن باز کرده است . چراکه خوانندگان به خوبی می دانند شرلوک هولمز شخصیتی واقعی نیست و صرفا مخلوقی داستانی است، اما او چنان وانمود می کند که گویی هولمز شخصتی واقعی است و حتی در ابتدای کتاب می آورد که«تمام شخصیت های این کتاب حقیقی اند و هر گونه تشابه آنها با شخصیت های داستانی اتفاقی است»!

به این ترتیب نویسنده از همان آغاز بازی را ترتیب می دهد که البته بخشی از جذابیت این رمان نیز محسوب می شود. حتی تاریخچه ای برای این دست نویسها جعل می کند که واتسون دست نوشته هایش را در گاوصندوق بانک کاکس در  خیابان چیرینگ کراس نگه می داشته که بعد از بمبارانهای جنگ جهانی دوم همه امیدها به انتشار آنها از دست رفته چرا که  دستور وینستون چرچیل برای پیدا کردن آن به نتیجه نمی رسد، اما سالها بعد خیلی اتفاقی در جنوب دامنه ساکس داونز نزدیک روستای فلورث در خرت و پرت های یک اتاق زیر شیروانی پیدا می شود.

به این ترتیب نویسنده برای جذابیت بخشیدن به داستان خود پای یک شخصیت واقعی تاریخی را نیز به میان می کشد. این ویژگی است که فیلیپ ژوزه فارمر در آن تبحر ویژه ای دارد.  او نه فقط در این کتاب و یا بر اساس شخصیت هولمز بلکه با استفاده از شخصیتهای داستانی دیگر نیز آثاری جذاب خلق کرده است.  او در این شیوه نه تنها شخصیت هایی واقعی که مخلوقاتی ادبی را نیز از گوشه و کنار دنیای ادبیات به صحنه داستانهای خود می آورد و برای شگرد خود نیز نام «روایت چلیپایی» را در نظر گرفته بود. بنابه تعریف او  روایت چلیپایی عبارت است از همنشینی دو یا چند پرسوناژ در مکان یا جهان داستانی علی الاصول مستقل و مجزا از هم بر بستر روایتی واحد.

در مجموعه ادبیات پلیسی نشر قطره آثار دیگری نیز از این قسم می توان یافت نمونه اش رمانی برمبنای شخصیت شرلوک هولمز و دکتر جکیل ، در رمان حاضر اما پای تارزان به میان آمده که این شخصیت نیز از جمله مخلوقات ادبی مورد توجه ژوزه فارمر بوده که چند کتابی براساس آن نوشته است.

اما اینکه چگونه می توان شرلوک هولمز را به تارزان پیوند زد و داستانی پلیسی بر مبنای آن نوشت، این هنری است که نویسنده این کتاب به خوبی از عهده آن برآمده است؛ هر چند در این داستان تم پلیسی با جاسوسی در آمیخته شده است و نقطه عزیمت داستان نیاز و ضرورت حضور هولمز در ماجرایی است که بیشتردر خدمت به وطن و امپراطوری بریتانیا محسوب می شود، تا پرونده یک قتل.

ماجرا در بحبوحه جنگ جهانی اول اتفاق می افتد، دکتر واتسون و شرلوک هولمز مدتی است از حال هم خبر ندارند، هر دو پا به سن گذاشته و هولمز در خیال بازنشستگی است که ماجرای سرقت یک فرمول مهم به میان می آید. دکتر واتسون از یک میهمانی کوچک به وزارت خارجه فراخوانده می شود و در آنجا با دوست قدیمی خود روبه رو می شود که برای همین منظور از او هم دعوت شده است. ماموریتی پر حادثه و جذاب که با پرواز دو دوست به سمت قاهره آغاز می شود و سیر ماجراهایی که در پیش روی آنها قرار می گیرد آنقدر جذاب هست که مخاطب تا پایان این روایت که از زبان دکتر واتسون بازگو می شود، داستان را دنبال کند...