«سپیدیهای پراکنده»
(شعر و شاعری احمدرضا احمدی)
برگزیدهی: رسول رخشا
ناشر: قطره، چاپ نخست 1395
523 صفحه، 37000 تومان
****
احمدرضا احمدی به نسلی تکرارناشدنی از چهرههای هنری و ادبی تعلق دارد که نامهای ماندگار در میان آنها فراوانند، چهرههایی تاثیرگذار که نقش پررنگی در تغییر و تحول ادبیات و هنر از نیمه دوم دهه چهل به بعد داشتهاند و برخی از آنان اگرچه امروز روزهای پیری و پختگی خود را میگذرانند اما کماکان پر شور حال و عاشقانه، آفرینش ادبی و هنری را ادامه میدهند.
احمد رضا احمدی کارنامهای متنوع و پرو پیمان دارد، از شعر گرفته تا داستان و ادبیات کودک و حتی تجربههایی در حوالی سینما که حاصل دوستیاش با مسعود کیمیایی بود و دیگر چهرههای موج نوی سینمای ایران همانند داریوش مهرجویی بود که از این شاعر خوش سیمای جوان برای ایفای نقش در یکی از فیلمهای قابل اعتنای موج نو یعنی «پستچی» در اوایل دهه پنجاه استفاده کرد.
احمد رضا احمدی در سالهای اخیر، اگر چه گاه با بیماری دست و پنجه نرم کرده، اما دربرابر پیری کوتاه نیامده و پرکار بهکار شاعری پرداخته و حتی به داستان نویسی نیز عنایتی جدی نشان داده است که حاصلش چند اثر داستانی بوده که با اقبال در میان علاقمندان آثارش نیز روبه رو شده است. احمدی از جمله شاعرانی است که آثارش سوای اهل نظر و منتقدان در میان توده مردم نیز خواهان بسیار دارد. به عنوان شاعری صاحب سبک، در طول سالهای اخیر با وجود تغییر و تحولهای به وجود آمده در حوزه شعر کماکان راه خود را رفته است و شعر خود را بارور ساخته است، اما این بدان معنا نیست که از زمانه دور افتاده و با تغییر و تحولاتش بیگانه بوده است.
به واسطه مجموعه این ویژگیها و جایگاهی که احمدی در ادبیات معاصر داشته است، آثار او همواره از سوی اهل نظر و منتقدان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. رسول رخشا مجموعه پرو پیمانی از این نقد و نظرها را در کتابی تحت عنوان «سپیدیهای پراکنده» به بازار داده است.رخشا روزنامه نگار و شاعری جوان، اما شناخته شده در حوزه شعر است؛ علاقه ویژه او به احمد رضا احمدی، انگیزهای بوده تا به گردآوری و انتشار سه اثر درباره این شاعر پیشکسوت بپردازد: «موهبات فراموشی» که گزیدهای از نوشتهها و یادداشتهای پراکنده احمد رضا احمدی است؛ «یک ضیافت خصوصی» که شامل مجموعه گفتگوهایی مطبوعاتی است که در سالهای دور و نزدیک با احمد رضا احمدی انجام شده و سرانجام کتاب «سپیدیهای پراکنده» که برگزیدهای از مهمترین و بهترین مقالاتی است که درباره شعر و شاعری احمد رضا احمدی توسط صاحب نظران نوشته و در نشریات مختلف از زمان جوانی و شروع کار او تا سالهای اخیر، منتشر شده است.
کتاب به دو بخش تقسیم می شود، «گزارش شعر» و «مشق یادها»؛ «گزارش شعر» نوشته های گرد آوری شده در این بخش به شعر احمد رضا احمدی می پردازند. 36 مقاله که در میان نویسندگان آنها به نامهای مطرحی همچون: رضا براهنی، اسماعیل نوری علاء، ضیاء موحد، منوچهر آتشی، منصور اوجی، شمس لنگرودی، سیمین بهبهانی، علی محمد حق شناس و.... بر میخوریم.
بخش دوم تحت عنوان «مشق یادها» به شاعری و در واقع زندگی شاعرانه احمد رضا احمدی اختصاص یافته است که در برگیرنده 33 نوشته از چهرههایی همچون: م.ا.به آذین، پوران فرخزاد، پرویز دوایی، آیدین آغداشلو، بابک احمدی، مسعود کیمیایی، جمشید ارجمند، امیر نادری، هوشنگ کامکار، نورالدین زرین کلک، هوشنگ گلمکانی و.... نامهای گرد آمده در بخش دوم، در این نوشته که بیشتر جنبه شخصی زندگی احمد رضا احمدی را مورد توجه قرار داده و از خاطراتی که با او داشته اند، نوشته اند. اما از آنجا زندگی احمد رضا احمدی چنان درآمیخته با شعر و شاعری است، این خاطرات اگرچه از چند و چون زندگی او حکایت دارند اما در عین حال باتاب دهنده نگاه او به زندگی و شعر نیز هستند. کنار هم قرار گرفتن نوشتههایی از این چهرهها که اغلب همنسلان او محسوب می شوند و در حوزه های ادبی و هنری متفاوتی فعالیت داشتهاند گواهی است بر اشاره آغازین این یادداشت و تعلق آنها به نسلی تکرار نشدنی و طلایی که هریک در حوزه کار خود نامهایی تاثیر گذار و به یادماندنی بودهاند؛ همچون آیدین آغداشلو در نقاشی، مسعود کیمیایی و امیرنادری در سینما، پرویز دوایی و جمشید ارجمند در نقد فیلم و....
مقالات گرد آمده در این کتاب در هر دو بخش تقریبا شامل مهمترین نوشتههایی هستند که در طول پنج دهه گذشته درباره شعر و زندگی شاعرانه احمد رضا احمدی نوشته شده اند. عمده مطالب از نشریاتی پراکنده در سالهای دور و نزدیک گرفته شده و کنارهم نشسته اند و حتی اگر در کتابی فصل مهمی به شعر احمد رضا احمدی اختصاص داشته نیز به این مجموعه راه یافته تا از این منظر خلائی در آن وجود نداشته باشد. برای نمونه نوشتههای رضا براهنی و اسماعیل نوری علاء که به ترتیب از کتابهای «طلا در مس» و «صور و اسباب شعر» آمده است.
رسول رخشا چنان که خود نوشته است، در تلاش بوده آنچه در این کتاب گرد آورده در نهایت کارکردی این چنین داشته باشد: «مخاطب سپيدیهای پراکنده بعد از خواندن کتاب میتواند چشماندازی حلال از شعر و شاعري احمدرضا احمدي را ببيند. طوري که در خلال درک زيباییشناسي شعر او ميتواند به شکل بيان و جهانبيني شاعر و نيز جايگاه شعر او در شعر مدرن فارسی پی ببرد و همينطور نيز، به اهميت شاعر، بهعنوان هنرمندي معاصر که سعی و تلاشش در زندگی هنریاش، سوای پيشرفت و خلق آثار خودش، تأثير بر آثار ديگران و پيرامونش نيز بوده است.»
هدفی که بی اغراق با کنار هم قرار گرفتن نزدیک به هشتاد نوشته درباره شعر و زندگی شاعرانه احمد رضا احمدی به در کتاب حاضر به خوبی محقق شده است.لحاظ کردن رویکردی که چنین هدفی را محقق سازد باعث شده، رسول رخشا در هنگام انتخاب مقالات به سراغ آن قسم نوشته برود که با رویکردی فراگیرتر به کلیت شعر احمد رضا احمدی نظر داشته اند. در غیر این صورت چه بسا حجم کتاب حاضر به مراتب بیشتر حتی به چند برابر حجم کنونی می رسید. بیشک درباره احمد رضا احمدی به مراتب بیش از این نوشته شده است. اما گرد آورنده از یک سو با در نظر گرفتن معیارهای کیفی ارزندهترین مقالات را که حرفی جدی برای گفتن داشتهاند، در این کتاب نقل کرده و از دیگر سو نوشته هایی که با رویکردی جزئی نگرانه به نقد و بررسی یک شعر یا یک کتاب پرداخته اند کنار گذاشته و به سراغ مقالاتی رفته است که «به جنبه های کلی شعر او از نظر ساختار و محتوا پرداخته و به نوعی ویژگی های خصلت نمای شعر احمدرضا را نشان داده و جهان واره شعر او را ترسیم کرده و همینطور جهانبینی شاعر را به مخاطب شناسانده باشند.»
سرانجام اینکه سه کتابی که رسول رخشا در قالب های یاد شده درباره احمد رضا احمدی به همت نشر قطره به علاقمندان عرضه کرده، به واقع شناختنامهای مفصل از زندگی و کار ادبی و هنری این شاعرند که در این هیبت برای آنکه به شکل کارآمدتری به دست مخاطبان واقعی خود برسند منتشر شدهاند. این کتاب هم برای علاقمندان شعر احمد رضا احمدی مطالب خواندنی فراوانی دارد که به درک عمیقترشعر و شاعری او کمک میکند و نیز برای دیگر مخاطبان از قابلیتهای و ارزش کارنامهی شاعری میگوید که سهمی انکار ناپذیر در اعتلای شعر معاصر داشته و شناخت بهتر از او ضرورتی غیرقابل چشم پوشی است.
* عنوان یکی از مقالات کتاب