«سبک‌شناسی کاربردی»
نویسندگان: جاناتان هوپ و لارا رایت
مترجم: سید محمدباقر برقعی مدرس
ناشر: علمی و فرهنگی؛ چاپ اول ۱۳۹۶
۲۵۰ صفحه، ۱۵۰۰۰ تومان
****
کتاب سبک‌شناسی کاربردی مقدمه‌ای است بر تکنیک‌های تجزیه و تحلیل سبکی که دامنه‌ی وسیعی از متون ادبی قرن بیستم را مورد تجزیه و تحلیل کاربردی قرار می‌دهد. این کتاب علاوه بر معرفی تکنیک‌های تجزیه و تحلیل سبکی، نگاهی کاربردی نیز به دستور زبان توصیفی دارد.
نیاز به وجود چنین کتابی برای دانشجویان رشته‌های زبان‌شناسی، ادبیات انگلیسی و ادبیات فارسی، همیشه احساس می‌شده است، زیرا آثار نوشته‌شده یا ترجمه‌شده در حوزه‌ی سبک‌شناسی بیش‌تر به آثار ادبی در قالب شعر پرداخته‌اند و همیشه جای کتابی که سبک‌شناسی نثر ادبی را به شیوه‌های منسجم و کابردی ارائه دهد خالی است.
سبک‌شناسی کاربردی به شکلی تنظیم شده است که بتوان آن را در کلاس درس تدریس کرد. چنان که اغلب کتاب‌های درسی از الگوی ساده به دشوار پیروی می‌کنند، ساده‌ترین فصل این کتاب فصل نخست آن است و خواننده هرچه بیش‌تر پیش می‌رود، مباحث پیچیده‌تر می‌شوند.
کتاب پنج فصل و هر فصل چند بخش دارد. هر فصل این کتاب مربوط به حوزه‌ای مهم از دستور زبان است و هر بخش بر یکی از مشخصه‌های خاص این حوزه تمرکز می‌کند. بخش‌ها به صورت مجزایند و شامل تعریفی از آن مشخصه، متنی برای تجزیه و تحلیل که استفاده از آن مشخصه در آن چشم‌گیر باشد، راه حل و حکم کلی هستند.
چنان‌که گفتیم، در هر فصل سبک‌شناسی کاربردی، بخش‌های با شماره‌ی بالا پیچیده‌ترند، اما فصل‌های اول، دوم، سوم و چهارم نیز در رده‌ی بالایی از دشواری قرار دارند. با این‌که واژگان مسلما ساده‌ترین و قابل درک‌ترین موضوع زبانی هستند، فصل مربوط به این بحث در پایان کتاب قرار داده شده است؛ زیرا واژگان محدودترین حوزه‌ی زبانی به شمار می‌روند و در نتیجه کم‌تر از حوزه‌های دیگر مورد توجه قرار دارند.
فصل نخست سبک‌شناسی کاربردی به عبارت اسمی می‌پردازد. بخش‌های اصلی این فصل که عبارت اسمی را با نمونه‌های متنی و تشریح هر متن توضیح می‌دهد، ساختار عبارت اسمی، توصیف‌کننده‌های پیشین، توصیف‌کننده‌های پسین، حروف تعریف، ضمایر اول شخص، ضمایر اول شخص جمع، ضمایر دوم شخص و ضمایر دوم شخص۲ است. فضای آموزشی کتاب ایجاب می‌کند که در خلال هر مبحث، تمرین‌هایی برای درک بهتر گنجانده شود و نویسندگان با طرح تمرین و تکلیف، خواننده را مورد آزمایش قرار می‌دهند. «خواب بزرگ» ریموند چندلر و مقاله‌ی «چرا می‌نویسم» جورج اورول از متونی است که در این فصل مورد استفاده قرار گرفته است.
هم‌چنان که عبارات اسمی پیرامون اسم هسته ایجاد می‌شود، عبارات فعلی نیز شامل یک فعل اصلی اجباری است که سایر انواع فعل‌ها از جمله افعال کمکی و هم‌چنین ادات منفی‌ساز و قیدها نیز به آن‌ها افزوده می‌شود. در فصل دوم کتاب، نویسندگان به عبارات فعلی پرداخته‌اند. ساختار عبارت فعلی، زمان روایی، زمان داستان و زمان دستوری، عبارت‌های فعلی ساده و مرکب، کاربردهای زمان حال، ساختار مجهول، ساختار امری و صورت‌های فعلی غیرمحدود بخش‌های مهم این فصل را تشکیل می‌دهند. «به سادگی ای‌بی‌سی» نوشته‌ی رودیارد کپلینگ، «زن در کنار دریاچه» نوشته‌ی ریموند چندلر، «مغز ملیلیارد دلاری» نوشته‌ی لن دیتون، «کالبد» نوشته‌ی ویلیام سانسم، «سرزمین داغ» نوشته‌ی شیوا نایپاول، «آقای نوریس قطارها را عوض می‌کند» نوشته‌ی کریستوفر ایشروود و «صبح به‌خیر نیمه‌شب» نوشته‌ی جین ریز از متونی هستند که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند و پاره‌ای از «آلما کوگان» نوشته‌ی گوردون برن و «نمک‌خوران» نوشته‌ی کاد بامبارا به عنوان تکلیف در اختیار دانشجویان قرار گرفته است.
وقتی عبارت‌های اسمی و فعلی با هم نقش‌آفرینی می‌کنند، جمله‌واره‌های را تشکیل می‌دهند. ساده‌ترین انواع جمله‌واره‌ها شامل یک عبارت اسمی، یک عبارت فعلی و یک عنصر سوم اختیاری است که با X نمایش داده می‌شود. در فصل سوم نویسندگان به تفصیل به جمله‌واره‌های پرداخته‌اند. آن‌ها با درآمدی بر نحو آغاز کرده‌اند و به تحلیل ساختار جمله‌واره، رابطه‌ی میان S و V، اندازه‌ی نسبی عناصر نحوی، عناصر اجباری X، (حالت متعدی)، گسترش عناصر X، عناصر سنگین S و X پیش از فعل، قرار گرفتن عناصر قیدی در جمله‌واره، جمله‌واره‌های اصلی، ساحتار هم‌پایه، ساختار ناهم‌پایه و جمله، ابهام نحوی و حروف اضافه رسیده‌اند.
«عشق من، جان‌به‌دربرده از گویل» نوشته‌ی کاده بامبارا، «تصاویر در برابر آسمان» نوشته‌ی اریک بوهمر، «هدیه‌ی هامبولت» نوشته‌ی سال بلو، «آبشارهای درخشان» نوشته‌ی جی مک‌لنری، «خشم و هیاهو» نوشته‌ی ویلیام فاکنر، «زندگی‌کردن» نوشته‌ی هنری گرین، «گتسبی بزرگ» نوشته‌ی اسکات فیتزجرالد و «طوفان» نوشته‌ی جوزف کنراد از جمله متونی است که برای بررسی ساختار متنی ارائه شده است. پاره‌هایی از «نتیجه‌گیری» نوشته‌ی هنری گرین، «سفیران» نوشته‌ی هنری جیمز، «ناحیه‌ای در تاریکی» نوشته‌ی وی.اس. نایپاول و «شرح تانگو» نوشته‌ی آدام هال نیز برای تکیلف و تمرین به مخاطبان داده شده است. بیش‌ترین متن ارائه‌شده از آثار ادبی در این فصل گنجانده شده است.
«پیوستگی» ابزاری صوری و زبان‌شناختی است که نشان می‌دهد متن ساختاری ورای جمله دارد. پیوستگی ابزارهایی هم‌چون ضمایر، تکرار، حذف، هم‌پایگی و ناهم‌پایگی را شامل می‌شود. «ساختار متن» عنوان فصل چهارم کتاب سبک‌شناسی کاربردی است. درآمدی بر ساختار متن: انسجام و پیوستگی، ساخت اطلاع: اطلاع نو و اطلاع کهنه، حذف، پیوستگی و انسجام، الگوهای منسجم: اندیشه، الگوهای منسجم: زبان‌های دیگر و الگوهای منسجم: گفتار، بخش‌های اصلی این فصل را ساخته‌اند. بسیاری از متون ارائه‌شده در این کتاب هنوز به زبان فارسی ترجمه نشده‌اند و این در حالی است که اهتمام و دقت نویسندگان در بررسی ساختارهای نحوی و دستوری این متون نشان می‌دهد که این آثار تا چه اندازه باارزش و همه هستند. «پستچی گم‌شده» نوشته‌ی مارک ولینگتن، «شلاق‌زدن» نوشته‌ی رودی دویل، «ملوی» نوشته‌ی ساموئل بکت، «زیارت» نوشته‌ی دوروتی ریچاردسن، «اولیس» نوشته‌ی جیمز جویس، «صدا» نوشته‌ی گابریل اوکارا و «شراب خرما» نوشته‌ی آموس توتولا از متون ارائه‌شده در این فصل هستند.
در مجمل‌ترین فصل این کتاب یعنی فصل «واژگان» به کاربرد واژگان رومی، استفاده از واژگان طولانی، واژه‌سازی، تکواژهای وابسته، حوزه‌های معنایی، باهم‌آیی و مترداف‌ها پرداخته شده است. از متون بررسی‌شده در این فصل می‌توان به «آه سکان‌ها چگونه آن را پیش می‌رانند» نوشته‌ی انتونی پاول، «کریستین مارلی در ورودی دوگانه‌ی خودش» نوشته‌ی بی. اس. جانسن، «شهر شیرین» نوشته‌ی کاده بامبارا و «آقای نوریس قطارها را عوض می‌کند» نوشته‌ی کریستوفر اریشوود اشاره کرد.
