به گزارش الف، معمولاً در چند دوره اخیر مجلس شورای اسلامی، نمایندگان اواخر زمان چهار ساله که می رسد به فکر انجام اصلاحات اساسی در ساختار نظام انتخاباتی می افتند. در واقع به نظر می رسد نمایندگان بعد از گذشت سال های اولیه از جایگاه و کارآمدی نه چندان مناسب مجلس شورای اسلامی آگاه می شوند و به همین دلیل به فکر تصویب قانون یا قوانینی برای ارتقای نقش مجلس می شوند.

از آن جا که چنین طرح هایی به طور بنیادی سازوکار انتخاب نمایندگان و تشکیل مجلس را تغییر می دهد نیازمند تامل و دقت بیشتری هستند و به هیچ وجه آخر دوره، زمان مناسبی برای بررسی چنین مسائلی نیست. به خصوص این که از چند هفته دیگر، دستور کار مجلس شورای اسلامی نیز تماماً بررسی بودجه سالیانه است و به همین دلیل فرصت لازم و کافی برای پرداختن به چنین مسائل مهمی وجود ندارد.

مشکلات طرح استانی شدن انتخابات

یکی از این طرح هایی که از دوره پنجم مجلس شورای تقریباً در هر دوره بررسی شده، طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی است که در دوره دهم مجلس شورای اسلامی نیز چنین طرحی در قالب " طرح یک فوریتی اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی" با ۱۲۱ امضا در دستور کار قرار گرفته است{لینک}.

در مقدمه طرح آمده:" علی رغم اینکه مجلس شورای اسلامی قوانین متعددی در زمینه برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی منعقد نموده ولی در دو دهه اخیر با اصلاحات بی شماری مواجه شده است که این مهم نشان از این دارد که قانون مربوط می تواند دارای ایراداتی باشد و اصلاح آن می تواند زمینه حضور مردم در عرصه انتخابات را پررنگ تر نماید از طرفی استانی شدن انتخابات نیز دغدغه بسیاری از مسوولان نظام می باشد".

نمایندگان بر اساس این صورت مسئله پیشنهاد داده اند که استانی شدن می تواند زمینه رفع ایرادات قانون انتخابات مجلس، مشارکت بیشتر مردم و رفع دغدغه مسئولان نظام را فراهم نماید. اما از همین جملات مشخص است ساختار بندی مسئله و مشکل توسط نمایندگان به درستی صورت نگرفته است.

اول اینکه آیا اصلاح متعدد قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی نشانگر این است که می باید این قانون در راستای استانی شدن تغییر یابد؟. کدام مطالعه و پژوهشی به چنین نتیجه ای رسیده است؟ شاید این تغییر محتمل نیز همانند تغییرات قبلی نمایندگان به بدتر شدن قانون منجر شود.

دوم اینکه نمایندگان طراح به استانی شدن انتخابات در راستای حضور پررنگ تر مردم تاکید کرده اند. علاوه بر این که ایراد اول به این مورد نیز وارد است می توان گفت تا کنون درصد مشارکت مردم در انتخابات مجلس، حد قابل قبولی داشته و این میزان مشارکت کننده در بسیاری از کشورهای غربی که مدعی دموکراسی هم هستند بیشتر است(اتفاقاً بسیاری بر این عقیده هستند استانی شدن موجب کاهش مشارکت مردم خواهد شد که در ادامه به آن اشاره می شود).

سوم این که عبارت "رفع دغدغه مسئولان نظام" ابهام دارد و مشخص نیست دقیقاً به چه مسئولانی اشاره دارد و آیا این مسئولان دقیقا بر تغییر ساختار انتخابات و استانی شدن تاکید داشته اند!؟

ایراداتی بر جزئیات طرح استانی شدن

نگاهی به مواد طرح نیز نشان دهنده این است با چنین تغییراتی بعید است کارآمدتر شدن مجلس شورای اسلامی حاصل آید. بر اساس دو ماده«3» و «4» قرار است رای دهندگان هم به صورت حوزه ای و هم استانی رای دهند. به عبارتی بهتر، از هر حوزه انتخابیه موجود در استان نامزد یا نامزدهایی که حداقل بیست درصد ( 20 %) آرای صحیح ماخوذه حوزه انتخابیه را کسب کنند و بالاترین رای را در کل استان به دست آورده اند، نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه محسوب می شوند.

در تبصره ماده«4» هم آمده در صورتی که حد نصاب در این ماده، برای یک یا چند کرسی به دست نیاید، نامزد یا نامزدهایی که بیشترین رای را نسبت به سایر نامزدهای آن حوزه انتخابیه در سطح استان کسب کرده باشند به عنوان نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه به مجلس راه می یابند.

درباره جزئیات طرح نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:

در بند اول سیاست های کلی انتخابات تاکید شده " تعیین حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی بر مبنای جمعیت و مقتضیات اجتناب‌ناپذیر به‌گونه‌ای که حداکثر عدالت انتخاباتی و همچنین شناخت مردم از نامزدها فراهم گردد"، اما مشخص است با گسترده شدن حوزه های انتخابیه و استانی شدن آن، شناخت مردم از نامزدهای انتخاباتی به حداقل خواهد رسید. در این صورت احتمالاً مردم یا در انتخابات مشارکت نمی کنند چون نمی توانند به طور دقیق نامزدها را بشناسند و قرابت های فکری و سیاسی را تشخیص دهند یا اینکه چهره های مشهور و یا افرادی که وعده های بزرگ و غیر ممکن می دهند رای خواهند آورد.

همچنین با توجه به اینکه نامزدها باید در سطح استان رای بالایی بدست آورند به طور منطقی بر روی شهرهای پرجمعیت تاکید خواهد شد و از نقاط حاشیه ای و کم جمعیت تعمداً غفلت می شود. بدون شک چنین امری با ارزش های نظام که توجه به مردم محروم و نیازهای آنها است مغایرت دارد.

بر اساس ماده (8) طرح پیشنهادی مدت فعالیت تبلیغات انتخاباتی برای نامزدهای نمایندگی مجلس شورای اسلامی دوهفته خواهد بود. اما واضح است نامزدها نمی توانند در طول این مدت به تمام شهرهای یک استان سفر کند و با مردم دیدار داشته باشد. همچنین بدلیل گسترده شدن حوزه انتخابیه، احتمالاً هزینه نامزدهابه شدت افزایش پیدا خواهد کرد. بر این اساس نقش پول و افراد متمول در انتخابات پررنگ تر از وضعیت فعلی خواهد شد.

چه باید کرد؟

تقریباً در اینکه مجلس شورای اسلامی کارآمد نیست و به مسائل اساسی و مشکلات جامعه کمتر می پردازد اجماع عمومی وجود دارد. اما با استانی شدن نیز بسیار بعید است از مشکلات فعلی مجلس کاسته شود. به نظر می رسد استانی شدن زمانی با موفقیت همراه خواهد که با دو مولفه دیگر همراه شود.

اول اینکه موضوعات و مشکلات محلی در سطح محل به آن پرداخته و رسیدگی شود و مجلس صرفاً به مسائل ملی بپردازد. دوم اینکه در فقدان سیستم حزبی جدی در ایران نباید انتظار داشت مجلس شورای اسلامی بهتر از وضعیت فعلی عمل کند؛ چرا که خط و خطوط مجلس اصلاً واضح و مشخص نیست و البته پاسخگویی و قبول مسئولیت در قبال عملکرد مجلس نیز توسط جریانات و گروه های سیاسی وجود ندارد.

در این بین نباید صرفاً ارتقای جایگاه مجلس را در استانی شدن دید چرا که از طریق روش های دیگر نیز می شد به بهبود عملکرد مجلس کمک کرد. مثلاً یکی از اتفاقاتی که می توانست موجب افزایش بحث های کارشناسی و کارآمدی مجلس شود، شفافیت آراء و عملکرد نمایندگان مجلس شورای اسلامی بود که متاسفانه نمایندگان با آن مخالفت کرده اند.

در نهایت، با این تفاسیر باید گفت وقتی برخی نمایندگان نمی توانند راه حل درست و جامعی برای کارآمدتر شدن خود مجلس ارائه دهند چگونه می توان انتظار داشت تصمیمات صحیحی برای حل مشکلات کشور اتخاذ نمایند.