در شرایط فعلی، با بررسی دقیق و علمی درباره چالش‌هایی که اقتصاد ایران با آن درگیر است، خواهیم دید یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصاد ما آن است که ظرفیت تولیدی بسیار گسترده داریم؛ اما این ظرفیت‌ها امکان فروش ندارند. طبیعتا بازار داخلی هم برای اینکه این حجم از تولیدات را جذب کند، وجود ندارد.
اگر این نگاه را داشته باشیم، شاید بهترین و مناسب‌ترین روش آن باشد که به صادرات نفتی به‌عنوان اولویت اول در اقتصاد کشور توجه کنیم؛ زیرا در‌این‌صورت می‌توانیم در این چارچوب و مسیر، هم از ظرفیت‌های تولیدی کشور به صورت کامل استفاده کنیم و هم به معضل اشتغال که یکی از چالش‌های اصلی کشور است، توجه کنیم. اگر برنامه‌های پنج‌ساله توسعه را مرور کنید، خواهید دید، موضوع صادرات موضوع مورد توجه برنامه‌ها بوده و در دستور کار دولت‌ها هم قرار داشته؛ اما در عمل به اهداف مدنظر نرسیده‌ایم؛ بنابراین برای اینکه صادرات غیرنفتی تبدیل به یک اصل پذیرفته‌شده در همه بخش‌ها و یک میثاق ملی شود، همه باید تلاش منسجم و هدفمند داشته باشند.
در این راستا حتما باید جایگاه ساختاری صادرات غیرنفتی نه‌تنها به‌عنوان یک وزارتخانه بلکه به‌عنوان یک معاونت بسیار مهم ریاست‌جمهوری ارتقا پیدا کند تا بتواند مسائل صادرات را در بخش‌های مختلف از منظر رئیس‌جمهور پیگیری کند و بتواند مشکلات و مسائل مربوط به صادرات غیرنفتی را در همه ابعاد و بخش‌ها به صورت یکپارچه و هدفمند پیگیری کند. بنابراین ارتقای ساختار مدیریت صادرات غیرنفتی لازم هست؛ ولی کافی نیست. باید به موازات ارتقای ساختار، حمایت‌های همه‌جانبه و هدفمند از صادرات غیرنفتی در بخش‌های مختلف در دستور کار دولت، مجلس و قوه قضائیه به‌عنوان اولویت محوری کشور قرار گیرد. صادرات غیرنفتی جنبه فرابخشی دارد.
بنابراین باید کاری کنیم که هم سازمان سرمایه‌گذاری خارجی، هم مناطق آزاد و هم نهادهایی که به‌نوعی درگیر صادرات غیرنفتی هستند، در قالب یک وزارتخانه متشکل شوند. از سویی باید آن را از ذیل یک دستگاه بخشی مانند صنعت خارج کرده تا همه بخش‌ها به آن پاسخ‌گو باشند تا این بخش بتواند نقشه راه توسعه صادرات غیرنفتی را در همه بخش‌ها تدوین، اجرائی و نظارت کند و حمایت‌های لازم را هم انجام دهد. باید توجه داشت ریشه همه مشکلات صنعت و معدن رقابت‌ناپذیری است، زیرا محصولاتی که تولید می‌کنند و خدماتی که ارائه می‌دهند، محصولاتی نیست که بتواند در بازارهای داخلی و خارجی جذاب برای مشتریان باشد.
بنابراین اگر با تمهیداتی هم رقابت‌پذیری را در بنگاه‌ها نهادینه کنیم و هم از طرف دیگر بازار داخلی و خارجی را برای محصولات تولیدی بنگاه‌ها آماده کنیم، طبیعتا می‌توان انتظار داشت ریشه مشکلات صنعتی و معدنی ما برطرف شود. بنابراین در درجه اول بايد توجه به بازار ٤٠٠، ٥٠٠ میلیون نفری منطقه و در درجه دوم، بازارهای بین‌المللی که محصولات تولیدی با رقابت‌پذیری بهتر و بالاتر بتواند در آن بازارها حضور داشته باشد را مدنظر قرار دهیم.
*معاون سابق برنامه‌ریزی وزارت بازرگانی
