حدود ۵۰ سال از ضمیمه شدن نام «اسد» به سیاست سوریه می گذرد. شهرت «حافظ اسد» از خلبانی هواپیمای جنگی ساقط شده ساخت شوروی در نزاع کانال سوئز آغاز شد و پس از چندی قله قدرت سیاسی کشورش را فتح کرد. اکنون فرزند آن خلبان قهرمان نیز ضمن گرفتاری در معرکه داخلی به معادلات هواپیماها و سامانه های پدافند هوایی سخت مشغول است.
از ده ها سال پیش تاکنون دمشق از پشتیبانی تسلیحاتی مسکو برخوردار است. پس از ناکامی نیروی هوایی و انهدام سامانه های پدافندی در جنگ ۱۹۸۲ لبنان و اسرائیل، حافظ اسد بسیار کوشید تا سامانه های پدافندی کارامدی از شوروی دریافت کند و سرانجام موفق شد با استقرار آنها تا حدودی کشور را از گزند تجاوزات اسرائیل محفوظ نگاه دارد. سالها پس از فروپاشی شوروی، در دوران حکومت «بشار اسد» نشانه های شکستن موازنه آشکار شده بود تا جایی که تاسیسات مخفی هسته ای سوریه در سال ۲۰۰۷ از سوی نیرویی ناشناس منهدم شد. (اخیرا اسرائیل به انجام آن حمله تجاوزکارانه اعتراف کرد) بلافاصله دمشق در تمنای تقویت پدافند هوایی کشور دست به کار شد و رایزنی ها با مسکو را آغاز کرد اما غافلگیری جنگ داخلی امان نداد
آتش جنگ داخلی متاثر از ضعف قوای سوریه شعله کشید و کشور را در برگرفت. چند ماه پس از آغاز جنگ داخلی، بحث بر کیفیت و اثر سامانه های پدافندی مستقر در سوریه از سر گرفته شد آنگاه که هواپیمای نظامی ترکیه در سال ۲۰۱۲ اولین شکار سامانه های پدافندی سوری بود. از قول کارشناسان روسی نقل شد که هواپیمای ترکیه به هدف ارزیابی قابلیت دفاع هوایی سوریه وارد حریم استان لاذقیه شده بود و البته با "موشک روسی" سامانه قدیمی سوریه مورد اصابت قرار گرفت! در سال ۲۰۱۵ چندی پس از ورود رسمی روس ها به جنگ سوریه و مستقر شدن ایشان در پایگاه های استان لاذقیه، این بار هواپیمای بمب افکن روسی بود که از سوی دو جنگنده ترکیه هدف قرار گرفت و با سرنگون شدنش چرخ روابط روسیه با ترکیه به چاله افتاد...
یکی دیگر از پر سر و صدا ترین حوادث هواپیماهای نظامی در سوریه مربوط به سرنگون کردن هواپیمای اسرائیلی ابتدای سال جاری میلادی بود. اسرائیل اعلام کرد که هدف از عملیات تجاوز کارانه، انهدام سامانه های پدافند هوایی سوریه بود اما اتفاقا موفقیت بی سابقه پدافند هوایی سوریه در همان تقابل، موجب تقویت امیدواری دمشق به تغییر معادلات شد. اگر چه اسرائیل در تابستان ۲۰۱۸ یک هواپیمای سوری دیگر را همچون سال ۲۰۱۴ سرنگون کرد اما نشانه های ارتقای کارامدی پدافند هوایی سوریه تاثیر محسوسی بر رفتار تجاوزکارانه اسرائیل گذاشت.
اسرائیل مدعی شده بود که سرنگونی هواپیمای اسرائیلی بر اثر خطای خلبان رخ داد و کیفیت "موشک های روسی" پدافند سوری بازدارنده ایشان نیست! اما سرانجام ناشی گری خلبانان اسرائیلی هزینه ای بزرگتر از سقوط یک هواپیما برای اسرائیل به بار آورد و پس از آنکه یک هواپیمای روسی سومین شکار پدافند سوریه و موشک های روسی آن شد، مسکو رسما اعلام کرد که رفتار فریبکارانه خلبانان اسرائیلی سبب چنین حادثه ای شده و لذا اسرائیل را مسئول این اتفاق می داند.
چند روز پس از آزمایش سامانه ضد موشکی ژاپن، تحریم چین به دلیل خرید سامانه پدافند هوایی روسی و شاید حساسیت برانگیز تر اینکه اندکی پس از قدرتنمایی روسها در بزرگترین مانور نظامی، یک هواپیمای پیشرفته روسی با ۱۵ خدمه سرنگون شد! مسکو که سکوت در برابر این اقدامات تحریک کننده را تاب نمی آورد زمینه واکنش به غرب را مساعد یافت و بر آن شد با پاسخی معنی دار ابزارهای قدرتمند خود را یادآوری کند
سال ها است که مسکو نسبت به ایجاد سپر موشکی ناتو در شرق اروپا اعتراض دارد. همچنین استقرار سامانه های پدافندی شرق آسیا از نگاه مسکو تهدید امنیتی جدی محسوب می شود و بنابراین حق خود جهت واکنش را مسلم می داند اگر چه تمایلی به رویارویی مستقیم ندارد. روس ها معتقدند که با خزیدن ناتو به نزدیکی مرزهای روسیه و تکمیل حلقه محاصره سامانه های پدافند هوایی غرب، ظرفیت بازدارندگی تسلیحات استراتژیک روس خنثی خواهد شد پس امنیت کشور با تهدیدی جدی روبرو است.
اعلام استقرار سامانه پدافندی اس ۳۰۰ در کنار تجهیزات کنترل راداری پیشرفته در سوریه از این منظر قابل توجه است که زین پس سرزمین سوریه تحت مسئولیت دمشق در نقش مانعی مقابل گسترش ناتو ظاهر خواهد شد. روشن است که یافتن توجیه انباشت امکانات پیشرفته در سوریه، چتر رصد را بر پایگاه های ناتو گسترده خواهد کرد و حفاظت از مزایای پایگاه های آن حوالی برای غرب بسیار پر هزینه تر می شود. مسکو با انتساب مالکیت تسلیحات به دمشق ضمن تلاش برای اخلال در سپر موشکی غرب و دستکاری موازنه مدیترانه همچنین می تواند خود را از پذیرش مسئولیت هر عملیات پدافند هوایی دیگر در این منطقه مبرا کند.
این اقدام مقدماتی که با استناد به حق حاکمیت سوریه توجیه شده، بازیگران معادلات شرق مدیترانه را ناچار می کند که به اراده حاکمان دمشق بیشتر احترام بگذارند. در صورت تثبیت این گام بلند می توان گفت که زین پس خیمه شب بازی حمله شیمیایی و بهانه جویی های دیگر برای تهدید دمشق موثر نخواهند بود و جایگاه مسکو هم در هر آینده حکومت سوریه تثبیت شده است...
وزرای دفاع ناتو در واکنش به این حرکت زیرکانه روسیه، بلافاصله ضمن توسل به اتهامات نوساخته، آینده ای را هشدار داده اند که با عضویت مقدونیه و گرجستان در ناتو شطرنج شرق اروپا و دریای سیاه بسیار پیچیده تر خواهد شد.
مسکو اعتماد بنفس خود را بازیافته و وزن سوریه در بسیاری چانه زنی های خود از دریای سیاه تا مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند را دریافته است. علی الحساب طی اقدامی نمادین تاکنون سوریه به لیست معدود کشورهایی اضافه شده که موقعیت جدید «اوستیای جنوبی»، «آبخازیا» و «کریمه» را برسمیت می شناسند. فرای این سرزمین کلیدی سوریه با مسئولیت دمشق به بهانه برقراری موازنه منطقه ای و حفظ صلح حتی خواهد توانست محل امن تولید و استقرار موشک هایی شود که خود روسیه بر اساس قراردادهایی از آنها منع شده است. روس ها همچنین می توانند ضمن فعال کردن جغرافیای سوریه در مسیر تجارت شرق به غرب چنان بهره هایی بردارند که جایگاه روسیه به عنوان یک قدرت محترم جهانی خدشه ناپذیر شود. روس ها نه تنها روند سیاسی صلح سوریه را مدیریت می کنند بلکه با توسل به ابتکاراتی از جمله طرح بازگرداندن پناهجویان سوری تلاش دارند هندسه روابط بین الملل دمشق را نیز نظام دهند...
(به طور کلی مصونیت سوریه از سنگینی سایه ریاض و واشنگتن زمینه تحقق منافع ایران در شراکت را فراهم خواهد کرد. استقبال دمشق از ‘دومین حمله` موشکی ایران در مقایسه با محکومیت ‘دو حمله` پر هزینه امریکا به سوریه یک نشانه بارز از محفوظ بودن جایگاه ایران در سوریه است و در فردای پایان ماموریت نظامی زمینه های بسیاری جهت تحکیم شراکت وجود خواهد داشت. در این میان ترکیه که بخشی از اعتبار خود را مدیون میزبانی از پایگاه های ناتو بوده و به سامانه اس ۴۰۰ روسی نیز نیاز دارد، در موقعیت پیچیده ای قرار گرفته است.)
