«از دل تو تا دل من»
نویسنده: کارن آرمسترانگ
ترجمه: مرضیه سلیمانی
ناشر: نشر فرهنگ نو، چاپ سوم 1397
223 صفحه، 20000 تومان
****
در جهانی پرآشوب با کشمکش‌هایی تمام ناشدنی زندگی می‌کنیم؛ صاحبان قدرت در گوشه و کنار آن با بهانه‌هایی مختلف و به اشکال گوناگون به سرکوب و اعمال خشونت علیه خواسته‌های مردمی می‌پردازند، گروهی دیگر نیز با خون و خشونت قصد ترویج و تحمیل ایدئولوژی متحجرانه خویش دارند و ظاهرا هیچ قدرتی، حتی اجماع جهانی نیز قادر به پایان دادن به این احوال نیست و کشور های جهان در حل این بحران‌ها ناتوان مانده‌اند. خشونت و تندروی‌ها اما فقط دامنگیر جهان سوم نبوده بلکه تا قلب جهان مدرن نیز پیش رفته و آرامش همه کشورها را تحت الشعاع قرار داده است.
تندروی هایی که به اسم دین در قالب حرکت‌های تروریستی صورت گرفته است سبب شده تا تفکر سکولار روز به روز در جوامع گوناگون مقبولیت بیشتری پیدا کند. گسترش تروریسم و رشد قارچ گونه آن بر تمام ابعاد جامعه جهانی سایه انداخته است و گسترش آن زندگی مردم جهان را به اشکال مختلف با خطراتی جدی همراه کرده و متاسفانه جریان پررنگی از آن را فرقه‌های تندروی مذهبی (اسلامی) نمایندگی می کنند.
در چنین زمانه‌ای سخن گفتن در رابطه با مسایل اخلاقی همچون شفقت و مهربانی، ضرورت است یا خوش خیالی؟ در این روزگار که دین محوری و تکیه به ارزشهای اخلاقی شعار به حساب می‌آید، اگر کسی پیدا شود و تنها راه حل پایان بخشیدن به بحران های زندگی امروز را حفظ ارزشهای اخلاقی در چهارچوب ادیان بداند و نگاه شفقت آمیز و همراه با مهربانی را در تمامی ابعاد زندگی کلید حل تمام معضلات جهان بداند، دور از انتظار نیست که در نگاه بسیاری از مردم متهم به خوش‌خیالی شده و حتی به سخره گرفته شود؛ اما کارن آرمسترانگ بانوی نویسنده و پژوهشگر انگلیسی و یکی از صاحب نظران رشته مطالعات تطبیقی دین در جهان غرب می‌خواهد خلاف این را ثابت کند. او با نگارش کتابی تحت عنوان «از دل تو تا دل من» شفقت و مهربانی را کیمیای زندگی معاصر می‌داند. آرمسترانگ دین پژوه ، مورخ دین و نویسنده آثاری همچون «پرونده‌ای برای خدا»، «تاریخ خداباوری»، «پیکار برای خداوند»، «محمد؛ زندگی نامه پیامبر اسلام» و... کسی است که می‌توان او را صاحب معارف متعالی به حساب آورد.
عنوان کتاب «از دل تو تا دل من» از غزلی با مطلع «شد زغمت خانه سودا دلم» از شمس تبریزی وام گرفته شده است؛ حسن این انتخاب آنجاست که محتوای کتاب از تناسبی درونی با این نگاه عرفانی / دینی برخوردار است. متن اصلی کتاب شامل دوازده است که در قالب گام‌هایی برای رسیدن به یک زندگی مهربانانه تر تدارک دیده شده است. برگردان کتاب به فارسی توسط مرضیه سلیمانی با نثری پاکیزه و روان صورت گرفته که لازمه اثری با این مشخصات و برخوردار از مخاطبانی از طیفهای مختلف است، نشر نو نیز به شکلی مقبول کتاب را بدست خواننده رسانده است. کتابی که هدف اصلی نویسنده‌ی آن تحقق بخشیدن به آرزوی یک جهان بهتر با توسل به نیروی مهربانی و هم نوع دوستی است.
کارن آرمسترانگ در مقدمه کتاب این سوال را مطرح می‌کند: «آیا شفقت از این توانایی برخوردار است که مشکلات به ظاهر حل ناشدنی زمانه را حل کند؟ آیا این فضیلت حتی در عصر تکنولوژی امکان پذیر است؟»
پاسخ او به این پرسش‌ها مثبت است و از همین رو خلاء پرداختن به شفقت را نوعی فقدان در جهان امروز محسوب می کند: «با نهایت تاسف این روزها ما کمتر درباره شفقت می‌شنویم، در واقع علل این منازعات معمولا آز و حسد و جاه طلبی است اما در تلاش برای منزه جلوه دادن این احساسات خود خواهانه، غالبا آنها را درپوششی از لفاظی دینی پوشانده‌اند. در سالهای اخیر دین به گونه‌ای وقیحانه مورد سو استفاده قرار گرفته است. تروریست ها از دین خویش برای توجیه شرارت‌ها و قساوت‌هایی استفاد می‌کنند که از مقدس‌ترین ارزشهای آن هتک حرمت کرده است.»
اما معنای دقیق شفقت چیست؟ که از نگاه کارن آرمسترانگ چنین دارای اهمیت و ضرورت است؟ نویسنده ایده محوری و مرکز ثقل مباحث کتاب خود را این‌گونه برای مخاطب معنا و تبیین می‌کند: «واژه شفقت (رنج کشیدن، تحمل کردن یا تجربه کردن) معنی می‌دهد. پس شفقت به معنی پذیرفتن یا تحمل کردن چیزی در شخص دیگر است؛ یعنی حود را به جای دیگری قرار دادن، احساس کردن درد و رنج او به صورتی که گویی درد و رنج خود ماست و درک دیدگاه های او با بلند نظری.»
نویسنده کتاب خود را در قالب دوازده فصل ارائه کرده است، با این ایده که در هر فصل از کتاب برای مخاطب، گامی تازه در راستای آشنایی با رویکردی باشد که به زندگی مهربانانه‌تر می‌انجامد. این گام‌ها عبارتند از: «درباره شفقت بیاموزیم»، «به جهان پیرامون خویش بنگریم»، «با خودمان مشفق باشید»، «همدلی»، «عمل»، «دانسته‌های ما چه اندک است»، «چگونه با دگیری سخن بگوییم؟»، «نگرانی برای همگان»، «دانش»، «بازشناسی» و «دشمن خود را دوست بدارید». پس از این دوازده گام، نویسنده در بخشی کوتاه تحت عنوان سخن آخر به جمع بندی نهایی محتوای کتاب می‌پردازد که از امکان شفقت حتی در دنیایی مثل «دنیای امروز» حکایت دارد.
شگرد نویسنده برای پرداختن به مباحث کتاب و تبیین درستی ایده‌هایی که در هریک از این گام‌های دوازده‌گانه مطرح شده است، استفاده از ویژگیهای اخلاقی ادیان مختلف (به ویژه مسیحت و اسلام)، اندیشه‌های فلسفی و قوانین کتب مقدس بوده است. کارن آرمسترانگ در این کتاب خواندنی با بررسی مقتضیات خاص شفقت در ادیان و باورهای مختلف، در پی یافتن مشترکاتی است که انسان در تقابل با فرهنگ‌ها و عقاید گوناگون می‌آموزد و مخاطب را ترغیب می‌کند تا در رابطه با سنت‌ها خاص تحقیق کند و به خواننده پیشنهاد می‌کند تا در رابطه با خصایص مشفقانه دیگر ادیان بیشتر مطالعه کند.
خواننده‌ی «از دل تو تا دل من» در رهگذر آشنایی با نظریات نویسنده کتاب در رابطه با مهربانی، به واقع در مییابد که در سراسر زندگی خود تا پایان عمر با نبردی درونی همراه هستیم و باید مرتبا در رابطه با شفقت بیاموزیم و جهان اطراف خود را به گونه‌ای دیگر بنگریم هرگز نگرانِ دوست داشتن دشمن خود نباشیم!
