این روزها بیست و پنجمین دوره هفته کتاب در حال برگزاری است و برنامه های متعددی از سوی برگزار کنندگان برای این هفته تدارک دیده شده است تا بار دیگر در این شلوغی و ازدحام شبکه‌های مجازی کمی روحمان را تغذیه کنیم.
چهره‌های شاخص جامعه در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... همیشه نقش موثری در رونق و توسعه کتابخوانی داشته و توانسته‌اند تا حد زیادی علاقه‌مندان خود را به این کالای فرهنگی نزدیک کنند.
به همین منظور با سه تن از چهره های شاخص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، صادق زیباکلام، فعال سیاسی، فاطمه راکعی، مشاور امور بانوان شهردار تهران و بهاره رهنما بازیگر سینما و تلویزیون درباره وضعیت کتاب و کتابخوانی و همچین علاقه‌مندی‌هایشان گفتگو کرده‌ایم.
شبکه‌های اجتماعی، فرصت یا تهدید برای کتاب؟
امروز با توسعه فناوری، شاهد گسترش شبکه‌های اجتماعی و غلبه فضای مجازی بر فضای حقیقی هستیم و یکی از دغدغه‌هایی که همیشه وجود دارد دوری مردم جامعه از مطالعه به خصوص کتاب است.
صادق زیباکلام در مورد نسبت وضعیت فعلی کتابخوانی و فضای مجازی و تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افزایش یا کاهش میزان کتابخوانی معتقد است: «در جوامع توسعه یافته مانند انگلستان، فرانسه، ژاپن، آلمان و... شبکه‌های مجازی و اینترنت نه تنها جای کتابخوانی را نگرفته است که اگر اغراق نباشد می توان گفت منجر به افزایش سطح آن هم شده، چون دسترسی افراد را به اطلاعات تازه در حوزه کتاب های تازه منتشر شده و چیزهایی از این قبیل افزایش داده است اما متاسفم که در ایران تیراژ کتاب ها تحت تاثیر فضای مجازی و اینترنت کاهش پیدا کرده است.»
او در جواب این که چه عامل یا عوامل دیگری را در پایین آمدن تیراژ کتاب موثر می‌داند گفت: «سایه سنگین سانسور. جریان آزاد اندیشه ناچار است خود را در چهارچوب‌ها و مرزهای تفکر حکومتی محدود کند و همین، جلوی انتشار کتاب‌های جدید را می‌گیرد و نتیجه می‌شود آن که باقی کتاب‌ها جز کتب مذهبی و آن هم مذهب از نگاه حکومت، ناچار می‌شوند روند دشواری را برای انتشار بپیمایند.»
فاطمه راکعی هم گسترش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را یک مسئله جهانی می داند و معتقد است: «دسترسی انسان ها در عصر حاضر به سیستم های اطلاع رسانی با استفاده از این ابزارها ظرف چند ثانیه یک معجزه است و همه باید قدر آن را بدانیم. اما همین دسترسی راحت به منابع اطلاع رسانی در گذشته از طریق نشریات و رسانه های مکتوب امکانپذیر بود. نسل های جدیدتر از کودکی عادت به بازی های اینترنتی، چت و ... دارند و از به همین ترتیب هم بالا می آیند و شاید برایشان سخت باشد که کتاب های چاپی بخوانند و از طریق اینترنت هرچه می‌خواهند مطالعه میکنند.»
او افزود: «البته به نظرم تا زمانی که همه کتاب ها شکل دیجیتال پیدا کنند سال‌های زیادی طول می‌کشد و نسل ما و قبل و بعدش هنوز عادت به مطالعه کتاب چاپی دارد و با کتاب انس گرفته‌اند و هیچ چیزی نمی‌تواند جای کتاب را برایشان پر کند.»
مشاور شهردار تهران با اشاره به مزیت‌های کتاب توضیح داد: «کار با کتاب بسیار راحت‌تر از وسایل الکترونیکی است و می توان با آن مانوس شد و در هر زمان و مکانی قابلیت استفاده را دارد. همچنین خیلی از مطالبی را که نیاز به تمرکز دارد و مسایل پیچیده را به راحتی می‌توان در یک کتاب چند بار خواند و تحلیل کرد. آسیبی که از طریق وسایل الکترونیکی هم به انسان وارد می‌شود در مورد کتاب صدق نمی‌کند.»
بهاره رهنما هم با اشاره به اینکه فضای مجازی بر میزان مطالعه در جامعه تاثیر گذاشته است، گفت: «گسترش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، مردم دیگر کمتر از گذشته ممکن است به سراغ کتاب بروند، اما می‌توان با ایجاد برنامه‌هایی فرهنگی، زمینه‌ساز رونق کتابخوانی در کشور شد. همچنین کتاب با وجود همه این مسایل فراموش نمی‌شود و قابل حذف شدن نیست زیرا که علاقه‌مندانش همچنان با آن مانوس هستند.»
از نبود سانسور تا استقبال از تکنولوژی در جهت رونق کتاب
کارشناسان حوزه‌های مختلف همیشه می‌توانند راه حل‌های مناسب و خوبی را درباره چگونگی رونق دوباره حوزه کتاب ارائه کنند زیرا که از بیرون به این مسئله نگاه میکنند و می‌توانند با دید بازتری نواقص را مطرح کنند.
زیباکلام در جواب اینکه در مقابل هر کدام از این معضلات چه راهکارهایی می توان در پیش گرفت توضیح داد: «متاسفانه فضای مجازی تنبل مان کرده است و زمانی را که باید صرف خواندن مطالب جدی کنیم پای تلگرام می گذرانیم. البته تمام زمانی که فرضا پای تلگرام می رود، زمان بیهوده ای نیست اما از هر 100 ساعتی که هر فرد به وب گردی می گذراند شاید 10 یا 15 ساعتش مفید باشد. در مورد سانسور نیز برخی معتقدند که می تواند منجر به بروز خلاقیت شود. یعنی نویسنده و ناشر را وادار به تفکر بیشتر برای پیدا کردن راهی جهت گذر از این مانع کند. حکومت ما در مورد همه چیز نظرات خود را دارد، از تاریخ و گذشته بگیرید تا آینده، از اخلاق و فلسفه تا اندیشه و... و دوست ندارد آن چه مخالف با نظراتش است انتشار یابد اما این باعث نشده نویسندگان، نوشتن را کنار بگذارند و ظرف 40 سال گذشته، جدال پایان ناپذیر میان نویسنده و ممیز همواره در جریان بوده است.»
این مدرس دانشگاه در مورد این که چه راهکارهایی برای افزایش کتابخوانی در ذهن دارد توضیح داد: «به عقیده من هر راهکار حکومتی برای افزایش کتابخوانی محکوم به شکست است. من تنها راه احیای موقعیت فرتوت و بدبخت کتابخوانی را، کاهش ابعاد سانسور می دانم. پاسخ کوتاهم به سوال شما برای احیا کتاب خوانی، کاهش ابعاد سانسور است.»
راکعی هم با اشاره به اینکه نباید شیفته وار با تکنولوژی برخورد کنیم گفت: «این مسئله در آینده احتمال دارد که رخ دهد و دیگر روزی برسد که کتاب های کاغذی جمع شوند و در موزه ها نگه داری شوند اما در این زمان گذار نباید شیفته تکنولوژی شد و باید قدر کتاب و کتابخوانی را بدانیم.»
او افزود: «نباید در استقبال از تکنولوژی عجله کنیم زیرا که ممکن است دچار خسارت شویم، باید تا زمانی که کتاب هست از آن استقبال کرده و سعی کنیم حال که تکنولوژی گسترش پیدا کرده است کتاب هایی با کیفیت در زمینه فرم و محتوا مخصوصا برای نسل کودک و خردسال تهیه کنیم.»
کتاب‌ها و حوزه‌های مورد علاقه اهالی فرهنگ، سیاست و جامعه
فعالیت های چهره های شاخص جامعه همیشه از علاقه مندی های بخشی از مردم جامعه بوده و هست، در بحث کتاب هم این مسئله صدق می کند، اینکه چهره محبوب مردم چه کتابی می خواند و به چه حوزه ای علاقه مند است. به همین منظور در ادامه با علاقه مندی های این سه چهره سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آشنا می شویم.
زیباکلام در مورد کتابی که اخیرا خوانده و کتابی که برای خواندن پیشنهاد می کند هم گفت: «اخیرا کتابی خوانده‌ام در مورد آن چه صدام حسین در دادگاه گفته بود. برایم جالب بود که اگر این کتاب حقیقت داشته باشد ما با دو صدام حسین مواجه ایم! یکی صدامی که حکومت مان به ما معرفی کرده است و دیگری صدامی که در حسن این اعترافات در دادگاه می شناسیم. در مورد این که چه کتابی را برای خواندن پیشنهاد می کنم، نگاهم بیشتر به جوانان دهه 60 و 70 و کسانی است که گذشته ایران را ندیده اند و گمان می کنم خواندن کتاب «ما چگونه ما شدیم» به قلم خودم برایشان ضروری است. چون تنها راه بیرون آمدن از جنگل توهم توطئه را، شناخت گذشته می‌دانم. این کتاب زبان بسیار ساده‌ای دارد و کسی که تا سوم راهنمایی تحصیل کرده باشد از پس درکش برخواهد آمد.»
بهار رهنما، که همیشه از علاقه اش به کتاب و کتابخوانی گفته است، درباره آغاز این آشنایی دیرین گفت: «آنطور که در ذهن دارم، از ده سالگی جرقه علاقه من به کتاب آغار شد و با نسلی از خانواده مان که متولد دهه چهل بودند این جرقه پرنورتر شد. خواهر و برادران دوقلویم و دایی‌هایم همگی در این علاقه نقش موثر و بسزایی داشتند.»
او درباره آثار و حوزه مورد علاقه‌اش بیان کرد: «رمان و نمايشنامه بيشتر چون خيلي به حرفه بازيگری ام كمك مي كند و کتاب «وقتي از دو حرف ميزنم از چه ميگويم» و «کافکا در ساحل» مواراكامي را خیلی دوست دارم.»
راکعی هم با بیان اینکه در حال حاضر مشغول انجام یک فعالیت پژوهشی برای پژوهشگاه علوم انسانی است، توضیح داد: «شعر، روانشناسی آن (هرمنوتیک) و ترجمه از مسایلی است که در این پژوهش به آن می‌پردازم که بسیار هم به این حوزه علاقه‌مند هستم. تمام کتاب‌های مهم و مقالات بروز را در این زمینه مطالعه می‌کنم و به یافته هایی درباره ترجمه شعر رسیده‌ام و می‌خواهم بگویم وقتی می‌گوییم شعر غیرقابل ترجمه است، درست است یا نه؟ و اگر صحیح است شکل آن چیست تا بتوانیم شعر را با همان رنگ و شعریت آن و به شکل یک تجربه خوب عرضه کنیم.»
او افزود: «به دلیل مسئولیت جدیدم در شهرداری الان بیشتر در حوزه اجتماعی و فرهنگی به مطالبی گرایش دارم که در حوزه مدیریت شهری باشد یا بتواند در این زمینه به من کمک کند.»
