«اعتکاف نیکان»
محققین: حسین حاجی‌حسینی، محسن امیرجانی
بازبین نهایی: مصطفی شاه‌محمدپور
ناشر: مطیع، قم، چاپ ششم فروردین ۹۶
گردآورنده: موسسه ایمان ماندگار
۱۴۳ صفحه، ۶۵۰۰ تومان
****
سنت حسنه اعتکاف، چند سالی هست که در کشور ما رایج شده‌است و نزدیک به یک میلیون نفر در ایام البیض ماه رجب خود را به مساجد می‌رسانند تا فارغ از دنیای مادی کمی به ذکر خدا مشغول شوند. این پدیده، یک پدیده کم‌نظیر و قابل توجه است و باید در تحلیل آن ساعت‌ها بحث کرد و کتاب‌ها نوشت. اما مهمتر از تحلیل این پدیده حیرت‌آور، ترویج و همچنین جهت‌دهی این مراسم با شکوه، شایان توجه است. نخبگان دینی کشور باید کاری کنند تا اعتکافِ هر سال بیش از سال قبل، در جامعه، خصوصاً در میان جوانان، رونق پیدا کند؛ چرا که اعتکاف می‌تواند در زندگی هر فرد خیلی راهگشا و حتی سرنوشت‌ساز باشد و نیز در مقابل تهاجم فرهنگی دشمن، پاسخی بسیار موثر است. البته از کیفیت هم نباید غافل شد و باید کاری کرد که معتکف، در این سه روز، بیشترین و بهترین بهره‌ها را از اقامت خود در خانه خدا ببرد.
در همین راستا، موسسه ایمان ماندگار هم تصمیم به انتشار کتابی در مورد اعتکاف گرفت. «اعتکاف نیکان»، کتابی است با مقدمه آقای علی حدادی و تحقیق آقایان حسین حاجی‌حسینی و محسن امیرجانی که ضمن برشمردن فواید اعتکاف و آثار آن، در مورد کارهای خوبی که معتکف می‌تواند در این سه روز انجام دهد، بحث می‌کند و البته در جهت رفع نواقص این مراسم باشکوه، نکاتی هم پیرامون آسیب‌شناسی اعتکاف مطرح می‌کند.
این کتاب، تاکنون شش نوبت چاپ شده‌است؛ چاپ سال ۹۵ و ۹۶ در اکثر مطالب، یکسان هستند؛ اما در مواردی هم با یکدیگر اختلاف دارند. از جمله اینکه در چاپ سال ۹۵، کتاب، بر محور بیداری و اصطلاحاً یقظه معتکف است، ولی چاپ سال ۹۶ یک گام به جلوتر برداشته و محوریت کتاب، بحث توبه است. پشیمانی، آداب توبه، دعاهای توبه، ارکان توبه، قبول توبه و کمال توبه، موضوعاتی است که یکی از فصول کتاب را در چاپ سال ۹۶ دربرگرفته‌است.
اعتکاف، چندین خصوصیت دارد. اول اینکه از حیث زمانی در ایام البیض ماه رجب برگزار می‌شود و ماه رجب به خودی خود، یک فرصت استثنایی است و برکات خاص خودش را دارد. ایام البیض ماه رجب هم نسبت به سایر روزهای آن ماه، شرافتی دیگر دارد که به آن هم باید توجه کرد. همچنین از لحاظ تاریخی، ایام اعتکاف مصادف با ولادت حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام و وفات حضرت زینب کبری سلام‌الله‌علیهاست. دوم از حیث مکانی، اعتکاف در خانه خدا یعنی مسجد برگزار می‌شود و مسجد به خودی خود، برکات ویژه‌ای دارد و روایات فراوانی در مورد آداب مسجد و نیز خواص رفت‌وآمد در مسجد وارد شده‌است. سوم، اعتکاف همراه روزه است. اصلاً شرط اعتکاف، روزه‌داری است و خود روزه گرفتن آداب و مراتبی دارد. چهارم، اعتکاف یک عبادت جمعی است که همراه سایر مومنین انجام می‌شود و شرکت در جمع مومنان، خود، منشا اثرات گوناگون و با برکتی است و پنجم، اعتکاف به مثابه یک حرکت عظیم تبلیغاتی است و به عموم مردم این مفهوم را منتقل می‌کند که خیل عظیمی از بندگان خدا، حاضرند سه شبانه‌روز از تعلقات دنیایی بگذرند و کمر به عبادت پروردگارشان ببندند.
«اعتکاف نیکان»، در چندین بخش، در مورد تمام این خصوصیات به‌تفصیل سخن می‌گوید. در مقدمه کتاب، به اعتکاف به چشم یک «فرصت دوباره» نگریسته می‌شود که می‌توان در آن با محاسبه و توبه، رابطه میان خود با خدا و با دیگران را اصلاح کرد و در انتهای کتاب هم با معرفی زیارت ششم امیرالمومنین علیه‌السلام، به معتکفین پیشنهاد می‌کند تا از این زیارت برای توسل استفاده کنند.
یکی از بخش‌های خواندنی کتاب، روایات ترغیب‌کننده به اعتکاف و نقل توجه پیشینیان به این سنت حسنه هست. ضمنآ شاید برای همه جذاب باشد که بدانند چه اتفاقاتی افتاد که پس از انقلاب اسلامی، اعتکاف جای خود را در جامعه باز کرد و کم‌کم به جایگاه فعلی خود رسید. در این خصوص مطالبی از قول رئیس ستاد اعتکاف استان قم پیرامون اهتمام رهبر انقلاب به اعتکاف در کتاب آمده‌است.
در این کتاب، توصیه‌های برخی علما در مورد اعتکاف آورده شده‌است؛ از جمله توصیه‌های مقام معظم رهبری و آیت‌الله جاودان. رهبر انقلاب ضمن توصیه به داشتن برنامه‌ریزی خوب برای این ایام، معتکفین را به انس با صحیفه سجادیه ترغیب می‌کنند می‌کنند. آیت‌الله جاودان هم تاکید دارند که از اعتکاف برای جبران خرابی‌های گذشته و تصمیم برای آینده‌ای بهتر استفاده شود. معظم‌له یکی از فرصت‌های استثنایی اعتکاف را فراغت برای تفکر می‌دانند. لذا توصیه می‌کنند که معتکف فکر کند که تا به حال چه حقوقی را از مردم تضییع کرده است تا بعد از اعتکاف به جبران آن حقوق اقدام کند.
ویژگی خوب دیگر کتاب اعتکاف نیکان این است که برای برشمردن اعمال روزهای ایام البیض ماه رجب، از کتاب شریف اقبال الاعمال سید بن طاووس استفاده کرده‌است. اقبال الاعمال مانند مفاتیح الجنان در دسترس عامه مردم نیست و بعضاً اعمالی در این کتاب ذکر شده‌است که در مفاتیح وجود ندارد.
اعتکاف، یکی از ابواب مستقل فقهی است که احکام خاص خودش را دارد. «اعتکاف نیکان» هم بخش مجزایی را به بیان احکام اعتکاف از قول چندین تن از مراجع معظم تقلید، اختصاص داده‌است.
در انتهای کتاب، قبل از بیان زیارت ششم امیرالمومنین و فضائل آن، بحث آسیب‌شناسی اعتکاف مطرح شده‌است. بعضاً دیده می‌شود که مسئولان برگزاری مراسم اعتکاف در مساجد مختلف افراط و تفریط‌هایی می‌کنند که با روح اعتکاف منافات دارد. به عنوان مثال اینقدر برنامه‌های متراکم می‌گذارند که معتکف مجالی برای تفکر و خلوت پیدا نمی‌کند. مواردی از این دست وجود دارد که به آن‌ها پرداخته شده‌است تا کیفیت اعتکاف، بهتر شود.
