«سندباد در سفر مرگ»

مجموعه گفتگوهای احمد شاملو؛ بخش اول (1358-1342)

ناشر: چشمه، چاپ اول 1396

413 صفحه، 36000 تومان

 

****

 اهل حضور بود، نه از آن شاعران کنج عزلت گزین که نسبت به مسائل پیرامونشان منفعل هستند. مایه‌های سیاسی و اجتماعی آثارش نیز نشانه‌هایی از همین حضور و حساسیت‌های اوست. بحث انجام گفتگو که به میان می‌آمد از این فرصت برای بیان نظراتش به بهترین شکلی استفاده می‌کرد. به همین خاطر گفتگوهایی  که از او جا مانده اغلب خواندنی و پرمایه‌اند و به مذاق مخاطب خوش می‌آیند، بخصوص علاقمندان زندگی و شعر شاملو که قطعا در آنها مناسب حال خود نکات مختلفی خواهند یافت.

کتاب «سندباد در سفر مرگ» که به تازگی به همت نشر چشمه به بازار کتاب آمده، بخش اول مجموعه گفت و گوهای احمد شاملوست که حد فاصل 1342 تا 1358 انجام شده. چنان که پیداست بخش دوم کتاب نیز به گفتگوهای بعد از 1358 تا هنگام مرگ شاملو اختصاص خواهد یافت.

اما چرا از 1342؟ شان نزول این تاریخ چیست؟ آیا پیش از آن گفتگویی با احمد شاملو نشده؟ نکته جالب کتاب در همین جاست، شکل این مجموعه را که با نهایت دقت گرد هم آمده باید مدیون آیدا سرکیسیان همسر احمد شاملو بدانیم که تقریبا در همین سالها با هم آشنا شدند و سپس ازدواج کردند. گذشته از رابطه عاشقانه آنها که به‌ساحت شعر نیز کشیده شد. آیدا نمونه بارز زن فداکار و عاشقی بود که خود را وقف عشقش و همسرش (شاملو) ساخت و بی‌گمان اگر نبود آشنایی و ازدواج آنها، دستاوردهای ادبی شاملو در حوزه های مختلف چنین گسترده و پروپیمان نمی‌شد. نقش سازنده آیدا در زندگی شاملو نیازمند، بررسی و پژوهشی جدی است که مجال خود را می‌طلبد اما گرد آمدن گفتگوهای شاملو در این کتاب با این دقت و امانت خود به روشنی گواه جدیت آیدا نقشی بود که برعهده گرفته بود: از منشی، دستیار، همکار، تایپیست، نمونه خوان گرفته تا همسر و عشق زندگی او. به همین سبب شاملو از آیدا و حضور او در زندگی اش، در یکی از عاشقانه‌ترین اشعارش که در دهه پایانی عمر سروده،  به عنوان «واقعه‌ی نخستین دم ماضی» یاد کرده است.

 بگذریم کتاب حاضر با استفاده از آرشیو کاملی که آیدا در طول زندگی از گفتگوها، نوشته‌ها و حتی نظرسنجی هایی شاملو در آنها شرکت کرده بود و... جمع آوری کرده بود، منتشر شده است. بنابراین می‌توان مطمئن بود که از مقطع زمانی در نظر گرفته شده برای کتاب، باتوجه به حضور آیدا در زندگی شاملو، تقریبا چیزی از قلم نیفتاده است. یعنی افزون بر گفتگوها، حتی اگر پرسشی در قالب نظرسنجی از چهره‌های صاحب نام  مطرح شده، پاسخ شاملو در این کتاب آمده است.

در این کتاب چهل و چهار گفتگو با احمد شاملو گرد هم آمده، در سه تای آنها خود شاملو وظیفه گفتگو کننده را نیز به‌عهده داشته که عبارتند از: گفت‌وگوهای احمد شاملو با منصوره حسینی، صدرالدین الهی و ژاله سام  و چهار مورد از گفتگوها هم از همان پرسش های تک سوالی ست مثل مهمترین رویداد هنری سال و یا بهترین کتابی که در سال گذشته خوانده‌اید که در این مورد چون مصادف بوده با ایام حافظ پژوهی شاملو  در سال 1351 او به واگویه کردن اهمیت و عظمت شعر حافظ پرداخته است و از فیلم «پستچی» ساخته‌ی داریوش مهرجویی نیز به عنوان رویداد مهم سینمایی نام برده است.

گفتگوها براساس تاریخ انتشارشان مرتب شده‌اند و نام نشان منبع و تاریخ انجام و حتی نام گفتگو کننده ها نیز ذکر شده است. به عبارتی خط و ربط کار کاملا مشخص بوده و به شکلی کار شده که علاوه بر علاقمندان پرشمار احمد شاملو، می تواند در حوزه خود، مورد استفاده پژوهشگران شعر معاصر نیز قرار بگیرد. گفتگوها به مناسبت های مختلف و از موضوعاتی متنوع برخوردارند. از حکایت شعر و شاعری و دیدگاه های شاملو درباره شاعران جدید و قدیم و یا پژوهش در زمینه فرهنگ عامه گرفته تا میزگردی درباره ترجمه در ایران و یا نظرسنجی به بهانه مرگ پیکاسو و یا آزادی زن ایرانی و... این تنوع به روشنی نشان می‌دهد که خواننده کتاب حاضر نکات خواندنی و جذاب درباره شاملو و همچنین دیدگاه‌ها و اندیشه‌هایش فراوان خواهد یافت و با وجوه متفاوت کار شاملو، از شاملوی شاعر گرفته، تا شاملوی مترجم، شاملوی شیفته فولکلور و پژوهشگ فرهنگ عامه و...

آرشیو گردآوری شده توسط آیدا از شاملو و درباره شاملو، منبع با ارزشی است که در خانه بامداد نگهداری می شود، خوشبختانه  نشر چشمه در دو سه سال اخیر توانسته در همکاری با آیدا کتابهای ارزشمندی را با استخراج از این منبع بارزش به علاقمندان شاعر بزرگ معاصر ارائه کند، از نکتاب امید آقتابی من که شامل نامه‌های شاملو به پسرش سامان بود، تا مثل خون در رگ های من که نامه عاشقانه شاملو به آیدا را شامل می و کتاب حاضر که جلد دیگری نیز خواهد داشت، امیدواریم که این روند همچنان ادامه داشته باشد تا علاقمندان پرشمار این شاعر بیش از پیش با زندگی و شعر او از پنجره‌ای چنین نزدیک، آشنا شوند.