به گزارش الف کتاب به نقل از انتشارات فرهنگ معاصر، «زهرا احمدی‌نیا» یکی از چهره‌های شناخته شده‌ی فرهنگ‌نویسی کشور است که در تدوین مجموعه فرهنگ‌های پویا (چاپ انتشارات فرهنگ معاصر) به عنوان دستیار دکتر محمدرضا باطنی فعالیت کرده است. به مناسبت روز جهانی دیکشنری گفتگویی با ایشان انجام گرفته است که خلاصه‌ای از آن را در ذیل می‌خوانید.
روز جهانی دیکشنری است. اجازه بدهید از مقدمات شروع کنیم و بپرسیم چه انواعی از دیکشنری وجود دارد؟
کلمه‌ی دیکشنری میتواند مخاطب را به اشتباه بیندازد، چون معمولا فرهنگ دوزبانه را به ذهن متبادر می‌کند. فرهنگ یا دیکشنری یک نام کلی است و میتواند یکزبانه هم باشد؛ مثل فرهنگ سخن، فرهنگ فارسی آقای صدری افشار، فرهنگ‌های توصیفی تخصصی، مثلاً در رشته‌ی روانشناسی، یا فرهنگ‌های مفهومی (تزاروس) که در آن خواننده بر خلاف فرهنگ‌های معمولی، با دانستن معنی و مفهوم به جستجوی لغت یا مترادف می‌پردازد.
دیکشنری خوب را چگونه می‌توان تشخیص داد؟ دیکشنری نوشتاری و آنلاین خوب کدام است؟
تا امروز دیکشنری‌های معتبر، آن دسته‌اند که زمینه‌ی نوشتاری نیز دارند؛ مثلاً متعلق به مؤسسه یا نشری هستند که سابقه فرهنگ‌نویسی دارد. مثلا Fastdic اصلاً قابل اعتماد نیست؛ برای کارهای دم دستی درست شده و پیشینه‌ی فرهنگ‌نگاری ندارد. اولین ویژگی یک دیکشنری خوب، رعایت اصول فرهنگ‌نگاری است. شناسایی هدف و مخاطب نیز مهم است. یعنی بدانید برای چه کسی فرهنگ تالیف می‌کنید.
چه پروسه‌ای در تهیه‌ی دیکشنری طی می‌کنید؟ دستیار یک مؤلف چه نقشی دارد؟
چون فرهنگ‌ها انواع مختلفی دارند، دستیارها نیز نقش‌های متفاوتی دارند. در این کار [فرهنگ معاصر پویا]، من تقریباً در تمام قسمت‌های تولید فرهنگ دخالت داشتم. کاری که ما می‌کنیم، تولید داده‌ها به روشی سیستماتیک است و وقتی مواد آماده شد، به شکلی که باید ارائه شود آماده می‌کنیم و در نهایت به مجری طرح نشان می‌دهیم؛ ایراد و اصلاح اعمال می‌کنند و تأیید را می‌گیریم، از آن بخش می‌گذریم و به بخش بعدی می‌رویم. در ویراست چهارم نیز همین اتفاق می‌افتد.
مهمترین اتفاقی که در ویراست می‌افتد به‌روز شدن دیکشنری است. درست است؟
- بله هدف اصلی ویرایش فرهنگ نیز به‌روز کردن است، در درجه‌ی اول در انتخاب واژه‌ها و معادل‌ها. از طرفی کلمات جدید وارد فرهنگ انگلیسی شده و معادل‌های جدید نیز به‌روز شده است.
چه قدر اهمیت دارد که فرهنگِ به‌روزی استفاده شود؟
حق هر خواننده این است که اگر برای خواندن کتابی وقت می‌گذارد، از دانش روزِ آن زمینه استفاده کند. شما می‌توانید یک کتاب را بخوانید و انتخاب کنید که دیگر از آن مؤلف نخوانید. اما دانش تشخیص فرهنگ خوب از بد معمولاً وجود ندارد؛ پس این ظلم است در حق مخاطبی که دارد برای ترجمه از یک فرهنگ قدیمی استفاده می‌کند.
منبع اصلی اطلاعات شما برای به روز کردن یک دیکشنری چیست؟
ما از آخرین فرهنگ‌های بازار استفاده می‌کنیم. در بخش واژه‌گزینی ناچاریم به آخرین واژه‌نامه‌هایی که در بازار ایران وجود دارند تکیه کنیم. اما در زمینه‌های عمومی، بیشتر تکیه‌ی ما به فرهنگ‌های تک‌زبانه‌ی انگلیسی است که چند سال یک بار به روز می‌شود. در ضمن به مرور دستمان می‌آید کدام مؤلف کار بهتری کرده و بین چند منبع، یکی به منبع اصلی مورد استناد ما تبدیل می‌شود.
چیزی به نام فرهنگ مردم و عامه وجود ندارد؟
بعضی وقت‌ها کلماتی هست که می‌خواهیم برای آن معادل جدیدی بگذاریم، چون حتی در کتاب فرهنگستان [زبان و ادب فارسی] نیست. مثل «لنز Progressive» که از یک عینک فروش پرسیدم و تصور نمی‌کردم به آن عدسی یا لنز تدریجی می‌گویند. فهمیدم مردم همه جا از این واژه استفاده می‌کنند. بنابراین چرا، ما به واژه‌های عمومی نیز خیلی مراجعه می‌کنیم.
دیکشنری میتواند در فرهنگ تاثیرگذار باشد یا صرفاً ابزاری است برای مترجم؟
اولاً فرهنگ ابعاد مختلفی دارد که یکی از آن‌ها بخش زبانی است، اما سوال شما اگر این است که فرهنگ یکزبانه میتواند به غنای واژگانی یک زبان کمک کند، جواب قطعا مثبت است. وقتی ما با یک واژه آشنا شدیم، درواقع با یک مفهوم آشنا شده‌ایم، پس به غنای فرهنگی نیز کمک می‌کند.
گاهی به نظر می‌رسد همه‌ی دیکشنری‌های آنلاین، رفرنس مشترک و اشکالات مشترک دارند.
- کسانی که از دیکشنری آنلاین استفاده می‌کنند، معمولا می‌خواهند کارشان زود راه بیفتد. تا اینجا عذر موجه است، ولی دیده‌ام اشتباهاتی در ترجمه‌ی کتاب‌ها مثلاً رمان‌ها وجود دارد، معلوم است مترجم‌های جوان‌تر ... . از طرفی مدیریت فرهنگ معاصر همیشه نگران کپی‌رایت دیکشنری‌ها است و این باعث شده آنلاین شدنشان به تأخیر بیفتد.