«تحلیل رفتار متقابل»
(به همراه متن کامل بازی ها)
نویسنده: اریک برن
ترجمه: اسماعیل فصیح
ناشر: فرهنگ نشر نو، چاپ یازدهم 1397
446 صفحه، 38000 تومان
***
در دنیای مدرن فشار جسمی و روحی، استرس و ... از اصلیترین چالش هایی است که هر انسانی برای برخورداری از سلامت روح و روان با آن روبه رو ست. در چنین شرایطی جای تعجب نیست اگر کمتر کسی را میتوان یافت که لااقل برای یک بار هم که شده (در مقاطعی از زندگی) اختلالات روحی و روانی را تجربه نکرده باشد، شاید از اینروست که اغلب افراد برای حل مسایل روحی و روانی شان، همواره به دنبال یافتن کتابها و منابع معتبری در زمینه روانشناسی هستند تا بتوانند کیفیت سلامت روانی زندگیشان را بهبود ببخشند. به همین دلیل کتابهای حوزه روانشناسی عمومی همواره با اقبال بسیار خوبی روبه رو بوده اند و برخی از ناشران نیز با انتشار آثار کم مایه از این گرایش در میان مخاطبان نهایت بهره را برده اند.
در میان خیل آثار کم مایه یا میان مایه در زمینه روانشناسی، روان کاوی و یا روان پزشکی اگر طالب کتابی علمی و ارزشمند باشید، یکی از برجسته ترین کتابها که از آن به عنوان منبعی کامل و اثری جریان ساز یاد می شود، «تحلیل رفتار متقابل» نوشته اریک برن است که با ترجمه اسماعیل فصیح و توسط نشر نو روانه بازار کتاب شده است. اگرچه بیش از دو دهه از انتشار این اثر به زبان فارسی می گذرد، اما «تحلیل رفتار متقابل» به دلیل تداوم اعتبار نظریات اریک برن همچنان به عنوان منبعی کاربردی و سودمند مورد استفاده خوانندگان خود بوده است و تازگی چاپ یازدهم اثر با سر و شکلی مقبول در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.
اریک برن روان درمانگری کانادایی (با تباری لهستانی) که تحصیلاتش را در رشته روانپزشکی آن هم در آن زمانی که روش فرویدی رویکرد غالب این حوزه بود، پشت سر گذاشته است. دکتر برن به دلیل علاقه بسیاری به نوآوری در روانشناسی فرویدی داشت، همواره درتلاش بود تا مفاهیم نظریات فرویدی را به چالش بکشد. چرا در آن روزگار، سالها بود که فروید و نظریاتش در زمینه روانشناسی اساس هر گونه درمان قرار داشت. در درمان فرویدی گفتگوی با بیمار یک اصل بود، در واقع تاکید روی حرف زدن با بیمار بود که در نهایت به کشف مسایل ناپیدا در ناخوآگاه او می انجامید.اما اریک برن بررسی تعامل بیمار با دیگران را هم به روانشناسی فرویدی اضافه کرد و معتقد بود که با مشاهده و ارزیابی و تحلیل رفتار فرد در مقابل با دیگران می توان بیمار را بهتر درک کرد. برن نظریه خود را تحت عنوان «تحلیل رفتار متقابل» در مقاله مشهوری در سال 1958 مطرح کرد .چند سال بعد نظریات او در کتاب مشهور بازیها در سال 1964 چاپ رسید که یکی از مشهورترین و پرفروش ترین کتابهای دههی 70 بود.
یکی از مهمترین ویژگی های نظریه های اریک برن که باعث اقبال بیشتر خوانندگان شده، فروکاست دشواریهایی است که در نظریات فروید وجود دارد.چنانکه که برن در مقدمه کتاب حاضر نیز اشاره کرده، نظریه او شکل عامتری از روانکاوی سنتی (فرویدیسم) است که « اگر خواننده این دو نظریه را با هم ادغام نکند، هم نسبت به خود، و هم نسبت به نویسنده، منصف بوده است. اگر این ادغام صورت نگیرد» پیش بینی او «خواننده بزودی خواهد دید که «تحلیل ساختاری» با روشهای ویژه و ساده، به آسانی جای خود را در علم روانکاوی باز کرده است.» در سالهای بعد جامهی تحقق پوشید و با وجود گذشت چند دهه از زمان انتشار این کتاب همچنان مورد استفاده مخاطبان قرار گرفته است. در ایران نیز به لطف ترجمه روان و خواندنی اسماعیل فصیح که نه تنها مورد استفاده خوانندگان حرفه ای این حوزه بوده، بلکه مخاطبان عامتر نیز از آن بهره برده اند.
عنوان کتاب «تحلیل رفتار متقابل» ارجاعی است به تئوری روانشناسی اریک برن که به گونهای ساده و به دور از پیچیدگی های موجود در آن زمان، به حل مشکلات احساسی و رفتاری افراد به صورت تخصصی کمک میکرد و این نوع درمان به سرعت جایگزین شیوههای سنتی روانشناسی فرویدی قرار گرفت. چراکه در این شیوه درمان رفتاری از به کار بردن مفاهیم پیچیده دوری شده و تمام نظریات به گونهای مطرح شده است که به راحتی میتوان آنها را تجربه و مشاهده کرد.متن این کتاب از چهار بخش اصلی و ضمایم تشکیل شده که بخشهای آن عبارتنداز: رواندرمانی فرد و تحلیل ساختاری، روانپزشکی اجتماعی و تحلیل رفتار متقابل، رواندرمانی، مرزهای تحلیل تبادلی .
اریک برن در نظریه تحلیل رفتار متقابل معتقد است که مغز انسان همچون ضبط صوت از هنگام تولد سراسر اتفاقات را در خود نگهداری میکند و احساس خاصی که بر اثر یادآوری به انسان دست میدهد، را دوباره تجربه میکند. ایده کلی نظریه تحلیل رفتار متقابل برپایه حالتهای شخصی مطرح شده که نویسنده این حالت ها را در سه بخش والد، بالغ و کودک تقسیم بندی میکند که شامل فکر کردن، احساس کردن و رفتار کردن است.در ادامه به تحلیل رفتار متقابل فرد در تعامل با دیگران میپردازد و واکنشهای روانی و اجتماعی در رابطه بین افراد را بررسی میکند.در بخش نخست کتاب میخوانیم: «ساختار شخصیت شامل سه عضو میگردد، روان برونی، روان جدید، روان قدیمی که این اعضا از لحاظ پدیده شناسی و کارکردی،خود به صورت سه جنبه «حالت من» که به ترتیب «والد» و «بالغ» و «کودک» نام دارند.»
علاوه بر چهار فصل اصلی متن کتاب، به انتهای آن ضمائمی افزوده شده که بر جنبه های کاربردی و سودمند اثر حاضر بسیار افزوده است. این ضمائم را میتوان به دو بخش تقسیم کرد، نخست متنی که در واقع بر اساس «یک مورد درمان شده با پیگیری» براساس جلسات گوناگون پروسه درمان به شیوه مطرح شده در کتاب تنظیم شده است.
ضمیمه در خور اعتنای دوم کتاب «بازیها»ست که از بازی مختلف در زمینه تحلیل رفتار متقابل تشکیل شده است؛ نویسنده با ارائه «فرهنگ بازیها» آغاز می کند، و در ادامه به بازیهای زندگی، بازیهای ازدواج، بازیهای میهمانی، بازیهای اتاق مشاوره، بازیهای خوب و... می پردازد، به شیوهای که در مسیر این بازیها، رفتارها و تعاملات هدفمند بررسی شده و در نهایت یک برداشت و نتیجه مشخص به دست میآید. درواقع با کمک این بازیها مشکلات رفتاری ما و دیگران کشف میشود. همچنین به مدد این شیوه به بررسی بازیهای روانی مشابهی که در بین مردم تکرار میشود، پرداخته و ساختار نمایش نامه زندگی هر فرد را مشخص میکند.