به عنوان کسی که همواره عمده ریشه مشکلات اقتصادی کشور را فرهنگی میبینم، به بررسی یکی از عوامل فرهنگی آسیب زننده به اقتصاد میپردازم. حتماً در این ایام شده که به عنوان مهمان وارد خانه یکی از اقوام و آشنایان بشوید و با تعداد زیادی از اقلام پرمصرف و عمومی که انبار شدهاند مواجه شوید. اسم این کار احتکار خانگی است. در ادامه به بررسی عوامل آسیب زننده توسط این عامل به کشور می پردازیم. یکی از عمده مشکلات ما در حوزه اقتصاد انتظارات تورمی است. در سال های بعد از انقلاب همواره به دلایل استراتژیک، ناجوانمردانه مورد غضب قدرتهای اقتصادی جهان قرار گرفتیم. این موضوع باعث شده که در اکثر ۵۰ سال اخیر، تورم زیر ۱۰ درصد را تجربه نکنیم. و این یعنی همواره رشد عمومی قیمت ها باعث ایجاد گرانی و کاهش قدرت خرید مردم شده است. انتظارات تورمی نیز عامل بسیار مهمی است و نقش مهمی را ایجاد کرده است.
سوال اساسی و مهم این موضوع است که اگر ما ایرانیان هر کدام کالای پرمصرف ای را جهت در امان ماندن از گرانی بیش از اندازه نیاز مان خریداری نماییم چه اتفاقی برای اقتصاد کشور می افتد. در ادامه به جواب این سوال می پردازیم. تامین کالاهای مصرفی و عمومی همواره یکی از وظایف دولتها و حکومتها در دنیا می باشد. این موضوع یکی از موضوعات مهم استراتژیک و حیاتی هر کشوری می باشد. و دولت ها برای تولید، واردات و انبار کردن این گونه از اجناس برنامهریزیهای بلندمدت و دقیقی را انجام میدهد چرا که کمبود هر یک از اقلام اینگونه کالاها که در کشور ما به کالاهای اساسی مشهورند میتواند امنیت غذایی و سلامت یک جامعه را تهدید کند. بنابراین هیچگاه دولتها اجازه نمیدهند کالاهای استراتژیک و پرمصرف و عمومی از سطح جامعه کم یا نایاب شود، حال بیایید تصور کنیم که چنانچه توزیع کالا به دلایل سیاسی ،اقتصادی، آب و هوایی و غیره به مشکل برخورد کند، وهر خانواده ایرانی تصمیم بگیرد که مصرف چند ماهه خود را از بازار خریداری کرده و انبار کند با توجه به اینکه هر کالایی بالاخره تاریخ مصرف دارد و امکان انبارداری آن تا تاریخ محدودی وجود دارد و با توجه به محدودیت مکان برای انبار کردن بسته به نوع کالای خریداری شده، خانوار میتواند حداکثر مثلا تا دو سال کالای خود را خریداری و انبار نماید. نکته اینجاست بعد از این تاریخ چگونه و به چه قیمتی باید آن کالا را خریداری کند. کالاهای اساسی مورد نیاز همیشگی ما از آغاز تا پایان عمر می باشند. چنانچه برای یک یا دو سال توانستیم با خرید و انبار یک کالا از گرانی آن برای دو سال در امان بمانیم بعد از آن و تا آخر عمر چگونه و با چه قیمتی می توانیم آنها را خریداری نماییم.
احتکار خانگی چگونه به اقتصاد ضربه می زند
در اقتصاد عاملی به اسم چسبندگی قیمتها وجود دارد که وقتی کالایی گران می شود بعد از عرضه زیاد به سختی در کانال قیمتی قبلی قرار میگیرد. وقتی عرضه کالایی دچار مشکل میشود پدیده احتکار خانگی به وجود می آید مردم کالا ها را از سطح فروشگاه جمعآوری میکنند وقتی بازار تشنه کالایی میشود تولیدکنندگان و تجار به فکر گران کردن آن کالا می افتند و کالاها را به صورت قطرهچکانی به بازار سرازیر می کنند. در این وضعیت دولت به فکر علاج فوری کار میافتد، اولین اقدام واردات عمده آن کالا می باشد افزایش قیمت کالا و امکان سوء استفاده تجاری از این موقعیت انحصاری دولت را بر آن می دارد که آن کالا را خود و با ارز ارزان در اختیار مردم بگذارد، یعنی به نوعی یارانه واردات بدهد. بازار همچنان تشنه است و دولت کالا را با ارز دولتی و قیمت ارزان گسیل بازار میکند، این وضعیت کمی از اشتهای مردم برای انبار کردن را کم میکند. اما دلالان و واسطهها به طمع خرید و انبار کردن آن کالا وارد عمل می شوند و دوباره جمع کردن آن کالا از سطح جامعه و انبار کردن و توزیع قطره چکانی توسط توزیعکنندگان انجام می پذیرد. اتفاقی که میافتد قیمت آن کالا دیگر قیمت قبل نخواهد بود. حتی با کاهش نرخ ارز نیز آن کالا به قیمت گذشته باز نمی گردد. و این جواب سوالی است که مردم می پرسند قیمتها با افزایش قیمت ارز روز به روز افزایش یافت، اکنون با کاهش نرخ ارز چرا کاهش محسوس قیمت نداریم. در این بین دولت که میبیند ارز اختصاصی کالای اساسی در جیب دلالان و واسطهها میرود کم کم از واردات کاسته و سعی میکند قیمت آن کالا را تعدیل نماید در نتیجه در طولانی مدت قیمت کالا با افزایش قیمت زیاد، به ثبات میرسد. مثال مطالب بالا را در ماه های اخیر درباره پوشک، رب گوجه فرنگی، لوازم یدکی و غیر دیده ایم. حال ببینیم چه چنانچه کالای اساسی را بیش از اندازه نیاز خود نخریم چه اتفاقی می افتد.
روش درست
برای مدتی عرضه کالا دچار مشکل میشود دولت فوری دست به کار شده و به اصناف و زیر مجموعه خود دستور می دهد که انبارها را خالی کرده و کالا را در بازار عرضه بیش از نیاز بکند. از آن طرف تعرفه واردات را موقتاً برای تجار کاهش می دهد و به گمرک دستور تسریع در ترخیص کالای خاص میدهد. تجار هم که میبینند فرایند واردات تسهیل شده به فکر واردات مستمر و فراوان آن کالا میافتند. از آن طرف هم که خرید وجود دارد با واردات هر محموله کالا سود خوبی به جیب میزنند و قیمت آن کالا ظرف مدت کوتاهی با افزایش قیمت جزئی به تعادل میرسد و پایدار می گردد.
چنانچه عمیق به اقتصاد بنگریم در مییابیم که اقتصاد، در گردش به وجود می آید. این چرخه اقتصادی است که رونق بازار و درآمد و توزیع عادلانه را تحقق میبخشد. مفهوم این جمله را میتوان در یک داستان معروف جستجو کرد.
داستان اقتصاد
می گویند که کسی به یک شهر کوچک و قدیمی و ورشکسته وارد شد .تمام آدمهای آن شهر به همدیگر بدهکار بودند و رکود سنگینی به شهرحاکم بود. توریستی برای استراحت یک شبه وارد شهر شد و به تنها هتل شهررفته و تقاضای اتاق کرد. مسئول هتل کلید اتاقی را به او داد و آن شخص هم ۱۰۰ دلار به صاحب هتل داد و برای استراحت به اتاقش مراجعه کرد. هتل دار از خوشحالی پول را گرفت و فوراً به شهرداری رفت تا بدهی چند ساله عوارض سالیانه هتل را به شهردار بدهد. شهردار خوشحال شد و پول را گرفت و ۱۰۰ دلار را فورا به پیمانکاری که قسمتی از شهر را ساخته بود و چندین سال طلبکار بود، پرداخت نمود. پیمانکارخوشحال از دریافت پول، کل طلب مصالح فروشی را که به او بدهکار بود، پرداخت نمود. مصالح فروش هم بسیار خوشحال شد و پول را برداشت و رفت پیش هتل دار و طلب چندین ساله ای را که هر سال تعداد زیادی از فامیل هایش می آمدند و به دلیل کمبود جا در هتل شهر میخوابیدند و او مجبور بود پول هتل آنها را بدهد تسویه کرد. کل این فرایند نیم ساعت به طول انجامید ناگهان به مرد که از شهر و هتل آن اصلا خوشش نیامده بود پیش صاحب هتل برگشت و طلب پولش را کرد و رفت. در این بین هیچ پول رد و بدل نشد ولی رونق به شهر برگشت و همه طلب طلبکاران پرداخت شد. مفهوم اقتصاد همین می باشد چنانچه چرخه اقتصادی به مشکل برخورد همه آدمهای این چرخه که ما مردم هستیم زیان میبینیم.
اگر هر کسی کالایی رابه قصد گران شدن خریداری کند، و این کار را اکثر مردم تکرار کنند، تدریجاً این رفتار تبدیل به یک باور عمومی شده و این موضوع تبدیل به یک نیروی بزرگ و مقاوم در برابر کاهش قیمت ها پس از افزایش قیمتها خواهد شد. بنابر پیشبینیها ایرانیان ۲۰۰ تن طلا در خانه هایشان ذخیره دارند (کشتی آرای رئیس صنف طلا و جواهر). ۲۰ تا ۲۵ میلیارد ارز خانگی در ایران وجود دارد(شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران). بنابراین نباید کاری کرد که چرخه اقتصادی کشور که برای ما می چرخد توسط خود ما به مشکل بخورد.
باز هم مثل همیشه تاکید بر آموزش و توسعه دانش اقتصاد در بین عموم را خواستارم. این مورد از وظایف ذاتی حکومت می باشد .