همه افراد در سنین و شرایط مختلف قادر نیستند خود را از چنگال استرس رهایی دهند و بر این اساس اغلب بروز برخی مشکلات جسمی و ضعف های بدنی را به عوامل استرس زا و فشارهای عصبی نسبت می دهند که بر آنان چیره شده و نتوانسته اند به درستی بر هیجانات خود فائق آیند. بی تردید همه بر این مهم هم نظر هستند که مدرنیته و شیوه زندگی امروز بشر عوامل استرس زا را برای انسانها بیشتر و راه های مقابله با آن را دشوارتر کرده است اما مقابله با استرس و کنترل هیجانات به آمادگی و مهارتی نیاز دارد که عدم بهره گیری از آن زندگی فرد را دچار مشکل می کند.
*فواید و مضرات استرس
یک فوق تخصص روان پزشکی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: استرس شیوه ای است که در آن بدن ما به هر نوع تهدید یا تقاضا پاسخ می دهد، وقتی ما احساس خطر می کنیم، یا این خطر می تواند واقعی باشد یا اینکه ما فقط فکر می کنیم که واقعی است لذا بدن ما به آن واکنش نشان می دهد.دکتر عاطفه سلطانی فر افزود: شبکه عصبی ما موادی مانند آدرنالین را که به آن هورمون های استرس می گویند، آزاد می کند تا واکنش بدن در موارد اورژانسی و اضطراری سریعتر شود، در این صورت ضربان قلب فرد بالا رفته، فشار خون افزایش می یابد و تنفس بیشتر می شود و حواس بهتر از همیشه فعال می شود و همه اینها واکنش فرد را سریعتر می کند.
وی بیان کرد: از قرنها قبل واکنش استرس باعث بقای انسان بوده است و در بسیاری مواقع به فرد کمک کرده که بتواند چالش های زندگی خود را بهتر حل کرده و با آن کنار بیاید، در این مورد استرس یک عامل حفاظتی است و باعث می شود که فرد از خود بهتر محافظت کند و با چالش ها و عوامل استرس زای پیرامونی خود بهتر کنار بیاید.
وی اظهار داشت: استرس را می توانیم به یک آتش تشبیه کنیم، آتش سوزاننده است اما اگر بتوان آن را مدیریت کرد و به نحو مطلوب از آن بهره گرفت، می تواند برای انسان مفید باشد اما اگر این آتش مدیریت و کنترل نشود و بیش از حد مورد استفاده قرار گیرد، جنبه سوازندگی اش بر فرد غلبه می کند و به وی آسیب می رساند.
سلطانی فرد افزود: استرس نیز همین گونه است؛ استرس همیشه بد نیست و در بسیاری از موارد کمک دهنده است اما اگر بیش از حد و مزمن شود می تواند آسیب زا باشد. وی بیان کرد: عللی که باعث استرس می شود را عوامل استرس زا می گوییم، عوامل استرس زا برخلاف آنچه مردم فکر می کنند، همیشه بد نیستند، برعکس اتفاقات خوب هم باعث بروز استرس در انسان می شود، در مجموع تغییر و تحولات مثبت یا منفی در زندگی فرد باعث بروز استرس می شوند.
وی اظهار داشت: استرس ها دارای عوامل بیرونی یا درونی هستند، عوامل درونی استرس مربوط به طرز تفکر فرد و مرور همیشگی اتفاقات و رویدادهای بد در ذهن فرد است و این مساله باعث می شود که فرد همیشه در استرس و اضطراب و از درون متلاطم باشد. این روانپزشک ادامه داد: در صورتی که استرس مزمن شود و فرد همیشه در حالت استرس قرار داشته باشد، این مهم به طرز تفکر و برداشت فرد از مسائل و اتفاقات پیرامونی اش بازمی گردد، اگر این استرس طولانی شود هر سیستمی را در بدن نابود می کند، به طوری که باعث سرکوب نظام ایمنی بدن و تسریع روند پیری در فرد می شود.
وی اظهارداشت: عدم کنترل استرس باعث افزایش آسیب پذیری فرد در برابر افسردگی و اضطراب، بروز مشکلات گوارشی، قلبی، مغزی، اختلال در خواب، سردرد و سرگیجه، تمرکز و پایین آمدن کارکرد دستگاه تناسلی فرد می شود، او را همیشه نگران و مضطرب و در برابر بیماری های ویروسی مانند سرماخوردگی ضعیف می کند، تنظیم و تعادل دست و پا را در فرد دچار مشکل می کند، باعث بروز مشکلات رفتاری مانند پرخوری یا کم خوری، کناره گیری از دیگران، اعتیاد به مواد مخدر و مشکلاتی از این دست می شود. دکتر سلطانی فر گفت: نشانه های رفتاری، جسمانی، هیجانی و شناختی، علائمی هستند که به ما نسبت به افزایش استرس هشدار می دهند، بنابراین باید نسبت به این نشانه ها آگاه بود و در صورت بروز به یک متخصص پزشک و روانشناس مراجعه کرد.
* مدرنیته عوامل استرس زا را بیشتر کرده است
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: اگرچه جریان زندگی ها به رفاه نزدیکتر شده اما این تحمل ما را در برابر ناکامی ها کمتر کرده است، در گذشته مردم شکیباتر بودند اما رفاه بیشتر در زندگی انسان، او را نسبت به گذشتگان کم صبرتر کرده است. دکتر سلطانی فر افزود: از سوی دیگر روابط اجتماعی زندگی انسان امروز نسبت به روابط اجتماعی انسان دیروز کمتر شده، خانواده ها کوچکتر و نظام حمایتی محدودتر شده است لذا عوامل استرس زا بیشتر بر افراد غلبه می یابند.
وی بیان کرد: در مجموع کم شدن نظام حمایتی و مدرن شدن زندگی و اینکه توقعات ما از خودمان و اشتیاق برای دستیابی به خواسته هایمان بیشتر شده، باعث شده عوامل استرس زای بیشتری در زندگی به وجود آید که عمده این عوامل نیز بیرونی است.
وی اظهارداشت: ماهیت زندگی مدرن بشر امروزی، ترافیک، آلودگی هوا و بسیاری از عوامل مشابه دیگر باعث می شود که انسان عوامل استرس زا بیشتری را تجربه کند، انسان های نسل قبل اگر مدیریت استرس را نمی دانستند، آهنگ استرس برای آنان کمتر می نواخت اما نسل امروز شناخت بیشتری از استرس دارد و آهنگ استرس برای او تندتر می نوازد.
*راه های مدیریت و کنترل استرس
این روانپزشک گفت: بروز استرس مربوط به سن یا جنسیت خاصی نیست، هر فردی در هر سن و با هر جنسیتی می تواند دچار استرس شود اما نوع استرس بسته به سن و جنس افراد، متفاوت است. وی ادامه داد: اینکه چه زمانی استرس بیش از حد می شود، برای افراد مختلف، متفاوت است، اینکه چقدر استرس برای ما مضر یا اذیت کننده باشد یا اینکه با استرس چطور برخورد کنیم بستگی به برداشتی است که ما از استرس داریم یا بستگی به نظر و افکار ما نسبت به پدیده ها و رویدادهای پیرامونی دارد.
دکتر سلطانی فر اظهارداشت: استرس جزئی از زندگی ماست و نمی توانیم آن را حذف کنیم، باید سعی کنیم با وقایع به گونه ای مواجه شویم که استرس را برای ما قابل تحمل کند، آنچه تحمل ما را در برابر استرس بیشتر می کند، داشتن یک شبکه حمایتی خوب است. وی بیان کرد: نظام حمایتی شامل روابط اجتماعی خوب و برخورداری از حمایت خانواده، دوستان و نزدیکان است، روابط اجتماعی خوب به ما کمک می کند که بتوانیم استرس خود را کنترل کنیم لذا اولین کار برای کنترل استرس این است که روابط اجتماعی خود را غنی تر و قوی تر کنیم.
وی ادامه داد: در مرحله دوم برای کنترل استرس باید خود را توانمند کنیم، به این معنا که یاد بگیریم، آگاهی خود را نسبت به عوامل استرس زا بیشتر کنیم، هرچه انسان نسبت به عامل استرس زا شناخت و آگاهی بیشتری داشته باشد، هم به دیگران کمک کرده و هم از هیجانات و تاثیر استرس بر بدن و افکار خود جلوگیری می کند.
این روانپزشک گفت: وقتی فرد با یک عامل ناشناخته و ناخوشایند استرس زا روبه رو می شود، این عامل برایش بسیار وحشتناک تر خواهد بود نسبت به زمانی که آن را بشناسد، وقتی همه جنبه های این عامل استرس زا و ناخوشایند را بشناسد، بهتر با آن کنار می آید و خواهد دانست چه چیزهایی در انتظارش است و چگونه می تواند بهترین واکنش را در برابر این عامل استرس زا داشته باشد.
دکتر سلطانی فر اظهار داشت: در مرحله سوم کنترل استرس نیاز به مهارت و دریافت آموزش و فنون لازم دارد، از جمله این مهارت آموزی ها استفاده از آموزش مشاوران، شیوه های تن آرامی، تنفس های آرامش بخش و انجام فعالیت هایی است که باعث می شود انسان آرامش پیدا کند. وی افزود: طرز نگرش ما در برخورد با استرس ها خیلی مهم است، زیرا زندگی برای همه انسانها دارای چالش های غیرقابل اجتناب است، هر چه با این چالش ها کنار بیاییم و بتوانیم آنها را حل کنیم، رضایت ما از خود بیشتر می شود، اینکه انتظار داشته باشیم، زندگی ما فاقد استرس و چالش باشد، یک انتظار غیرواقعی و غیرمعقول است و ما را دچار ناکامی می کند.
وی بیان کرد: طرز نگرش ما کمک می کند که از رویدادهای استرس زا به خوبی گذر کرده و روز به روز در زندگی قوی تر شویم، اگر بتوانیم از سه مرحله یاد شده، استفاده کنیم، رضایت ما از زندگی و احساس سلامت ما بیشتر می شود.این روانپزشک متخصص گفت: اغلب مراجعان به روانپزشک، یک عامل استرس زا را در زندگیشان تجربه کرده اند و گاه اگر فرد نتواند با آن عامل استرس زا انطباق پیدا کند باعث بروز نشانه های روان شناختی در او مثل افسردگی می شود.
وی اظهار داشت: استرس عاملی است که اختلال روانپزشکی را در فرد بارز می کند، افرادی که آسیب پذیری ژنتیکی دارند وقتی با عامل استرس زا مواجه می شوند، اگر نتوانند مکانیزم مقابله ای خوبی استفاده و استرس را مدیریت کنند، ممکن است دچار نشانه های روان شناختی شود. وی بیان کرد: اختیار آسیب پذیری ژنتیکی در دست ما نیست، اما مکانیزم های مقابله ای در اختیار ماست لذا افرادی که مکانیزم های مقابله ای خوبی بلد نیستند، تنظیم هیجانات خود را نمی دانند و نمی توانند با آن عامل استرس زا انطباق پیدا کنند، ممکن است دچار نشانه های روان پزشکی شوند.
