«گردان چهارنفره»

نویسنده: احمد دهقان

ناشر : کتاب نیستان، چاپ دوازدهم (اول ناشر) 1396

113 صفحه ، 10000 تومان

***

فارغ از این بحث که ادبیات باید متعهد باشد یا نه و مباحثی که پیرامون این موضوع مطرح است ادبیات جنگ را می‌توان گونه‌ای از ادبیات متعهد دانست. حال اگر نویسنده‌ی این نوع از ادبیات خود کسی باشد که وقایع جنگ را از نزدیک دیده باشد و یا در دورانی زیست کرده باشد که به لحاظ زمانی با این دوران تلاقی داشته است، خواه‌ ناخواه تحت تاثیر وقایعی خواهد بود که در پیرامون خود تجربه کرده است و بی‌شک سویه‌هایی از تاثیرات آن را در قلم این نویسنده می‌توان ردیابی کرد، در واقع تعهد در نویسنده‌ای اینچنینی وضعیتی درونی خواهد بود و این وضعیتی است که احمد دهقان نویسنده‌ی مطرح داستان‌های جنگ تحت تاثیر آن می‌نویسد.

بابررسی رمان‌هایی که در این ژانر نوشته شده است، متوجه می‌شویم نوشتن در این فضا مثل راه رفتن بر لبه‌ی تیغ است چرا که در جنگ‌ عمیق‌ترین مسائل انسانی در مقابل خشونتی غیرقابل توجیه قرار می‌گیرند، فضایی که در نتیجه‌ی این امر تمام عوامل جنگ را زیرذره‌بین تند منتقد قرار داده و کوچکترین اعمال شخصیت‌ها و قهرمان‌های داستان را مورد قضاوت‌های موشکافانه‌ی اخلاقی قرار می‌دهد. با این مقدمه کوتاه معلوم خواننده می‌شود که نوشتن درباره جنگ و خلق هنری در این فضا با چه دشواری‌ها و مصائبی همراه خواهد بود.

رمان «گردان چهار نفره» از این حیث داستانی است اخلاقی و متعهد. داستانی است اخلاقی چرا که قهرمانان داستان در جبهه‌ای قرار می‌گیرند که مورد تجاوز قرار گرفته‌ است و اگر روحیه‌ی جنگ‌آوری در شخصیت‌های اصلی دیده می‌شود روحیه‌ی دفاع در برابر تجاوز است، و با در نظر گرفتن این حقیقت از جنگ ایران و عراق است که نویسنده با آزادی بیشتری می‌تواند دست به قلم ببرد و به خلق فضای داستانی و شخصیت‌های اصلی خود بپردازد.

کتاب گردان چهارنفره با نشان دادن جنبه‌هایی کمتر دیده شده از جنگ به سراغ زوایایی جدید می‌رود و دریچه‌ای جدید به قهرمانان جنگ باز می‌کند، در این دریچه‌ی جدید با قهرمان‌هایی مواجه می‌شویم که به صورت مستقیم در عملیات اصلی شرکت ندارند بلکه کار اصلی آن‌ها پیش از عملیات انجام می‌شود و نتیجه‌ی اقدامات، موفقیت و شکستشان با پیروزی یا شکست در عملیات مستقیماً در ارتباط است. قهرمانانی در سایه که حتی محل استقرار آن‌ها در سنگری دور از نیروهای خودی بوده و تمام اقدامات، دلاوری‌ها و رشادت‌هایشان هم قرار است در سایه و به دور از چشم دیگران انجام شود.

ماجرای اصلی کتاب گردان چهار نفره، ماجرای چهار جوان کم سن و سال به نام‌های ناصر (راوی داستان)، سعید، حسن و علی است که در واقع وظیفه‌ی شناسایی منطقه را برعهده دارند، جوانانی که به دنبال خطر می‌روند و در دل آن به دور از چشم دیگران و دقیقا در قلب جبهه‌ی دشمن پیشروی می‌کنند و اطلاعاتی از وضعیت دشمن را مخابره می‌کنند اما این بار ماموریتی به آن‌ها محوّل گشته است که بیشتر از ماموریت‌های قبلی حائز اهمیت بوده و حتی خطر آن نیز بسیار بیشتر حتی در چشم شخصیت‌های اصلی جلوه می‌کند و به نوعی به خودکشی تعبیر می‌شود. ماموریتی که درست یک روز قبل از عملیات اصلی است و در راستای احتمال لو رفتن عملیات با توجه به تحرکات جدید دشمن در منطقه به آن‌ها داده می‌شود.

انتخاب نام گردان چهار نفره برای این کتاب نیز دقیقا برگرفته از شخصیت‌های اصلی است، چهار دوست که قرار است با انجام عملیاتی در قالب دو تیم دو نفره گردانی را از شکست حتمی نجات داده و با دادن اطلاعاتی از وضعیت دشمن و آگاه کردن نیروهای خودی موجبات پیروزی آن‌ها را نیز فراهم آورند.

احمد دهقان همانطور که خود نیز در مصاحبه‌هایش به این موضوع اشاره کرده است داستان‌نویسی غریزی است، به این معنا که از قبل چهارچوبی برای داستان خود انتخاب نمی‌کند و این حوادث و اتفاقات داستان است که آن را جلو می‌برد و به آن شکل می‌دهد. از این جهت زبانی که نویسنده برای این رمان در نظر گرفته، زبانی ساده و بدور از پیچیدگی است که کار خواندن آن را برای مخاطبان مورد نظر نویسنده یعنی گروه سنی نوجوان آسان‌تر می‌کند. زبانی که درابتدا و لحظاتی از داستان با طنزی مختص فضای جبهه و جنگ آمیخته می‌شود و در ادامه و لحظاتی سخت نیز لبخندی گذرا را به لب می‌نشاند. نویسنده‌ کتاب گردان چهارنفره با در نظر گرفتن شیوه‌ی مناسب نگارش برای داستانش در این کتاب از سبکی واقع‌گرایانه برای توصیف‌ها و پیشبرد آن بهره می‌برد و روایتی سرراست و بدور از پیچیدگی را در مقابل دید خوانندگان خود قرار می‌دهد.

تنوع فضای کلی داستان به گونه‌ای است که مخاطب با حس‌های مختلفی در جریان داستان مواجه می‌شود و صحنه‌هایی که در لحظات اوج داستان مخاطب را با فضایی مملو از هول، هراس و اضطراب مواجه می‌کند که اتفاقا قسمتی از این فضا انتخاب شده و در پشت جلد کتاب آورده شده است.

 در مجموع کتاب گردان چهار نفره را که حالا بعد از گذشت نزدیک به دو دهه از نگارش آن به چاپ دوازدهم خود رسیده است، می‌توان رمانی موفق در حوزه‌ی جنگ برشمرد که علاوه بر اینکه گروه سنی خاصی (نوجوانان) را به عنوان مخاطب اصلی خود در نظر گرفته اما موضوع و جاذبه‌های آن به گونه‌ای است که قشر بزرگسال را نیز می‌تواند با خود همراه کرده و به عنوان مخاطب خود داشته باشد.