فارس نوشت: در تاریخ معاصر ایران، در سی‌امین روز از تیرماه 1331، جانبازی و ایثارگری ملت حق طلب و استقلال جوی ایران، درخشش ویژه دارد. در این روز، به رغم تدارک یک ظاهر قانونی برای از میان بردن دستاوردهای نهضت ملی، مردم ایران به ندای رهبر روحانی این جنبش، آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی پاسخ مثبت گفتند و با همت والای خویش، دربار و دیگر نمایندگان استعمار را به عقب راندند و قدرت خود را به رخ جهانیان کشیدند. در مجموعه ای که پیش روی دارید، نقش آفرینان مثبت و منفی این رویداد تاریخی و نیز پیامدهای آن به تصویر کشیده شده اند. امید آنکه تاریخ پژوهان نهضت ملی را به کارآید.
در سال 1331 بیشتر وقت دکتر محمد مصدق، به چالش و مذاکره با دولت‌های خارجی به ویژه دولت آمریکا گذشت، با این حال به نظر می رسید که در به سرانجام رساندن ملی شدن نفت، توفیق چندانی نیافته است. تصویر او را در مذاکره با «هریمن«وزیر خارجه وقت آمریکا نشان می دهد
دکتر مصدق در معرفی کابینه خود به محمدرضا پهلوی، اعلام کرد که وزارت جنگ را خود برعهده خواهد داشت، امری که مطابق عرف نبود و شاه با آن مخالفت کرد
دکتر مصدق پس از مخالفت شاه با تصدی وزارت جنگ توسط وی، به منزل رفت و استعفای خود از نخست وزیری را اعلام کرد. او درباره این استعفا، با هیچیک از همپیمانان سیاسی خود مشورت نکرد
به شهادت اسناد، در میان اعضای جبهه ملی و همپیمانان سیاسی دکتر مصدق، تنها حسین مکی توانست در دوران خانه نشینی وی، با او دیدار کند
مجلس بلافاصله پس از استعفای مصدق، به نخست وزیری احمد قوام ملقب به «قوام السلطنه»رای داد. محمدرضا پهلوی نیز حکم نخست وزیری را به نام وی صادر کرد.
اسناد تاریخی نشان می دهد که به رغم عدم تمایل محمدرضا پهلوی به نخست وزیری قوام، اشرف پهلوی نقش شاخصی درنیل او به این مقام ایفا کرد
پس از انتشار بیانیه قوام، آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی دربیانیه و نیز گفت وشنودی مطبوعاتی، با محکوم کردن تهدیدات وی، به طور قاطع خواهان بازگشت دکتر مصدق به نخست وزیری شد
در روزهای 26 تا30 تیرماه1331، چهره‌هایی چون علی امینی و حسین علاء برای وساطتِ پذیرش نخست وزیری قوام، نزد آیت‌الله کاشانی آمدند که با پاسخ منفی وی مواجه شدند
احمد قوام پس از جلوس برکرسی صدارت، در بیانیه ای مخالفان را تهدید به محاکمه صحرایی واعدام کرد!برخی براین باورند که این اطلاعیه، به قلم مورخ الدوله سپهر به نگارش درآمده بود
شاه در روز30 تیر، 1331برای اعضای جبهه ملی پیام فرستاد تا یکی از میان خود را برای نخست وزیری برگزینند که با واکنش منفی مظفر بقایی و چند تن دیگر روبرو شد
گروهی از کفن پوشان شهرهای کرمانشاه وقصرشیرین که برای کمک به مردم تهران در30 تیر، عازم پایتخت شدند
نمایی از اجتماعات و درگیری های 30 تیر در میدان بهارستان تهران
نمایی از اجتماعات و درگیری های 30 تیر در میدان بهارستان تهران
نمایی از تجمعات عصرگاه 30 تیر، آنگاه که خبر استعفای قوام اعلام شد. این تصویر به امضای آیت‌الله کاشانی رسیده است
بعدها فاش شد که درجریان مبارزات منتهی به 30 تیر، عیسی سپهبدی از اعضای حزب زحمتکشان به دیدار قوام رفته بود.این حزب پس از افشای این خبر اعلام کرد که ملاقات او خودسرانه بوده واین فرد مستعفی شناخته می شود.در تصویر سپهبدی درکنار شمس قنات آبادی دیده می شود
درعصرگاه 30 تیر، حسین علاء به دستورشاه وبدون هماهنگی با قوام، خبراستعفای او را اعلام کرد
چند روز پس از بازگشت دکتر مصدق به نخست وزیری، آیت‌الله کاشانی درنامه ای به وی، از برخی انتصابات وی انتقاد کرد
دکتر مصدق درپاسخ به نامه انتقادی آیت‌الله کاشانی، او را از مداخله در امور دولت برحذر داشت!
نمایی از حضور دکتر مصدق بر مزار شهدای 30 تیر درگورستان ابن بابویه تهران
در اولین جلسات مجلس شورای ملی پس از 30 تیر، کمیسیونی به ریاست مظفر بقایی کرمانی برای تعقیب عاملان وآمران کشتار30 تیر ازجمله احمد قوام، تشکیل شد
دکتر مصدق اعتقادی به تعقیب ومجازات احمد قوام به دلیل کشتار30 تیر نداشت، لذا او را تحت حمایت خود گرفت
احمد قوام در 28 تیر 1334 درگذشت
