افزایش چشمگیر تولید بنزین کشور، بی اثر کردن تحریم واردات بنزین و صادرات میعانات گازی، بهبود کیفیت سوخت، سودآوری بالای اقتصادی، بازیابی قیمت واقعی میعانات گازی و اشتغال زایی بالا، هفت دستاورد بزرگ بهره برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس هستند.

پالایشگاه ستاره خلیج فارس را می توان کلکسیونی از «ترین»ها در صنعت نفت ایران و جهان دانست. بزرگترین، سودآورترین، بنزین سازترین، راهبردی‌ترین و حتی سیاسی ترین پالایشگاه ایران است . این پالایشگاه بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی دنیا است و حضور رئیس جمهور در افتتاح هر یک از فازهای این پالایشگاه به حق متناسب با ارزش راهبردی آن است زیرا هر یک از فازهای آن به اندازه یک پالایشگاه مستقل دارای ارزش اقتصادی و راهبردی است.

اجرای این مگاپروژه صنعت نفت به‌راستی مایه افتخار و سربلندی نظام جمهوری اسلامی بوده است و متاسفانه آنچه در این زمینه مغفول واقع شده است ، تبیین عظمت این دستاورد ملی برای تقویت خودباوری و اعتماد به نفس ملی بود. بخشی از ابعاد اهمیت راهبردی و همچنین بعضی از افتخارات این دستاورد ملی مورد اشاره قرار می گیرد:

افزایش چشمگیر تولید بنزین کشور

این پالایشگاه که به عنوان دهمین پالایشگاه احداث شده در کشور است به تنهایی قادر است 36 میلیون لیتر در روز بنزین تولید کند. این رقم معادل 58 درصد کل بنزین تولیدی کشور تا قبل از افتتاح پالایشگاه ستاره بود. یعنی 9 پالایشگاه نفت موجود در کشور هم اکنون 62 میلیون لیتر در روز بنزین تولید می کنند که رقم 36 میلیون لیتر، به طور متوسط برابر بنزین تولیدی در 5 پالایشگاه کشور است.

بی اثر کردن تحریم واردات بنزین

امریکا در دور اول تحریم ها در سالهای 89 تا 91 ابتدا گمان می کرد که با تحریم ناگهانی فروش بنزین به ایران خواهد توانست از طریق ایجاد نارضایتی های اجتماعی در ایران، به یکباره کار ایران را یکسره کند؛ اما در آن مقطع زمانی دولت با تغییر کاربری برخی پتروشیمی ها و تولید و عرضه بنزین پتروشیمی به بازار، این نقطه ضعف موجود در کشور را جبران کرد. این در حالی است که در سال جاری با توجه به افزایش مصرفی که در این چند سال وجود داشته است، تامین این حجم از بنزین توسط پتروشیمی ها به غیر از مسائل زیست محیطی، تقریبا امکان ناپذیر بود. اما حالا با افتتاح کامل پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران با رعایت سیاست های کنترل مصرف حتی می تواند صادرکننده بنزین شود. بنابراین، فارغ از مباحث سوددهی اقتصادی، اشتغال‌زایی و غیره، پالایشگاه مذکور به راستی از ابعاد امنیت سیاسی و امنیت انرژی به عنوان یک دستاورد بزرگ در ایران مطرح است. شکل 1 وابستگی کشور به واردات بنزین در صورت عدم ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس را نمایش می دهد.

شکل 1- وابستگی به بنزین وارداتی با فرض عدم وجود پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال های 1397 تا 1401

بهبود کیفیت سوخت و کاهش آلودگی هوا

بنزین و گازوئیل این پالایشگاه دارای استاندارد یورو 4 و در برخی پارامترها یورو 5 است. این پالایشگاه تولید بنزین یورو 4 کشور را از حدود 18 میلیون لیتر در روز به 54 میلیون لیتر خواهد رساند یعنی تولید بنزین یورو 4 کشور را دقیقا 3 برابر خواهد کرد. همچنین این پالایشگاه تولید 14 میلیون لیتر در روز نفت گاز (گازوئیل) یورو 4 خواهد داشت که مطمئنا تحول شگرفی در کاهش آلودگی هوا ایجاد خواهد کرد. برخی پژوهش های سال های اخیر ثابت کرده است که خودروهای سنگین (گازوئیل سوز) و بعد از آن موتورسیکلت ها بیشترین سهم را در آلودگی هوای کلان شهرها خصوصا تهران دارند. فارغ از میزان فرسودگی و عملکرد موتور خودروهای سنگین موجود در کشور که آن هم باید در جای خود پیگیری و اصلاح شود، آزمایش صورت گرفته از 50 جایگاه گازوئیل در سطح شهر تهران در سال 95 متوسط میزان گوگرد گازوئیل را در حدود ppm 5000 نشان می داد که مطمئنا تاثیر بسیار زیادی در آلودگی هوای شهرها و تولید Pm10 و pm2.5 خصوصا در زمستان داشت. اما همین آزمایشات، گوگرد موجود در گازوئیل این جایگاه ها در بهار 97 و پس از آنکه نفت گاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس به تهران رسیده است را ppm 50 الی ppm 100 نشان می دهد.

سودآوری بالای اقتصادی

از میان 5 فرآورده اصلی پالایشگاه های نفت، چهار فرآورده اول یعنی گازمایع، بنزین، نفت سفید و نفت‌گاز دارای قیمت های بالاتری نسبت به نفت خام هستند اما فرآورده پنجم یعنی نفت کوره تقریبا 30 درصد کمتر از نفت خام قیمت دارد که معمولا عامل ضعیف شدن اقتصاد پالایشگاه ها خصوصا در ایران با متوسط 25 درصد تولید نفت کوره در سبد فرآورده های پالایشی است. اما پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان یک پالایشگاه میعانات گازی، تنها حدود 2 درصد تولید نفت کوره دارد و سوددهی این پالایشگاه نسبت به پالایشگاه های نفت خام کشور در حدود 2 برابر است. این پالایشگاه حدود 1 میلیارد دلار سود سالانه خواهد داشت که از این مبلغ کسری به عنوان مالیات و هزینه های دیگر به افزایش بودجه عمومی، خدمات و اشتغالزایی کمک می کند و بخش دیگر آن سود سهامداران خواهد بود و به رشد اقتصادی کشور کمک خواهد کرد.

بازیابی قیمت واقعی میعانات گازی

میعانات گازی که بیشترین تولید آن در کشورهای صاحب ذخایر گازی یعنی ایران، قطر و روسیه اتفاق می افتد، از تجارت خیلی کمتری نسبت به نفت خام برخوردار است. حجم تولید این ماده در کل جهان در حدود 3 میلیون بشکه تولید می شود و حجم بازارش در مقایسه با بازار 90 میلیونی نفت خام قابل مقایسه نیست. همچنین مشتری های این ماده که امروزه به 25 واحد در سراسر دنیا رسیده است قابل مقایسه با 700 پالایشگاه موجود در دنیا قابل مقایسه نیست. از طرفی ایران و قطر به عنوان مهمترین رقبای فروش میعانات گازی در منطقه، هر دو با افزایش عرضه سالانه این ماده در بازار (به دلیل پیشرفت فازهای پارس جنوبی در ایران و گنبد شمالی در قطر) ناخواسته موجب کاهش ارزش واقعی این ماده در منطقه شده بودند که با ساخت پالایشگاه راس لفان قطر و پالایشگاه ستاره خلیج فارس در ایران، قیمت میعانات گازی به ارزش واقعی خود نسبت به نفت خام نزدیک شد. حتی با وجود اینکه قیمت میعانات گازی قطر به دلیل شیرین بودن همواره حدود 1 الی 2 دلار بیشتر از میعانات گازی ایران بوده است، بعد از افتتاح فاز 2 پالایشگاه ستاره خلیج فارس و کاهش میعانات گازی موجود ایران در بازار، قیمت میعانات گازی ایران برای چند روز گران‌تر از قیمت میعانات قطر شد.

بی اثر شدن تحریم فروش میعانات گازی

از آنجا که برداشت میعانات گازی در کنار برداشت از گاز طبیعی به صورت اجتناب ناپذیر صورت می گیرد، نمی‌توان تولید یا استخراج آن را متوقف کرد یا کاهش داد مگر آنکه تولید گاز طبیعی نیز متوقف شود یا کاهش یابد. به همین دلیل برخلاف نفت خام که تولید آن توسط ایران در دوران تحریم‌ها تا 1 میلیون بشکه کاهش یافت، میعانات گازی به دلیل ضرورت تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور، امکان کاهش تولید نداشت و ندارد. از طرفی به دلیل کوچک بودن بازار میعانات گازی جهان، تعداد پالایشگاه‌های میعانات گازی موجود در دنیا در سال 2010 (مصادف با سال 90 و تشدید تحریم ها) از 17 واحد در دنیا فراتر نمی‌رفت. به همین دلیل، تنوع پایین و کم بودن تعداد مشتری‌های این ماده در سطح دنیا باعث شده بود که فروش میعانات گازی در دوران تحریم‌ها به یک معضل اساسی برای کشور تبدیل شود. در سال‌های 90 تا 92 که شدت تحریم‌ها به اوج خود رسیده بود، شرکت ملی نفت ایران مجبور به نگه‌داشت نزدیک به 60 میلیون بشکه از این محصول بر روی آب‌های آزاد شده بود. این مسئله معضلاتی را برای ما به وجود آورده بود. از جمله اینکه ما مجبور بودیم به ازای هر تن میعانات گازی، ماهانه حدود 60 تا 70 دلار کرایه به این نفتکش ها بدیم. یعنی در شرایطی که قیمت میعانات گازی 70 دلار بر بشکه باشد، کافی است محموله میعانات ایران 8 ماه روی آب باشد تا ارزش ذاتی آن برابر صفر شود. یعنی حتی ممکن است شما برای فروش میعانات گازی در دوران سخت تحریمی، ضرر هم بدهید. چون نمی توانید آن میعانات گازی را بسوزایند یا در دریا یا محیط زیست رها کنید. از طرفی حمل و انبار این میعانات بر روی آب ها، خطراتی همچون سانحه کشتی «سانچی» که دقیقا یک کشتی حامل میعانات گازی بود را برای ایران به همراه داشت. پالایشگاه ستاره خلیج فارس میعانات گازی تولید شده در 9 فاز پارس جنوبی را می بلعد و آن را به با ارزش‌ترین مواد پالایشی میان تقطیر خصوصا بنزین تبدیل می کند.

اشتغال‌زایی بالا

طبق آمار موجود، پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دوره ساخت 15 هزار شغل مستقیم و تقریبا 3 برابر آن شغل غیرمستقیم ایجا د کرده است. با این حساب اگر تمام 2 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی صادراتی ایران مشابه همین پروژه در داخل کشور فرآورش شود، بیش از 500 هزار شغل مستقیم و غیر مستقیم از این طریق ایجاد خواهد شد.