«اسکیزوفرنی»
نویسندگان: کریستوفر فریت و ایو جانسون
مترجم: آرش طهماسبی
ناشر: ماهی، چاپ اول 1397
248 صفحه، 18500 تومان
*****
اولین مسئله‌ای که در مواجهه با این کتاب به ذهن شخص خطور می‌کند این است که چرا باید درباره اسکیزوفرنی یک کتاب کامل را مطالعه کنیم. به‌نظر می‌رسد اگر کسی کنجکاو باشد که بداند اسکیزوفرنی چیست، کافی است جست‌وجوی ساده‌ای در فضای مجازی انجام دهد و حداکثر یکی دو صفحه را ببیند. اگر خودمان یا اطرافیان به آن مبتلا نیستیم، چه لزومی دارد که در حد یک کتاب درباره آن مطلب بدانیم؟ مبتلا هم شویم، کتاب خواندن دردی را از ما دوا نخواهد کرد. اصلا اگر کسی گرفتار این مشکل است که اساسا کتاب نمی‌خواند. کتاب می‌خواهد چه کار! می‌ماند متخصصان. پس این کتاب برای روانشناسان است. اما نه، این‌طور نیست. این کتاب در اصل برای عموم مردم نوشته شده است تا آنان را با این اختلال روانی آشنا کند. اما این پرسش مطرح می‌شود که این کار چه ضرورتی دارد؟ حرف آخر را در همین ابتدا بگوییم: آشنایی با اسکیزوفرنی ما را با ابعاد مهم و ناشناخته‌ای از انسان آشنا می‌کند. اما علاوه بر این پاسخ اجمالی، باید مطلب را بیشتر بشکافیم.
امروزه معلوم شده که اسکیزوفرنی اختلالی استثنائی نیست که عده‌ای بسیار اندک گرفتار آن شوند. آمارها نشان می‌دهد که از هر صد نفر احتمال ابتلا یک نفر به این اختلال وجود دارد. بنابراین، اسکیزوفرنی از بسیاری از بیماری‌ها شیوع بیشتری دارد. هیچ کس با هیچ ویژگی خاصی از ابتلا به اسکیزوفرنی در امان نیست. حتی نخبگان و نوابغ فکری که ذهن و شناخت بهتری از واقعیت دارند، ممکن است گرفتار آن شوند. فیلم مشهور "ذهن زیبا" این مطلب را به‌زیبایی به همگان نشان داده است؛ جان نش (1928-2015)، ریاضی‌دان بزرگ و برجسته آمریکایی که جایزه نوبل اقتصاد را در سال 1994 از آن خود کرد، گرفتار اسکیزوفرنی می‌شود و زندگی شخصی‌اش از هم می‌پاشد؛ زیرا رابطه‌اش با واقعیت به‌هم می‌خورد.
اسکیزوفرنی به آن وضعیتی می‌گویند که شخص ارتباطش را با واقعیت از دست می‌دهد و چیزهایی را واقعی می‌پندارد که وجود خارجی ندارند. این چیزها می‌توانند از نوع صدا، تصویر یا هر چیز دیگری باشند؛ برای مثال ممکن است به‌صورت تجسم شخصیت‌هایی باشد که فرد مبتلا را مخاطب قرار می‌دهند. اسکیزوفرنی بیماری روانی پیچیده و گنگی است که درمان مطلق آن هنوز تعیین نشده. همچنین علل و عوامل کامل آن هم هنوز مشخص نیست؛ زیرا این اختلال دو جنبه جسمانی و ذهنی دارد. از جهت فیزیکالیستی ریشه در مشکلاتی دارد که در مغز رخ می‌دهند. آزمایش‌ها به‌خوبی این مطلب را به اثبات رسانده‌اند که این بیماری با ضایعاتی در مغز همراه است. البته معلوم نیست که این ضایعات علت اسکیزوفرنی هستند یا این‌که اسکیزوفرنی منجر به آنها می‌شود. از جهت ذهنی ابهام بیشتر است و هنوز در سایه قرار دارد. می‌توان گفت که اسکیزوفرنی در نقطه مرزی مغز و ذهن رخ می‌دهد. آیا تاریک‌تر از این نقطه جایی هست؟
این کتاب اگرچه به صورت مختصر نوشته شده است، با اینحال اما یک بررسی جامع و همه‌جانبه درباره اسکیزوفرنی است. تاریخچه بسیار خوبی از این بیماری از دوران باستان تا دوره معاصر بیان می‌شود. از قرن بیستم این اختلال به‌مثابه یک بیماری تلقی شد و درمان آن با دارو نیز از همین زمان شروع شد. تا پیش از این، روش‌های عجیب‌وغریبی برای آن به‌کار می‌رفت. نویسندگان انواع داروها و اثرات هر کدام و چگونگی هر مورد را توضیح می‌دهند. اسکیزوفرنی کارکردهای روانی شدیدی دارد و حتی در پاره‌ای موارد با نبوغ و خلاقیت هم گره می‌خورد. رابطه پیچیده میان این دو طرف نیز به‌خوبی بررسی شده است.
به‌طور کلی دو نظر درباره ابتلا به اسکیزوفرنی وجود دارد: 1- عوامل زیستی و ژنتیکی 2- عوامل محیطی و اجتماعی. برای هر کدام از این دو عامل فصل جداگانه‌ای اختصاص یافته و به‌تفصیل بررسی می‌شوند. برای عوامل دسته اول بحث‌های مفصلی درباره مغز صورت گرفته است. در زمینه عوامل محیطی، استرس، خانواده و فقر از مهمترین موارد هستند. نظریات جالبی در این‌باره مطرح شده. برای مثال یکی از روانشناسان بزرگ قرن بیستم به نام رونالد دیویدلینگ بر این باور است که اسکیزوفرنی واکنشی به استرس‌های غیرقابل تحمل محیط، از جمله خانواده، است. اما این پایان کار نیست. از نظر او، اگر این اختلال به‌درستی هدایت شود می‌تواند منجر به رهایی و حتی سعادت شخص شود.
چیزی که سراسر کتاب را جذاب‌تر کرده این است که همه مباحث با مثال‌های واقعی و نمونه‌های بالینی متعددی همراه است. شرح و گزارش این نمونه‌های عینی تصویر بهتری از مباحث و اسکیزوفرنی در چشم خواننده به تصویر می‌کشد. در پایان همه‌ی این مباحث نیز می توان گفت که نویسنده کتاب حاضر با رویکرد موجز خود اما جامع فرصتی فراهم آورده تا دانستنی هایی کارآمد در اختیار ما قرارداده تا با نکات بیشتری درباره ذهن و مغز و زندگی خود آشنا می‌شویم.
