«از این تپهها هیچیک»
نویسنده: دبلیو. اس. مروین
مترجم: مجتبی ویسی
ناشر: چشمه، چاپ اول، بهار 1397
173 صفحه، 17000تومان
****
آلتئیا (Aletheia) کلمهای است در اصل یونانی و منظور یونانیان باستان از این کلمه، آشکارگی یا بیرون آمدن از خفا و پنهان بودگی بوده است. همچنین این لغت به حقیقت نیز اشاره دارد. این کلمه دقیقا متضاد کلمه لِثه (lethe) به معنای فراموشی، نادیده بودن یا پنهان شدگی است. هایدگر در قرن بیستم به این کلمه توجهی دگرباره میکند و معنای گشودگی را از آن استخراج مینماید که در عین حال به حقیقت نیز نظر دارد. هایدگر در کتاب "سرآغاز کار هنری" از این کلمه در تشریح نقاشیهایی از ونگوک و همچنین در توضیح شعر و زبان بهره میگیرد. هنگامی که هنرمند از هرروزگی یا روزمرگیِ (Everyday-ness) خود خارج شده و برای لحظهای با حقیقت یک چیز (شیء، زبان، کلمه و...) از منظر خود مواجه میگردد معنای آن چیز در برابرش گشوده میشود. این همان لحظهای است که فردی عادی به مقام هنرمندی گذر میکند و دبلیو. اس. مروین شاعر آمریکایی، شاعری است که به زعم من بارها و بارها این دقیقه را پیموده است.
شعرهای مروین به تازگی در مجموعهای با عنوان «از این تپهها هیچیک» توسط نشر چشمه روانه بازار شده است. و ترجمهی آن توسط مجتبی ویسی که از دهه هفتاد فعالیت حرفهای خود را در زمینه ترجمه آغاز کرده است و ترجمه کتابهایی از نویسندگانی چون پل هاردینگ، اومبرتو اکو، شرمن الکسی و موراکامی را در کارنامه کاری خود دارد، صورت گرفته است. این مجموعه شامل یک مقدمه از مترجم کتاب و گزیدهای از شعرهای مروین (83 شعر) است.
با نگاهی به سابقهی شاعری، اهمیت و همچنین کولهباری از عناوین و افتخارات دبلیو. اس. مروین، متوجه خواهیم شد که تا چه حد جای شعرهای این شاعر 91 ساله و مهم آمریکایی در بازار کتاب ایران خالی بوده است. اگر بخواهیم به سراغ معرفی مروین برویم و شِمایی کلی از این شاعر به دست بدهیم باید اینطور شروع کنیم: شاعری پرکار که تابحال بیش از سی جایزه شعری مهم دریافت کرده است که در میان این جوایز، 2 بار دریافت جایزهی پولیتزر به چشم میخورد، یکبار در سال 1971 (برای کتاب نردبانبر) و بار دیگر در سال 2001 (برای کتاب سایهی شعرای یمانی). همچنین نیویورک تایمز کتابی با عنوان «مهاجرت» که در برگیرندهی شعرهای جدید و گزیدهای از شعرهای قدیمی او بوده است را در میان صد کتاب برتر سال قرار داده است. اثری که برای مروین جایزهی کتاب ملی در سال (2005) و جایزهی پیک کتاب در سال (2006) را به همراه داشت. همانطور که مجتبی ویسی در مقدمه کتاب نوشته است، شعرها، ترجمهها و نثرنوشتههای مروین طی هفت دهه به دفعات ستایش شدهاند و در میان ستایشکنندگان او نام افرادی همچون اودن، شاعر بزرگ، به چشم میخورد که اولین کتاب مروین را نیز با نام "نقابی برای یانوش" (1952) برای جایزه شعر جوان ییل برگزیده است. همچنین ریاست سابق آکادمی شعر آمریکا و دو دوره کسب لقب ملکالشعرایی در سالهای (1999-2000) و (2010-2011) را نیز باید به عناوین و افتخارات این شاعر آمریکایی افزود.
دنیای شعری مروین دنیایی منحصر به فرد است، و این ویژگی آگاهانهای است که مروین برای رسیدن به آن تلاش کرده است. خود مروین در یکی از گفتوگوهایش میگوید: «همیشه از اینکه ببینم دارم شعری متفاوت با قبل مینویسم خشنود میشوم. شگفتزده شدن یعنی یافتن مسیرها و مناطقی که قبلا ندیدهاید، در آنها نبودهاید. من همیشه چشم به آن دارم که نوشتارم شگفتزدهام کند، غافلگیرم کند». (از مقدمه کتاب). زمانی که این عنصر غافلگیری و بکر بودگی در شعرهای ملوین به موتیفهای تاثیرگذار او گره میخورد شعری منحصر به فرد خلق میشود. از جمله ویژگیهای بارز ظاهری شعر ملوین و نویسندگیاش، استفادهی بسیار کم او از علائم سجاوندی همچون نقطه، ویرگول و... است. او با اینکار دریچهی برداشتهای متفاوت از چگونه خواندن گزارهها را به روی خواننده باز میگذارد.
ملوین شاعری است که از سال 1970 زندگی در مزارع آناناس واقع در جزایر هاوایی را انتخاب کرده است، چنین انتخابی هم از سر علاقهی او به دوری گزیدن از شهر و زندگی شهری نشات گرفته است، ملوین شاعری است پیرو مشرب بودایی، ماشینیسم و نوع تصمیمات انسانی بر روی زیست بوم کرهی زمین (همچون قطع کردن گسترده و هرسالهی درختان) را در اکثر مواقع نقد و به شدت تقبیح میکند. او در عین حال مسئلهی جنگ را همواره به عنوان یکی از موتیفهای اصلی شعرهای خود حفظ کرده است و از این منظر نام او در کنار نام شاعرهای جنگستیز و بزرگی همچون: آلنگینزبرگ، رابرت بلای، آدرین ریچ، دنیز لوروتوف و... قرار میگیرد، حتی واکنش او به جنگ ویتنام و بخشیدن پول جایزهاش به جنبش مقاومت در برابر اعزام نیرو به ویتنام نیز نشان از همین روحیه و منش اوست.
مروین برداشتی خاص از شعر آزاد دارد و انواع شعر گفتن را تجربه کرده است، از شعرهای مذهبی با حال و هوای روحانی که به دوران کودکی او مربوطاند تا نوشتههایی برآمده از زندگی خود او و خاطراتش، شعرهایی در تقبیح جنگ، شعرهایی با مشرب بودایی و بازگشت به طبیعت که اتفاقا این دو مورد آخر یادآور مضمون شعرهای گینزبرگ است.
پل والری شعر را به رقص تشبیه میکند و میگوید رقص برخلاف راه رفتن که همیشه مقصدی دارد، به دنبال رسیدن به جایی نیست، رقص نظامی از کنشهاست ولی کنشهایی که پایانشان در خود نهفته است. همچنین والری میگوید رقص «اگر به دنبال هدفی باشد، صرفا هدفی آرمانی است، نوعی حالت حسی، نوعی افسون، خیال یک گل، نقطهی اوجی در زندگی، یا یک لبخند- که در نهایت روی صورت کسی مینشیند که آن را از فضای خالی گرفته است.» (والری، 1390: 16). کلمات در شعرهای ملوین نیز نظامی از کنشها است که هدف را در خود میجویند. بارقههایی از معنا که در پی یک گشودگی، لحظهای چهره به مخاطب نشان میدهند:
تاریکی
سرد است
از آن رو که ستارگان
به هم باور ندارند (از متن کتاب)
یا در شعر دیگری که ردّی از تجربه زندگی در مزارع دارد و برخاسته از شیوهی زندگی خود شاعر است نیز همین رویکرد دیده میشود:
تمام صبح مزرعه
صدای باران را از حافظه
با ادواتی خشک تکرار میکند
و در دیوار مردگان بر میزان عسل نادیدهشان میافزایند
ماه اوت است
فوجهای پرنده شکل میگیرند
من با خود
خالیِ دستهایم را میبرم
هر چه را که نداری همه جا خواهی یافت. (ار متن کتاب)
و شعرهای دیگری که نشان از عمق توجه ملوین به پدیده دارد. او معنا را گاه چنان فشرده در کشفهایش بیان میکند که میتوان سطری از شعر او را بارها و بارها خواند و همچنان به دنبال کشفهای جدید بود:
رمز زبان حشرات را میخواهم بگشایم
آنها زبانهای آیندهاند (صفحه 28)
ملوین در بیان درد نیز که همواره موتیف پرکاربرد شعر شاعران مختلف به حساب میآمده نیز بیان و شیوهی منحصر به فرد خود را نشان داده است:
هر یک از ما
قلمروِ دردهای خودش را دارد
شب و روز در پیشان میگردیم
معصوم، بی مناقشه، بیتاب
دردهایی سرشار از استفادهای ساکت
و زمان هر یک
چون یک انگشت در جهانی بدون دست. (از متن کتاب)
در کارنامهی ملوین علاوه بر نوشتن شعر، ترجمه اشعار شاعرانی همچون: فدریکو گارسیا لورکا، اوسیپ ماندلشتام، پابلو نرودا به چشم میخورد. از نکات جالب توجه دیگر زندگی او نیز ملاقات با ازرا پاوند در نوزده سالگیاش است او و همسر دومش همچنین از دوستان تد هیوز و سیلویا پلات دو شاعر مطرح انگلیسی و آمریکایی، به شمار میآمدند و شاهد فروپاشی زندگی این دو شاعر که سر انجام به خودکشی سیلویا پلات منجر شد نیز بوده است.
کتاب "از این تپهها هیچیک" مجموعهی بسیار خوبی برای شناخت شعر این شاعر آمریکایی است که با ترجمهی روان و دقیق مجتبی ویسی فرصت و لذت خواندن شعر خوب را برای مخاطب فراهم میآورد، شعرهای این مجموعه که گزیدهای از شعرهای ملوین به شمار میروند از متون برگزیدهی سه سایت: بنیاد شعر، شعر معاصر آمریکا و آکادمی شاعران آمریکا گزینش شده است و علاوه بر آنکه لذتی وافر از کشفها و سطرهای این شاعر ناب به مخاطبین منتقل میکند، شِمایی کامل از فضای شعری این شاعر نود و یک ساله برای مخاطبین به ارمغان میآورد.
.
1- والری، پل. (1390). ((شعر و تفکر تجریدی)). ترجمهی هاله لاجوردی. دربارهی شعر (مجموعه مقالات) در فصلنامهی فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. چاپ سوم. صص 25-1