«بام بلندهم‌چراغی»

(با آیدا درباره احمد شاملو)

نویسنده: سعید پورعظیمی

ناشر: هرمس، چاپ اول1396

528 صفحه 58000 تومان

****

اعتماد کردن به جوانان اغلب جواب داده، مخصوصا اگر دارای قریحه باشند، آنوقت حاصل این قریحه و انگیزه کاری می شود کارستان مثل دو کتابی که به کوشش سعید پورعظیمی و به همت نشر هرمس درباره احمد شاملو و آثارش منتشر شده است. باید توجه کنیم وقتی از احمد شاملو صحبت می کنیم، از کسی صحبت می کنیم که کلی کتاب به عناوین مختلف درباره او منتشر شده و انجام دادن کاری تازه و به دور از تکرار مکررات که ارزش خواندن داشته باشد واقعا کاری است دشوار؛ کاری که سعید پورعظیمی در هر دو کتابش به خوبی از عهده آن بر آمده است.

کتاب «من بامدادم سرانجام» به کوشش سعید پورعظیمی مجموعه مقالاتی است درباره احمد شاملو به قلم چهره‌هایی نامدار از چند نسل از شاعران و نویسندگان و منتقدان که برخی با خود شاملو دم خور بوده‌اند و برخی با شعرش بنابراین در این نوشته‌های تازه که اختصاصا برای همین کتاب نوشته شده‌اند، ابعاد مختلف زندگی و شعر این شاعر بزرگ معاصر را از جنبه‌های مختلفی واکاوی کرده اند.

بام بلند همچراغی اما حکایت دیگری دارد، کتابی است که از چشم اندازی منحصر به فرد به زندگی و شعر احمد شاملو می‌پردازد. این کتاب حاصل گفتگویی است بلند با آیدا سرکیسیان شرحی از زندگی عاشقانه آنها و در عین حال زندگی شاعرانه احمد شاملو از نگاه کسی که نزدیک ترین فرد به او محسوب می شود. راضی کردن آیدا به انجام چنین مصاحبه‌ای نخستین امتیاز کتاب حاضر به شمار می رود در حالی که او در همه این سالها کمتر تن به گفتگو داده به خصوص گفتگویی بلند که در آن با جزئیات به زندگی شخصی و ادبی احمد شاملو پرداخته شود. او در ابتدای کتاب نوشته همواره از نظر دادن درباره آدمها پرهیز داشته اما در این کتاب ناگزیر در باره برخی صحبت کرده است.

این درست که اهمیت این کتاب در درجه نخست مدیون حضور تمام و کمالِ آیدا پای آن است. اما سعید پورعظیمی نیز به این مهم در مقدمه ای که برای کتاب نوشته اشاره داشته است، حضوری که تنها به عنوان گفتگو شونده محدود نبوده است، او عکس ها و سندهایی را در اختیار نویسنده کتاب قرار داده که به غنای کتاب بسیار افزوده اند، مخصوصا از منظر جذابیت های بصری و قرار دادن خواننده در حال و هوایی که در کتاب از آن سخن گفته می شود. با این حال کم نیستند کسانی که در اختیار داشتن چنین موقعیت هایی را با عدم اشراف و توانایی به هدر داده اند، اما سعید پورعظیمی به ارزش موقعیتی که در اختیارش قرار گرفته آگاه بوده؛ تقریبا با اشراف در خور اعتنایی نسبت به زندگی و کار شاملو در حوزه های گوناگون، روبه روی آیدا نشسته و با مدیریت درست گفتگو و جهت دادن به آن حاصل کار را به بار نشانده است.

کتاب با خود آیدا شروع می‌شود. آیدا کیست و از کجا سرو کله اش در زندگی شاملو پیداشد؟ کجا متولد شده؟ پدر و مادرش که بوده‌اند و... شناخت گذشته آیدا تازمانی که دربرابر شاملو قرار می گیرد، سهم ویژه ای در ملموس شدن چگونگی این عشق میان آنها دارد. شناخت آیدا از شاملو چگونه بوده، شعر او سهمی در این عشق و آشنایی داشته یانه و... عشقی که تا هنگام مرگ نیز همانقدر پرشور میان آنها در جریان بوده است.

سعید پورعظیمی خود از علاقمندان شاملوست، آیدا نیز از مردی سخن گفته که همه زندگی اش بوده با این حال هر دو جانب اعتدال را داشته و از تعریف و تمجیدهایی که به نیت اسطوره سازی انجام می‌شوند، پرهیز کردند. از قضا حسن در این است که تصویری کاملا ملموس و انسانی از احمد شاملو نشان می‌دهد. شاعری که دشواری های زندگی باعث شده تن به کارهایی همانند دیالوگ نویسی بدهد که بعدها مخالفانش از آنها برای تخریب وجهه ادبی و هنری او بسیار استفاده کردند.

زندگی شاملو دستاوردهای گوناگون و جنبه هایی مختلف دارد، پورعظیمی برای اینکه از مهمترین وجوه زندگی شاملو چیزی را از قلم نیندازد گفتگوی خود را در بخشهایی مختلف پیش برده، پس از پرداختن به زندگی آیدا از تولد تا آشنایی اش با شاملو، به سراغ کودکی و تولد شاملو رفته تا روایت آیدا را نیز دراین باره ثبت کند. از آنجایی که آیدا تنها نقش همسر شاملو را بازی نمی کرده بلکه در بسیاری موارد حکم همکار او را داشته، یکی از بهترین کسانی است که می تواند از فعالیت های شاملو تصویری درونی تر ارائه کند. بنابراین گفتگو کننده در بخش‌های مختلف این گفتگو، علاوه بر زندگی شخصی شاملو و شعرش به فعالیت ژورنالیستی او، ترجمه هایش در حوزه شعر و داستان، همکاری با سینمای فارسی و دیالوگ نویسی برای فیلمهای عامه‌پسند آن روزگار، تالیف کتاب کوچه، دکلمه اشعار و ضبط آنها و دیگر فعالیت های ریز درشت او نیز پرداخته است که در کنار هم قرار گرفته و این تصویر زنده و ملموس از شاملو را کامل می کند.

در این کتاب علاوه بر پرداختن به دوره های مختلف زندگی احمد شاملو و جنبه های مختلف فعالیتش ما با نقش یگانه آیدا در زندگی شاملو نیز آشنا می شویم. واقعیت این است که بدون آیدا تصور احمد شاملو آنگونه شاهدش بوده ایم ناممکن به نظر می رسد؛ او تنهاعشق شاملو نبود، بلکه همسر، دوست، همراه و همکار شاملو هم بوده است. او علاوه بر آرامش عاطفی که برای شاملو به همراه آورد، با نظم و جهت دادن به برنامه‌های شاملو سهم غیرقابل انکاری در خروجی پرو پیمان زندگی شاملو داشته است.

شاملو نیز با درک این مهم به سهم خود کوشید با سرودن اشعاری درباره او جایگاهی فراموش ناشدنی به عنوان شمایلی اسطوره‌ای از معشوق در شعر معاصر فارسی ترسیم کند. این احساس تنها محدود به دوران جوانی آنها نبوده، شاملو یکی از عاشقانه‌ترین اشعارش (سرود ششم از کتاب در آستانه) که در سالهای آخر عمر سروده از آیدا و عشقشان به عنوان «واقعه نخستین دم ماضی» یاد کرده است. یعنی نخستین لحظه‌ی گذشته برای او زمانی است که عشق آنها شروع شده است. سعید پورعظیمی نیز با خوش سلیقگی این شعر را آغازگر کتابی کرده که در آن به اتفاق آیدا زندگی شاملو را از این نخستین دم ماضی تا هنگام جدایی و مرگ او مرور کرده است.