«یک بازی دو نیمهای»
نویسنده: کارنل سندوس
مترجم: رضا شجیع و علینامدارآزادگان
ناشر: چشمه، چاپ اول 1396
234 صفحه، 21000 تومان
****
بیگمان فوتبال در سده اخیر یکی از پرطرفدار ترین ورزش ها بوده حالا در قرن بیست و یکم و با اشاعه رسانههای دیجیتال این تاثیر گذاری به مراتب بیشتر هم شده. از مخاطبین میلیونی و حتی میلیاردی تورنمنتهای مهم این رشته همچون جام جهانی که بگذریم، بازی های باشگاهی که به صورت متداوم در طول سال برگزار می شوند، در مجموع صنعتی پولساز را به وجود آورده اند که رد تاثیرات آن را در عرصه های مختلف می توان دید.
اما آیا با در نظر داشتن محبوبیت فراگیر و اثرگذار فوتبال، حاشیه و متن این رشته آنچنان که باید مورد نقد و بررسی همهجانبه قرار گرفته است؟ شاید در این زمینه گامهایی برداشته شده باشد؛ اما دایره اهمیت فوتبال چنان گسترده شده که در یکی دو دهه اخیر، مورد توجه جامعهشناسان و نظریه پردازان و حتی فیلسوفان نیز قرار گرفته است که این نشان از اهمیت آن و جنبههای پرداخته نشده از فوتبال حرفهای دارد.
از این جهت شاهد رشد انتشار کتابها و مقالاتی هستیم که به موضوع فوتبال اختصاص یافته اند، این آثار از ابعاد و جنبههای مختلفی فوتبال را مورد بررسی قرار می دهند، در جایی اثر اجتماعی آن مورد بررسی قرار گرفته و در تحقیق دیگری عوامل بیرونی موثر در آن مورد توجه ویژه بوده. ترجمه و انتشار چنین آثاری در این نیز رونقی به مراتب بیش از گذشته یافته که بی ارتباط به تلاش فوتبال وطنی برای حرفه ای شدن در دهه اخیر نبوده است.
به هر حال در بسیاری از آثاری که به فوتبال پرداختهاند آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته مخاطبین این ورزش یا به زبان ورزشی طرفداران این ورزش اند که در تحقیقها و تالیفهای مربوط به این ورزش به ندرت محور اصلی تحقیق بودهاند . اما کتاب«یک بازی دو نیمهای» همین خلا را مورد بررسی میدهد چرا که به قول نویسنده کتاب «اگر فوتبال را یک رسانه در نظر بگیریم مخاطبین و هواداران این رشته به عنوان مصرف کننده در متن و بطن این رسانه قرار میگیرند و موضوع مهمی برای بررسی و تحقیق در اختیار ما قرار میدهند».
«یک بازی دو نیمهای» از جنبههای مختلفی می توان یک تحقیق جامع محسوب کرد که در هر بخش از کتاب جنبه ای از وجوه کمتر پردخته شده فوتبالی را به بحث میکشاند.در مقدمهی کتاب نگاهی شده به فوتبال در عصرتکنولوژی و بازیهای ویدیویی؛ فوتبالی که همگام با جهانی سازی خود به نمونه اعلای ارزشهای جهانی سازی نیز تبدیل شدهاست و به بیان نویسنده فوتبال خواسته یا ناخواسته به نمودی واقعی از فرآیندهای مهم در جهانی شدن بدل شده.
ورزش فوتبال در چند دهه اخیر رشد چشمگیری داشته زیرا فوتبال مدرن دقیقا با فضای فرهنگی حاکم بر زندگی انسان مدرن هماهنگ است و انسان مدرن تنها فوتبال را تماشا نمیکند بلکه آنرا به مثابه کالایی ضروری پیوسته و پیوسته مصرف میکند. چیزی که به اشاعه جهانی و سراسری فوتبال کمک کرد رابطه ذاتی فوتبال و مدرنیسم است.در عصر تکنولوژی دیگر فوتبال محدودیت ورزشگاهها را ندارد و تلویزیون به عنوان همبستهای برای ورزشگاه عمل میکند.
باید گفت قدرت تاثیرگذاری فوتبال از جایی است که تنها وارد گود نمیشود، به هرجا پا می گذارد ارزشها و سیستمهای مدرن و سرمایهداری خود راهم وارد میکند .پس از مقدمهای مبسوط نویسنده بحث هواداری فوتبال به مثابه یک چرخهی مصرفی را پیش میکشد. در این بخش «سندوس» نویسنده فوتبال را یک کالا و هواداری از آن را نوعی از مصرف شرح میدهد. سرمایه سالاری در فوتبال به همین دلیل رابطه بین کالا و مصرف کنندهاش شکل میگیرد. از سوی دیگر «سندوس» بین فوتبال و صنعت سرگرمی رابطه برقرار میکند و میگوید طرفداری فوتبال طرفداری از یک متن است، نه طرفداری از نشانه. اما درست برخلاف صنعت سرگرمی که در آن طرفداران هوادار یک خواننده پاپ هستند در این مدل طرفدار از ضمیر او یا آنها برای اشاره به فرد مورد علاقهشان استفاده میکنند درست برخلاف طرفداران فوتبال که از ضمیر ما استفاده میکنند و فاصله بین خود و تیم مورد علاقهشان نادیده میگیرند.
در فصل دوم کتاب «سندوس» بر روی مفهوم هواداری فوتبال و مصرف تمرکز میکند. او در جواب انتقادهایی که منتقدین درباره خشونت و تعصب هواداران میکنند پاسخ میدهد که این منطق توجیه خوبی برای نفی لذت هواداری از تیمها نیست. برای درک انگیزههای هواداران فوتبال ابتدا باید مزایای آنی و شخصی هواداری را درک کنیم. نویسنده در این بخش با ارایه تعریفی محدود از هواداری فوتبال مخالفت میکند چراکه این امر به درک فوتبال کمکی نمیکند.تفاوتی که این کتاب با سایر کتابهای مشابه دارد در این است که مفهوم هواداری در مطالعات فرهنگی اغلب بر بعد منفی و خشونت هواداران در رسانههای جمعی تاکید میکنند اما در این کتاب هدف شناخت و درک عمیق مفهوم هواداری به واسطهی لذتی که از فوتبال میبرند توجه شدهاست.
نکتهی مهم و حائز اهمیت این کتاب تحقیقات و مصاحبه میدانی با طرفداران تیمهای مختلف است که مطالعه را هم برای خواننده جذابتر میکند هم اینکه این کتاب را به منبعی قابل اتکا برای تحقیق و پژوهشهای بعدی تبدیل میکند. نویسنده این کتاب معتقد است هرچند فوتبال سرمایهسالار است اما طرفداری از آن ناظر بر طبقات اجتماعی نیست و فوتبال با کارکردش شکاف بین طبقات را در هواداری از تیمهای مختلف از بین میبرد.
در فصل سوم کتاب «سندوس» مفهوم هواداری و هویت را مورد پرسش قرار میدهد.هواداری فوتبال فضایی را خلق میکند که در آن فضا هوادار میتواند حرف بزند و خود را بازتاب بدهد؛ یعنی هواداری فوتبال همان بسط خویشتن است که یکی از نیازهای ذاتی انسان است. هواداری را باید به عنوان شکلی از مصرف و در نتیجه شکلی از ارتباط در نظر گرفت و به تجزیه و تحلیل آن پرداخت.این کتاب در سه بخش به همراه مقدمهای مفصل به قلم «کارنل سندوس»به رشته تحریر درآمده و فارسی آن به ترجمه «رضا شجیع» و«علی نامدارآزادگان» توسط نشر چشمه منتشر شدهاست.