سیل سالانه در ایران چند قربانی می‌گیرد و کدام استان‌ها آسیب پذیرتر هستند؟

مرجع اصلی در حوزه آمار جانباختگان پزشکی قانونی است اما آنچه مسلم است این بوده که تغییرات اقلیم در خاورمیانه مشکلات جدی رقم خواهد زد و مشکل آینده، سیل، طوفان و خشکسالی خواهد بود.

سیل در واقع بحرانی است که در آینده بیشتر سراغ ایران می‌آید. از سال 90 تا سال 94، 552 مورد سیل در ایران رخ داده است. وقوع بلایای طبیعی از جمله باران‌های شدید و سیل آسا بر خلاف تصور رایج پیامد گرم شدن زمین است. نقش این باران‌های شدید در ایجاد ذخایر آبی بسیار اندک بوده و تنها موجب فرسایش خاک و آسیب‌های فراوان و گوناگون شده است همچنین نزولات آسمانی در زمان‌های نامناسب تنها موجب نابودی کشاورزی و باغداری است.

جریان سیل به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهمترین آنها را در قالب 5 گروه مشخصات فیزیوگرافی، مشخصات ژئومتری، ویژگی های هیدرومتری، وضعیت پوشش سطحی و کاربری اراضی و وضعیت هواشناسی حوضه‌ای آبریز طبقه بندی می‌شوند و با شناخت این ویژگی‌ها می‌توان اقدامات پیشگیرانه و در مواقع جریان سیل، اقدامات پاسخگویی متناسب را اتخاذ کرد.

مدیریت بحران باید در عرصه ملی برای وقوع سیل و رانش زمین‌های متوالی آماده باشد و آموزش مردم و امدادرسانان را در برنامه های خود قرار دهد. با دیواره سازی، تعیین حریم بستر جریانی و حریم طغیان رودخانه و مواردی از این دست می‌توان از ورود سیل به مناطق سکونتی و فعالیتی جلوگیری کرد.

در سال‌های گذشته استانهای شمالی و سیستان و بلوچستان بیشتر درگیر سیل بودند اما در سال‌های اخیر اکثر مناطق شمال غرب، غرب، جنوب غرب، مرکز و شمال و تقریبا اکثر ایران درگیر سیل‌های شدید شده‌اند به طوری که به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین بلایاهای حال حاضر به شمار می‌رود و متاسفانه بیشتر ین میزان مرگ ومیر آن نیز ناشی از بی احتیاطی ها و عدم توجه به هشدارهاست.

سالانه چند نفر در این زمینه امدادرسانی می‌شوند و چقدر هزینه و خسارت این حادثه برجای می‌گذارد؟

علاوه بر تلفات و ضایعات انسانی ،آبگرفتگی منازل و اماکن مسکونی و صنعتی، آبگرفتگی مزارع و از بین رفتن محصولات کشاورزی، تلفات دامی، تخریب تاسیسات زیربنایی نظیر جاده‌ها، پل‌ها و خطوط انتقال برق و شبکه های آب و گاز خسارات محسوس مستقیمی است که از این بلای طبیعی حاصل می‌آید.

امدادرسانی در حوزه مقابله با سیل پروتکل‌های خاص خود را بر اساس منطقه حادثه دیده دارد .در برخی مناطق تنها توزیع اقلام امدادی و گاهی اعلام وضعیت و گاهی استفاده از سگ های جستجو مورد نیاز است. همچنین اسکان آسیب دیدگان نیز در این حادثه به توجه به ویژگی‌های خاصش روش‌های مختلفی دارد و توزیع اقلام زیستی و تغذیه‌ای نیز در این حوادث انجام می‌شود.

در خصوص تعداد امدادرسانی نیز در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است که نشانگر افزایش وقوع سیل به لحاظ کمیت و شدت در مناطق مختلف است.

ایران چقدر توانایی مقابله و پیشگیری از این حادثه را دارد و نمره و جایگاه ایران نسبت به سایر کشورها چند است؟

اگرچه بررسی طرح‌های مهار سیلاب که به صورت محدود و پراکنده در سطح کشور مطالعه و اجرا شده‌اند، نشان می‌دهد یک راه حل مشخص و مطمئن برای همه مناطق سیل گیر وجود ندارد اما بدیهی است پدیده سیل علیرغم همه پیچیدگی‌هایش قابل بررسی و مطالعه بوده و می‌توان در جهت مهار و کاهش خسارات آن و بهره برداری اقتصادی از سیل راه حل های مناسبی جستجو کرد.

همچنین تخریب محیط زیست و منابع طبیعی شده و خسارات سیل مرتباً افزایش می‌یابد و مطابق آمار تهیه شده توسط سازمان ملل متحد در میان بلایای طبیعی، سیل و طوفان بیشترین تلفات و خسارات را به بشری وارد آورده به‌طوری‌که تنها در یک دهه میزان خسارات ناشی از سیل و طوفان بالغ بر 21 میلیارد دلار خسارات ناشی از زلزله بوده است.

این امر در کشور ما نیز صادق است و در اغلب سال‌های گذشته حدود 70 درصد اعتبارات سالانه طرح کاهش اثرات بلایای طبیعی صرف جبران خسارات ناشی از سیل شده است. ضمن اینکه باید توجه داشت به دلیل بهبود روش‌های ساخت و ساز و رعایت ضوابط و مقررات، ایمنی سازه‌ها و تاسیسات در مقابل خطراتی چون زلزله افزایش می‌یابد.

 متاسفانه روند طبیعی توسعه در کشورهایی نظیر ایران باعث تخریب محیط زیست و منابع طبیعی شده و خسارات سیل مرتباً افزایش می‌یابد.رشد 250 درصدی خسارات ناشی از سیل کشور در دهه گذشته موید این مدعاست.

در حین وقوع سیل، نیاز به بسیج مردمی و آشنایی مردم درباره چگونگی مقابله با سیل به همراه امداد و نجات نقش مهمی دارد. در مواقع وقوع سیل، خود مردم بومی مناسب‌ترین افراد برای ارائه کمک هستند. جدی گرفتن توصیه‌های ایمنی(مانند پناه گیری در دامنه های بلند و رد نشدن با خودرو از سیلاب) و توجه به عوامل هشدار دهنده در این مرحله توسط مردم می‌تواند کمک موثری در کاهش عوارض و آثار داشته باشد.

نیروهای امدادی ویژه در این زمینه چند نفر بوده و از لحاظ امدادرسانی ویژه در سیل چه وضعیتی دارند؟

باتوجه به تیم‌بندی عملیاتی، تیم‌های جستجو و نجات در سیلاب، تیم‌های ارزیاب، تیم‌های اسکان اضطراری و تیم‌های واکنش سریع از تیم های تخصصی هستند که ما در  در حوادثی مانند سیل به کار می‌گیریم اگرچه ممکن است کمپلکس شدن یک حادثه باعث شود که از دیگر تیم‌هایمان نیز استفاده کنیم.

البته در سال‌های اخیر توانسته‌ایم تیم‌های 5 نفره واکنش سریع را در سه شیفت کاری در مرکز هر استان و شهرستانهای تابعه سازماندهی و تجهیز کنیم اما با این وجود با توجه به تخصصی بودن سیلاب و افزایش وقوع آن نیاز به حمایت جدی دولت محترم و مجلس محترم در خصوص کمک های بودجه ای برای تیم‌های سیلاب هستیم. زیرا تقویت این تیم‌ها نیازمند امکانات تخصصی مرتبط با سیلاب است.

همچنین معتقد به لزوم تفکیک وظایف ارگان‌ها و هماهنگی بین دستگاهی و تنظیم سند برنامه پاسخگویی ملی در حوزه سیل هستیم. ایجاد سامانه‌های هشدار کارآمد در مناطق سیل خیز توسط دستگاه‌های مسئول و  تقویت یگان لجستیکی شهرهای سیل خیز نیز مواردی است که باید به صورت جدی باحمایت دولت انجام گیرد.

نقش آموزش مردم در کاهش تلفات چقدر هست و چه برنامه‌ای در این راستا داشته‌اید؟

قبل از وقوع سیل، از طریق وضع قوانین توسط شهرداری برای ساخت و سازها(از نظر صدور مجوز و نوع مصالح) و مدیریت بهینه کاربری اراضی می‌توان میزان خسارت را به حداقل رساند. ارائه آموزش های لازم به مردم جهت شناخت قوانین  وترغیب مردم به تبعیت از آن می‌تواند کارایی این اقدامات را افزایش دهد. همچنین اشنایی مردم با مناطق خطر پذیر و شناسایی خطر در این مرحله اهمیت شایانی در کاهش عوارض دارد.

همچنین مردم از ساخت و ساز در بستررودخانه ها جدا باید خودداری کنند. در حین وقوع سیل، نیاز به بسیج مردمی و آشنایی مردم درباره چگونگی مقابله با سیل به همراه امداد و نجات نقش مهمی دارد. در مواقع وقوع سیل، خود مردم بومی مناسب‌ترین افراد برای ارائه کمک هستند. جدی گرفتن توصیه های ایمنی(مانند پناه گیری در دامنه های بلند و رد نشد با خودرو از سیلاب) و توجه به عوامل هشدار دهنده در این مرحله توسط مردم می ‌تواند کمک موثری در کاهش عوارض و آثار داشته باشد.

آشنایی با جلوگیری از رفتارهای پرخطر می‌تواند کمک موثری در کاهش عوارض و همچنین بالا بردن مشارکت مردمی داشته باشد. همچنین سیل در بهسازی مساکن و کمک‌های مالی نقش مهمی دارد. تلاش برای برگرداندن اوضاع به حالت قبلی نیاز به کمک مردم و دولت دارد. مفهومی که به آن مشارکت در تقسیم هزینه‌ها بین دولت و مردم دارد.

توسعه بیمه‌ها و تامین بخشی از هزینه ها توسط دولت و بخشی دیگر توسط مردم می تواند هزینه آسیب ها را کاهش داده و قابل تحمل کند. همچنین کمک های داوطلبانه خیرین و مشارکتهای مردمی در این مرحله می تواند اثر گذاری مطلوبی را به بار آورد.

در انتها اقداماتی همچون برگزاری کارگاه های آموزشی، توزیع جزوات آموزشی، رسانه ها و ... می‌تواند مردم را به مشارکت بیشتر جهت مدیریت بحران سیل آماده کند و این وظیفه نیز می‌تواند با همکاری دولت و سمن‌ها در مناطق مختلف و مشارکت مردم صورت گیرد.

جمعیت هلال احمر در قالب آموزش همگانی و طرح خادم در نقاط مختلف سیل خیز کشور برنامه های گوناگونی را به مرحله اجرا می‌گذارد. همچنین در بخش آموزش‌های تخصصی نیز دوره‌های مختلفی رو مادر سال پیش بینی کرده‌ایم که امدادگران و نجاتگران جمعیت هلال احمر در تیم‌های تخصصی جستجو و نجات در سیلاب در خصوص آموزش‌ها به روز می‌شوند و تمرین‌های مختلفی را به اجرا می‌گذارند.