کد مطلب: 267871
موانع پیش روی توافق هسته‌ای احتمالی
تاریخ انتشار : سه شنبه ۱ ارديبهشت ۱۳۹۴ ساعت ۰۷:۴۰
شبکه المیادین در مقاله‌ای فرایند و شانس تایید توافق هسته‌ای احتمالی در داخل آمریکا را پس از امضا با ایران بر اساس طرح بازنگری کنگره بر این توافق بررسی کرد.
به گزارش تسنیم، پایگاه شبکه خبری المیادین در مقاله‌ای نوشت که فضای آرامش و استقبال در واشنگتن در پی دستیابی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و کنگره این کشور به توافقی برای بازنگری و اعلام موافقت کنگره بر متن توافق هسته ای نهایی با ایران به ندرت در این کشور قابل مشاهده است.
جنجال گسترده‌ای در پی توافق مقدماتی هسته ای به وجود آمده که بیشتر آن در آمریکا بوده و بخش قابل توجهی از آن در عرصه بین‌الملل بود. صف بندی ها و شکاف های متعدد در عرصه داخلی آمریکا به مرحله ای رسید که دیگر قابل مخفی کردن نبود. طرفین این درگیری ها خود را برای رقابتی سخت آماده می کردند تا از ابزارهای متعدد در آن استفاده کنند. در حالی که باراک اوباما به صورت علنی از استفاده از حق وتو بر ضد تصمیمات کنگره خبر می داد، کنگره اختیارات قانونی وی به امضای توافق نامه‌های بین‌المللی که نیاز به رأی گیری مگر در مرحله امضای معاهدات را ندارد، محدود کرد.
اما به صورت ناگهانی مواضع رئیس جمهور آمریکا از حمله به کنگره تعدیل شد و تصمیم او برای استفاده از حق وتو به مرحله ای کمتر از موضع دفاعی فروکش کرد، مرحله ای که به کنگره با اکثریت جمهوری خواه اجازه می داد در روند تصویب توافق هسته ای مانع تراشی کند. این در حالی بود که وی پیشتر از روی عادت با چنین تصمیماتی به بهانه عدم از دست رفتن اختیارات قانونی اش مخالفت می کرد.
آثار نا امیدی از عقب‌نشینی اوباما به سرعت خود را نشان داد، روزنامه نیویورک تایمز آمریکا این اتفاق را لغزش دردناک مأموریت های قانونی رئیس جمهور بدون توجه به کنگره دانست. برخی از ناظران مسائل سیاسی تمرکز جنجال بین دو طرف را آمیخته ای از سناریوی سیاسی به صورت مستقیم و عرض اندام لابی های اسرائیلی به صورت کلی می دانند.
حزب جمهوری خواه و حامیان آن‌ها و صاحبان منافع اقتصادی بزرگ که نمایندگان این حزب هستند از دستاورد بزرگی که در زمینه بازبینی توافق هسته ای به دست آورده اند، سخن گفته و آن را جشن گرفته اند. آن‌ها این دستاورد را تسلیم شدن رئیس جمهور در برابر مخالفت کلی از میان اعضای دو حزب دانستند، این در حالی است که بررسی دقیق روش اعلام شده در توافق اوباما با حزب جمهوری خواه ادعاهای کنگره یا برخی رهبران آن را تأیید نمی کند. چرا که از ناحیه عملیاتی کنگره آمریکا نمی تواند اجرایی شدن توافق هسته ای را با وجود جنجال های گسترده ای که درست می‌کند، تعلیق یا متوقف نماید.
رقبای اوباما از میان سرکردگان حزب جمهوری خواه در صدور توافقی برای تثبیت حق آن ها در تصویب یا رد توافقنامه شکست خوردند، این در حالی است که آن ها از مدت ها پیش چنین خواسته ای داشتند. همچنین طرف مقابل نیزشکست را پذیرفت. اوباما ضمانت تأیید کامل نمایندگان حزب خود را ندارد تا تصمیمش برای وتوی اقدامات کنگره با تقویت از سوی نمایندگانش همراه باشد. تفاوت اساسی بین آرای دو طرف در بهترین سناریوها تنها ۱ رأی است. اوباما نمی‌تواند تأیید بیش از ۳۴ رأی از مجموع ۱۰۰ رأی حاضر در مجلس سنا را تضمین نماید. بنابراین روشی به دست می‌آید که به توافق دو طرف منجر شود.
تعجب هواداران اوباما تنها از عقب نشینی سریع و غیر قابل انتظار وی نیست، بلکه از افزایش تأیید مردمی امضای توافق هسته‌ای با ایران با کنار گذاشتن گزینه نظامی برای کشاندن کشور به جنگ‌های بیشتر است. جنگ هایی که تمامی ساختارهای اجتماعی را به فرسایش کشانده و باعث بدتر شدن اوضاع معیشتی مردم آمریکا شده است. نظرسنجی‌های متعدد نشان از ثابت بودن معدل حمایت از راه حل توافقی و بهبود اوضاع اقتصادی ناشی از باز شدن بازارهای ایران حکایت دارد.
عقب نشینی و امتیاز دهی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا داغ بودن درگیری سیاسی تقریباً دائمی بین دو قدرت اجرایی و قانون‌گذاری در این کشور را افزایش داد و باعث شد کنگره در ابراز نقش و قدرت خود در ممانعت از توافق هسته‌ای با ایران یا رسیدن به توازن بین قوه مجریه و مقننه موفق شود. این یکی از مهم ترین سرفصل‌های درگیری های بین دو طرف از زمان آغاز تشکیل نظام سیاسی آمریکا است.
اردوکشی مخالفان و موافقان توافق هسته‌ای
رقبای اوباما مخالفت خود را با جذب مواضع مشترک از سوی دو وزیر خارجه سابق یعنی جورج شولتز وهنری کیسنجر تقویت کردند. روزنامه وال استریت ژورنال در شماره ۸ آوریل خود ضمن مخالفت با توافق به تشریح مواضع این دو مقام سابق آمریکایی پرداخت که در اقدامی بی سابقه با رئیس جمهور کشور در مرحله مذاکره برای رسیدن به توافق بین المللی مخالفت می کنند.
در مقابل کاخ سفید نیز به جمع‌آوری نظرات تأیید کننده از سوی بخش گسترده‌ای از مسئولان ارشد سابق در دولت‌های متعدد از میان دو حزب پرداخت که بیانیه هسته‌ای و تمدید آن برای رسیدن به توافق نامه نهایی براساس حفظ منافع استراتژیک آمریکا را تأیید می کنند. همچنین ۳۰ کارشناس و متخصص مسائل هسته‌ای و زمینه‌های منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای موافقت خود را با توافقنامه اعلام کرده و آن را گامی بسیار مهم و رو به جلو برای جلوگیری از انتشار تسلیحات هسته‌ای و حفظ امنیت بین‌المللی دانستند.
این کارشناسان و متخصصان در بیانیه خود تصریح کردند که توافقنامه در صورت اجرا به اساسنامه ای قابل اجرا و تحقق در بلند مدت تبدیل می شود تا امکان بروز دولت مسلح هسته‌ای دیگر در خاورمیانه را بگیرد. بیانیه مذکور از طرف‌های مذاکره کننده ایرانی و ۱+۵ خواست با ثبات قدم به سمت پایان مناقشه و بررسی جزئیات فنی پیش بروند. این کارشناسان همچنین از تصمیم سازان پایتخت های مهم خواستند تا تلاش‌ها و اقدامات ضروری برای تضمین اجرای این توافقنامه در زمان مناسب و تعهد جدی و جدید به بندهای توافقنامه را تأیید نمایند.
لغو توافق مقدماتی
تعدد تفسیرها در مورد بندهای توافقنامه زمینه برای توافقی فراگیرتر و گسترده تر را مهیا می‌کند و تفسیرهای متعدد و افزایش ابهامات موجود را سبب می شود. اولین صحنه های تردید در همان محل امضای توافق نامه یعنی لوزان سوییس ایجاد شد که قرائت بیانیه از سوی فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد. طرف ایرانی نیز بر صحت واو به واو بیانیه قرائت شده تاکید کرد. اما چیزی نگذشت که طرف آمریکایی متنی سخت‌گیرانه را منتشر کرد که برخی بندهای آن با متن توافقنامه بین المللی مغایرت داشت. این اقدام از سوی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و جان کری وزیر خارجه وی انجام شد، البته برخی معتقدند که این اقدام تنها مصرف داخلی دارد، نه بیشتر.
ثبت همه بندهای تناقض و اختلاف بین دو طرف نفعی به حال این عرصه ندارد و تلاش‌های موجود را دچار تفرقه کرده و ذخیره خوبی برای حمله شاهین های جمهوری خواه در عرصه آمریکا ایجاد می‌کند. بلکه مرور برخی از مهم‌ترین جوانب که باراک اوباما نیز آن‌ها را توصیف کرده در این مسیر می‌تواند مفید باشد. وی در این رابطه گفت که طرف ایرانی با عدم راه اندازی نمونه‌های پیشرفته سانتریفیوژها موافقت کرده است، اما ایران پاسخ داد که در پی امضای توافقنامه، این سانتریفیوژها را راه اندازی خواهد کرد. در ابعاد فنی محض اجماع بین المللی وجود دارد که مسائل اختلافی به راه حل مورد نظر رسیده اند، اما موضوع محوری باقیمانده بین دو طرف مرتبط با راهکارهای رفع تحریم‌ها و ضوابط مربوط به آن است.
اوباما افزود که توافق مذکور بر اجرای روش جدی تفتیش و بررسی تأکید دارد و مبتنی بر عقب نشینی ایران در زمینه تأسیسات دیگر در فردو و اراک است. وی همچنین اشاره کرد که مراکز نظامی ایران نیز تحت نظر همین راهکار بازرسی قرار خواهند گرفت، اما واکنش طرف ایرانی فوراً مطرح شد و تفسیرهایی کاملاً متفاوت ارائه داد، به ویژه اینکه ایران تأکید کرد که به هیچ تیمی تحت هیچ شرایط یا توجیهی اجازه ورود به مراکز نظامی داده نخواهد شد.
مخمصه حامیان اوباما
بر کسی پوشیده نیست که جنجال ها و صف بندی های موجود در درجه اول بنا به ملاحظات سیاسی و محاسبات دقیق طرف‌های مربوط جهت ورود به دوره آینده انتخابات است. اوباما خیلی زود سختی مخالفت برخی اعضای حزب خود و تسلیم شدگان در برابر نفوذ لابی اسرائیل را درک کرده است، برخی از این افراد به بهانه عدم اجازه دادن به دور زدن نقش کنگره آمریکا تهدید کرده اند که حمایت از وی را رها خواهند کرد. از سوی دیگر اوباما به شدت از عدم حمایت کنگره از تلاش‌های وی و پیشرفت در مسیر اجرای تهدیداتش مبنی بر باطل کردن کارآیی توافق هسته ای در دوره رئیس جمهور آینده نگران است.
نکته مهم دیگری که در این تصمیم باراک اوباما تأثیرگذار بود، در مورد رهبری حزب دمکرات در مجلس سنا است. چرا که هری رید رهبر اقلیت دموکرات در این مجلس اعلام کرده که پس از پایان دوره کنونی در سال آینده از مناصب سیاسی بازنشسته خواهد شد. وی همان کسی است که حمایت مردمی برای تأیید باراک اوباما را در بین همفکران دموکرات ایجاد کرد. جانشین احتمالی رید، چاک شومر سناتوری یهودی از ایالت نیویورک است که از سرسخت‌ترین حامیان اسرائیل است و با توافقنامه هسته‌ای با ایران مخالف است. موقعیت رهبر اقلیت دموکرات نفوذ گسترده‌ای را در چندین عرصه برای وی ایجاد می کند: نقش سرنوشت ساز در جهت دهی کمک های مالی و تعیین همفکران دموکرات در کمیسیون های متعدد کنگره تعدادی از این عرصه های نفوذ است. این فرد زمانی طولانی در اداره مواضع و موازنه های حزب دموکرات به ویژه پس از پایان ریاست جمهوری باراک اوباما در پیش رو دارد.
ابعاد حقوقی بازنگری توافق هسته‌ای در کنگره
ناگفته پیداست که معامله حقوقی برای آینده ثمره رقابت نفوذ بین دولت آمریکا و کنگره بود که به تصویب قانونی برای مداخله قوه مقننه در اختیارات قوه مجریه منجر شد. اما دیدگاهی دیگر معتقد است که این اتفاق در نتیجه شانه خالی کردن کاخ سفید از حق خود در تصویب توافقنامه احتمالی است.
واقعیت امر این است که توافق مقدماتی هسته‌ای در نتیجه توافق کنگره و دولت آمریکا برای انجام نقش های مختلف در این روند قرار دارد ، به گونه‌ای که بعضی از توافقنامه‌های امضا شده از سوی رئیس جمهور قبل یا پس از امضا به جای تصویب با دوسوم آراء مجلس سنا با نسبت اکثریت ضعیفی در دو مجلس کنگره (سنا و نمایندگان ) به تصویب می رسد. پیش از این نیز چنین ترتیباتی در مورد دو ارگان قدرت موجود در آمریکا به ویژه در شرایط سخت و جنجالی مخصوصاً در مسائل مربوط به تبادل تجاری وجود داشت، این در حالی است که کنگره اختیارات قانونی برای ساماندهی این موضوع را دارد. این مرحله از درگیری‌ها به ویژه زمانی شدت پیدا می کند که حاکمیت کاخ سفید و اکثریت مجلس سنا در اختیار ۲ حزب متفاوت یعنی جمهوری خواهان و دمکرات‌ها باشد.
در مورد قانون بازنگری در توافق هسته ای باید گفت که این قانون با مخالفت شدید جمهوری‌خواهان با توافق هسته‌ای صادر شد. دو طرف در داخل کمیسیون مناسبات خارجی به روشی رسیدند که به موجب آن رئیس جمهور باید متن نهایی توافق هسته‌ای را برای بازنگری به کنگره ارائه دهد. همچنین رئیس جمهور نباید تحریم‌های اعمال شده از سوی کنگره را در زمانی که عملیات بازنگری بر توافق از سوی کنگره در جریان است تعویق یا لغو نماید.
این روش راهکاری میانه برای برون رفت سیاسی به مخالفان توافق هسته‌ای داد تا دو جلسه رأی گیری جداگانه در دو مجلس کنگره برگزار شود و به این ترتیب به هر کدام از آن‌ها بنا بر انگیزه ها و محاسبات سیاسی محض اجازه "نه" گفتن به توافق داده شود. این موضوع در نهایت منجر به استفاده اوباما از حق وتو خواهد شد، این در حالی است که وی از حمایت بیش از یک سوم اعضای کنگره برای اجرایی شدن تصمیمش مطمئن است.
رویارویی و تخاصم دو طرف در این مرحله منطقی، بعید به نظر می‌رسد، به ویژه اینکه پیامدهای منفی برای آمریکا دارد و هیبت و اعتبار این کشور را در سطح جهانی خدشه دار می کند. این روش به صورت ظاهری شرایط حفظ مواضع اعلام شده از سوی هر کدام از طرف‌ها را فراهم می نماید. این روش میانه همچنین مجموعه ای از اصلاحات و بررسی‌های سخت را در زمان ارائه به مجلس نمایندگان برای رأی گیری و ارائه نهایی و رسمی به دفتر رئیس جمهوری به خود خواهد دید. به اعتقاد ما موضوع مهم در این نکته است. اوباما تمایل دارد که در این مرحله برخی اصلاحات به نفع وی در این طرح اعمال شود یا این که طرف رقیب پیامدهای خسارت های سیاسی و استراتژیک در عرصه بین المللی ناشی از این تصمیم راه برعهده بگیرد.
تیم اوباما موفق شد برخی اصلاحات را که در وهله اول سطحی به نظر می‌رسد، به این طرح وارد کند، اما این روند و نتیجه نهایی به نفع اوباما خواهد بود. توافق انجام شده زمان بازنگری را از ۶۰ روز به سی روز کاهش داد و پس از این زمان کنگره آمریکا باید مصوبه رفع تحریم‌ها یا رفع برخی از آن‌ها را صادر کند و آن را برای رئیس جمهور بفرستد. استفاده از گزینه حق وتو نیازمند تمدید زمان بازنگری به مدت ۱۲ روز است و پس از آن کنگره ۱۰ روز دیگر فرصت دارد تا تصمیم نهایی خود را بگیرد.
پیروزی اوباما در این نکته است که رئیس جمهور و تیم وی توانسته اند در متن توافق نهایی آن را اعمال کنند. موافقت نهایی با توافقنامه نهایی در صورت تأیید ۳۴ نماینده از مجموع صد نماینده در مجلس سنا در طی ۳۰ روز قابل تحقق است. این شکافی است که به نظر می‌رسد جمهوری‌خواهان برای تضمین برون رفت سیاسی مبتنی بر حفظ آبروی دو طرف مجبور به پذیرش آن شده اند.
ابعاد اسرائیلی و سعودی در مناقشات توافق هسته‌ای در آمریکا
امضای توافق هسته‌ای نیازمند متنی است که کاخ سفید باید تمامی بندهای اصلی توافق و تمامی پیوست‌های محرمانه آن را برای بازنگری طی ۵ روز از امضای آن به کنگره ارائه دهد، این موضوعی است که اوباما پیشتر نیز آن را به شدت رد کرده است. مدت داده شده برای بازنگری به کنگره ۳۰ روز است و از آن روزی محاسبه خواهد شد که کنگره تمامی اسناد متعلق به توافق هسته ای را دریافت نماید. مخالفت قابل پیش بینی باراک اوباما با این تعهد زمانی، طرف مقابل را تشویق به پناه بردن به سیستم قضایی این کشور می کند و دستگاه قضایی نیزاحتمالاً حکم به عدم مشروعیت تصمیم رئیس جمهور خواهد داد.
حضور اسرائیل در جدال گسترده موجود در واشنگتن همچنان به استثنای سخنرانی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این رژیم در برابر کنگره که در سوم مارس انجام شد، در پشت پرده دنبال می‌شود. روزنامه نیویورک تایمز در شماره ۱۶ آوریل خود به نقل از یوال اشتاینتز وزیر اطلاعات و امور استراتژیک رژیم صهیونیستی گفت که اقدام کنگره آمریکا دستاوردی سیاسی برای اسرائیل است که براساس آن دولت آمریکا و تیم مذاکره کننده آن مجبور خواهند بود تلاش بیشتری را برای پر کردن شکاف و رسیدن به توافقی با شکلی بهتر یا لااقل با مقبولیت بیشتر انجام دهند تا مورد موافقت کنگره قرار بگیرد. این سخنان اشاره ای واضح به حجم فشارهای اسرائیل بر کنگره آمریکا بود.
شبکه تلویزیونی ام اس ان بی سی آمریکا در اوج این جنجال سیاسی از ماهیت انگیزه‌های کنگره خبر داد که به صورت ناگهانی به دنبال مداخله در روند تلاش‌های دولت آمریکا برای جلوگیری از کشیده شدن به جنگ جدید درآمده است. این شبکه در عین حال از مطرح کردن نقش اسرائیل در این روند طفره رفت.
رابرت باری مولف آمریکایی و متخصص در زمینه مسائل ایران به نقل از یکی از مسئولان جاسوسی آمریکا که به نام وی اشاره نکرد، گفت که عربستان سعودی در طی دو سال و نیم گذشته ۱۶ میلیارد دلار به اسرائیل داده تا این رژیم فشارها بر ایران برای افزایش احتمال گزینه جنگ بر ضد ایران در دولت باراک اوباما را تقویت نماید. وی افزود که دو طرف سعودی و اسرائیلی واکنش به این خبر را رد کرده‌اند. مبالغ مذکور از طریق یک دولت عربی به حساب بانکی که در اختیار نتانیاهو قرار دارد، واریز شده است. به این ترتیب عربستان سعودی تأمین مالی تمامی تلاش‌های لابی اسرائیلی در آمریکا از جمله سخنرانی نتانیاهو در برابر کنگره برای به شکست کشاندن هم‌گرایی با ایران را برعهده داشته است.
شانس توافق هسته‌ای در ابعاد آمریکایی
درگیری و جنجال سیاسی در مورد بندهای توافق مقدماتی بین کاخ سفید و کنگره به سرخوردگی و تردید بیشتر در میان افکار عمومی آمریکایی‌ها منجر شده که همچنان به نسبت‌های متفاوت نسبت به صداقت دو طرف تردید دارند.
روش توافقی کنونی به باراک اوباما اجازه می دهد تأیید مجلس سنا را با رأی ۳۴ عضو از حزب دموکرات در تأیید توافقنامه هسته ای به دست آورد و در صورت لزوم بر ضد رقبای خود از حق وتو استفاده کند. در سایه فضای سیاسی کنونی مشکل است در مورد قدرت باراک اوباما برای تضمین باقی ماندن این تعداد اندک در کنار وی پیش بینی کنیم. به ویژه اینکه رقابت‌های انتخاباتی همچنان در ابتدای راه است و اوباما نیز تعدادی از گزینه‌ها را در دست دارد که می‌تواند در مواقع لزوم آن‌ها را به کار گیرد. در اینجا وی باید از نقش سناتور چاک شومر که احتمالا جانشین هری رید خواهد شد، اطمینان حاصل کند، این در حالی است که شومر از تأیید قطعی لابی اسرائیلی و هواداران این لابی در داخل کنگره برخوردار است.
با توجه به آغاز زمان رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا باراک اوباما می‌تواند ارائه متن های مربوط به توافق را به بعد از پایان فصل تابستان بیندازد تا دوره آینده کنگره آمریکا در سپتامبر آینده آغاز به کار کند. به این ترتیب وی فرصت زمانی حدود ۶۰ روز قبل از اقدام به اتخاذ تصمیم در زمینه رفع تحریم‌ها و پیشروی در درگیری احتمالی با کنگره خواهد داشت که به احتمال فراوان تا زمان تعطیلات سال جدید میلادی به طول خواهد انجامید.
تعداد اندکی از قصد وی برای ورود به انتخابات ریاست جمهوری خبر داده اند، این افراد تاکنون از ۴ نفر فراتر نمی رود. انتظار می رود که تعداد دیگری از نامزدها برای رقابت وارد این عرصه شوند، اما بعید نیست که تمامی کاندیداها مخالفت خود را با توافقنامه اعلام کنند. از جمله این افراد هیلاری کلینتون نامزد احتمالی حزب دمکرات و دیگر اعضای دموکرات است که به دنبال انتخاب مجدد در دوره جدید هستند.
همچنان مسیر رسیدن به توافق هسته‌ای سخت و دشوار است و با موانع متعدد آشکار و پنهان مواجه است. مرحله آینده هیچ شاخصی از وجود تضمین‌هایی برای رسیدن به این هدف را نشان می‌دهد، بلکه برعکس مانع تراشی ها در روند تلاش‌ها و بهره برداری سیاسی در این روند ملموس است. بنابر این به بن بست رسیدن توافقنامه و قربانی شدن آن در مزایده های انتخاباتی بعید به نظر نمی رسد. این موضوعات البته به نحوه ورود اوباما در درگیری احتمالی بر سر نحوه رفع تحریم های اعمال شده از سوی کنگره در زمان پس از رسیدن به توافق نهایی بستگی دارد.
به گزارش تسنیم، پایگاه شبکه خبری المیادین در مقاله‌ای نوشت که فضای آرامش و استقبال در واشنگتن در پی دستیابی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و کنگره این کشور به توافقی برای بازنگری و اعلام موافقت کنگره بر متن توافق هسته ای نهایی با ایران به ندرت در این کشور قابل مشاهده است.
جنجال گسترده‌ای در پی توافق مقدماتی هسته ای به وجود آمده که بیشتر آن در آمریکا بوده و بخش قابل توجهی از آن در عرصه بین‌الملل بود. صف بندی ها و شکاف های متعدد در عرصه داخلی آمریکا به مرحله ای رسید که دیگر قابل مخفی کردن نبود. طرفین این درگیری ها خود را برای رقابتی سخت آماده می کردند تا از ابزارهای متعدد در آن استفاده کنند. در حالی که باراک اوباما به صورت علنی از استفاده از حق وتو بر ضد تصمیمات کنگره خبر می داد، کنگره اختیارات قانونی وی به امضای توافق نامه‌های بین‌المللی که نیاز به رأی گیری مگر در مرحله امضای معاهدات را ندارد، محدود کرد.
اما به صورت ناگهانی مواضع رئیس جمهور آمریکا از حمله به کنگره تعدیل شد و تصمیم او برای استفاده از حق وتو به مرحله ای کمتر از موضع دفاعی فروکش کرد، مرحله ای که به کنگره با اکثریت جمهوری خواه اجازه می داد در روند تصویب توافق هسته ای مانع تراشی کند. این در حالی بود که وی پیشتر از روی عادت با چنین تصمیماتی به بهانه عدم از دست رفتن اختیارات قانونی اش مخالفت می کرد.
آثار نا امیدی از عقب‌نشینی اوباما به سرعت خود را نشان داد، روزنامه نیویورک تایمز آمریکا این اتفاق را لغزش دردناک مأموریت های قانونی رئیس جمهور بدون توجه به کنگره دانست. برخی از ناظران مسائل سیاسی تمرکز جنجال بین دو طرف را آمیخته ای از سناریوی سیاسی به صورت مستقیم و عرض اندام لابی های اسرائیلی به صورت کلی می دانند.
حزب جمهوری خواه و حامیان آن‌ها و صاحبان منافع اقتصادی بزرگ که نمایندگان این حزب هستند از دستاورد بزرگی که در زمینه بازبینی توافق هسته ای به دست آورده اند، سخن گفته و آن را جشن گرفته اند. آن‌ها این دستاورد را تسلیم شدن رئیس جمهور در برابر مخالفت کلی از میان اعضای دو حزب دانستند، این در حالی است که بررسی دقیق روش اعلام شده در توافق اوباما با حزب جمهوری خواه ادعاهای کنگره یا برخی رهبران آن را تأیید نمی کند. چرا که از ناحیه عملیاتی کنگره آمریکا نمی تواند اجرایی شدن توافق هسته ای را با وجود جنجال های گسترده ای که درست می‌کند، تعلیق یا متوقف نماید.
رقبای اوباما از میان سرکردگان حزب جمهوری خواه در صدور توافقی برای تثبیت حق آن ها در تصویب یا رد توافقنامه شکست خوردند، این در حالی است که آن ها از مدت ها پیش چنین خواسته ای داشتند. همچنین طرف مقابل نیزشکست را پذیرفت. اوباما ضمانت تأیید کامل نمایندگان حزب خود را ندارد تا تصمیمش برای وتوی اقدامات کنگره با تقویت از سوی نمایندگانش همراه باشد. تفاوت اساسی بین آرای دو طرف در بهترین سناریوها تنها ۱ رأی است. اوباما نمی‌تواند تأیید بیش از ۳۴ رأی از مجموع ۱۰۰ رأی حاضر در مجلس سنا را تضمین نماید. بنابراین روشی به دست می‌آید که به توافق دو طرف منجر شود.
تعجب هواداران اوباما تنها از عقب نشینی سریع و غیر قابل انتظار وی نیست، بلکه از افزایش تأیید مردمی امضای توافق هسته‌ای با ایران با کنار گذاشتن گزینه نظامی برای کشاندن کشور به جنگ‌های بیشتر است. جنگ هایی که تمامی ساختارهای اجتماعی را به فرسایش کشانده و باعث بدتر شدن اوضاع معیشتی مردم آمریکا شده است. نظرسنجی‌های متعدد نشان از ثابت بودن معدل حمایت از راه حل توافقی و بهبود اوضاع اقتصادی ناشی از باز شدن بازارهای ایران حکایت دارد.
عقب نشینی و امتیاز دهی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا داغ بودن درگیری سیاسی تقریباً دائمی بین دو قدرت اجرایی و قانون‌گذاری در این کشور را افزایش داد و باعث شد کنگره در ابراز نقش و قدرت خود در ممانعت از توافق هسته‌ای با ایران یا رسیدن به توازن بین قوه مجریه و مقننه موفق شود. این یکی از مهم ترین سرفصل‌های درگیری های بین دو طرف از زمان آغاز تشکیل نظام سیاسی آمریکا است.
اردوکشی مخالفان و موافقان توافق هسته‌ای
رقبای اوباما مخالفت خود را با جذب مواضع مشترک از سوی دو وزیر خارجه سابق یعنی جورج شولتز وهنری کیسنجر تقویت کردند. روزنامه وال استریت ژورنال در شماره ۸ آوریل خود ضمن مخالفت با توافق به تشریح مواضع این دو مقام سابق آمریکایی پرداخت که در اقدامی بی سابقه با رئیس جمهور کشور در مرحله مذاکره برای رسیدن به توافق بین المللی مخالفت می کنند.
در مقابل کاخ سفید نیز به جمع‌آوری نظرات تأیید کننده از سوی بخش گسترده‌ای از مسئولان ارشد سابق در دولت‌های متعدد از میان دو حزب پرداخت که بیانیه هسته‌ای و تمدید آن برای رسیدن به توافق نامه نهایی براساس حفظ منافع استراتژیک آمریکا را تأیید می کنند. همچنین ۳۰ کارشناس و متخصص مسائل هسته‌ای و زمینه‌های منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای موافقت خود را با توافقنامه اعلام کرده و آن را گامی بسیار مهم و رو به جلو برای جلوگیری از انتشار تسلیحات هسته‌ای و حفظ امنیت بین‌المللی دانستند.
این کارشناسان و متخصصان در بیانیه خود تصریح کردند که توافقنامه در صورت اجرا به اساسنامه ای قابل اجرا و تحقق در بلند مدت تبدیل می شود تا امکان بروز دولت مسلح هسته‌ای دیگر در خاورمیانه را بگیرد. بیانیه مذکور از طرف‌های مذاکره کننده ایرانی و ۱+۵ خواست با ثبات قدم به سمت پایان مناقشه و بررسی جزئیات فنی پیش بروند. این کارشناسان همچنین از تصمیم سازان پایتخت های مهم خواستند تا تلاش‌ها و اقدامات ضروری برای تضمین اجرای این توافقنامه در زمان مناسب و تعهد جدی و جدید به بندهای توافقنامه را تأیید نمایند.
لغو توافق مقدماتی
تعدد تفسیرها در مورد بندهای توافقنامه زمینه برای توافقی فراگیرتر و گسترده تر را مهیا می‌کند و تفسیرهای متعدد و افزایش ابهامات موجود را سبب می شود. اولین صحنه های تردید در همان محل امضای توافق نامه یعنی لوزان سوییس ایجاد شد که قرائت بیانیه از سوی فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد. طرف ایرانی نیز بر صحت واو به واو بیانیه قرائت شده تاکید کرد. اما چیزی نگذشت که طرف آمریکایی متنی سخت‌گیرانه را منتشر کرد که برخی بندهای آن با متن توافقنامه بین المللی مغایرت داشت. این اقدام از سوی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و جان کری وزیر خارجه وی انجام شد، البته برخی معتقدند که این اقدام تنها مصرف داخلی دارد، نه بیشتر.
ثبت همه بندهای تناقض و اختلاف بین دو طرف نفعی به حال این عرصه ندارد و تلاش‌های موجود را دچار تفرقه کرده و ذخیره خوبی برای حمله شاهین های جمهوری خواه در عرصه آمریکا ایجاد می‌کند. بلکه مرور برخی از مهم‌ترین جوانب که باراک اوباما نیز آن‌ها را توصیف کرده در این مسیر می‌تواند مفید باشد. وی در این رابطه گفت که طرف ایرانی با عدم راه اندازی نمونه‌های پیشرفته سانتریفیوژها موافقت کرده است، اما ایران پاسخ داد که در پی امضای توافقنامه، این سانتریفیوژها را راه اندازی خواهد کرد. در ابعاد فنی محض اجماع بین المللی وجود دارد که مسائل اختلافی به راه حل مورد نظر رسیده اند، اما موضوع محوری باقیمانده بین دو طرف مرتبط با راهکارهای رفع تحریم‌ها و ضوابط مربوط به آن است.
اوباما افزود که توافق مذکور بر اجرای روش جدی تفتیش و بررسی تأکید دارد و مبتنی بر عقب نشینی ایران در زمینه تأسیسات دیگر در فردو و اراک است. وی همچنین اشاره کرد که مراکز نظامی ایران نیز تحت نظر همین راهکار بازرسی قرار خواهند گرفت، اما واکنش طرف ایرانی فوراً مطرح شد و تفسیرهایی کاملاً متفاوت ارائه داد، به ویژه اینکه ایران تأکید کرد که به هیچ تیمی تحت هیچ شرایط یا توجیهی اجازه ورود به مراکز نظامی داده نخواهد شد.
مخمصه حامیان اوباما
بر کسی پوشیده نیست که جنجال ها و صف بندی های موجود در درجه اول بنا به ملاحظات سیاسی و محاسبات دقیق طرف‌های مربوط جهت ورود به دوره آینده انتخابات است. اوباما خیلی زود سختی مخالفت برخی اعضای حزب خود و تسلیم شدگان در برابر نفوذ لابی اسرائیل را درک کرده است، برخی از این افراد به بهانه عدم اجازه دادن به دور زدن نقش کنگره آمریکا تهدید کرده اند که حمایت از وی را رها خواهند کرد. از سوی دیگر اوباما به شدت از عدم حمایت کنگره از تلاش‌های وی و پیشرفت در مسیر اجرای تهدیداتش مبنی بر باطل کردن کارآیی توافق هسته ای در دوره رئیس جمهور آینده نگران است.
نکته مهم دیگری که در این تصمیم باراک اوباما تأثیرگذار بود، در مورد رهبری حزب دمکرات در مجلس سنا است. چرا که هری رید رهبر اقلیت دموکرات در این مجلس اعلام کرده که پس از پایان دوره کنونی در سال آینده از مناصب سیاسی بازنشسته خواهد شد. وی همان کسی است که حمایت مردمی برای تأیید باراک اوباما را در بین همفکران دموکرات ایجاد کرد. جانشین احتمالی رید، چاک شومر سناتوری یهودی از ایالت نیویورک است که از سرسخت‌ترین حامیان اسرائیل است و با توافقنامه هسته‌ای با ایران مخالف است. موقعیت رهبر اقلیت دموکرات نفوذ گسترده‌ای را در چندین عرصه برای وی ایجاد می کند: نقش سرنوشت ساز در جهت دهی کمک های مالی و تعیین همفکران دموکرات در کمیسیون های متعدد کنگره تعدادی از این عرصه های نفوذ است. این فرد زمانی طولانی در اداره مواضع و موازنه های حزب دموکرات به ویژه پس از پایان ریاست جمهوری باراک اوباما در پیش رو دارد.
ابعاد حقوقی بازنگری توافق هسته‌ای در کنگره
ناگفته پیداست که معامله حقوقی برای آینده ثمره رقابت نفوذ بین دولت آمریکا و کنگره بود که به تصویب قانونی برای مداخله قوه مقننه در اختیارات قوه مجریه منجر شد. اما دیدگاهی دیگر معتقد است که این اتفاق در نتیجه شانه خالی کردن کاخ سفید از حق خود در تصویب توافقنامه احتمالی است.
واقعیت امر این است که توافق مقدماتی هسته‌ای در نتیجه توافق کنگره و دولت آمریکا برای انجام نقش های مختلف در این روند قرار دارد ، به گونه‌ای که بعضی از توافقنامه‌های امضا شده از سوی رئیس جمهور قبل یا پس از امضا به جای تصویب با دوسوم آراء مجلس سنا با نسبت اکثریت ضعیفی در دو مجلس کنگره (سنا و نمایندگان ) به تصویب می رسد. پیش از این نیز چنین ترتیباتی در مورد دو ارگان قدرت موجود در آمریکا به ویژه در شرایط سخت و جنجالی مخصوصاً در مسائل مربوط به تبادل تجاری وجود داشت، این در حالی است که کنگره اختیارات قانونی برای ساماندهی این موضوع را دارد. این مرحله از درگیری‌ها به ویژه زمانی شدت پیدا می کند که حاکمیت کاخ سفید و اکثریت مجلس سنا در اختیار ۲ حزب متفاوت یعنی جمهوری خواهان و دمکرات‌ها باشد.
در مورد قانون بازنگری در توافق هسته ای باید گفت که این قانون با مخالفت شدید جمهوری‌خواهان با توافق هسته‌ای صادر شد. دو طرف در داخل کمیسیون مناسبات خارجی به روشی رسیدند که به موجب آن رئیس جمهور باید متن نهایی توافق هسته‌ای را برای بازنگری به کنگره ارائه دهد. همچنین رئیس جمهور نباید تحریم‌های اعمال شده از سوی کنگره را در زمانی که عملیات بازنگری بر توافق از سوی کنگره در جریان است تعویق یا لغو نماید.
این روش راهکاری میانه برای برون رفت سیاسی به مخالفان توافق هسته‌ای داد تا دو جلسه رأی گیری جداگانه در دو مجلس کنگره برگزار شود و به این ترتیب به هر کدام از آن‌ها بنا بر انگیزه ها و محاسبات سیاسی محض اجازه "نه" گفتن به توافق داده شود. این موضوع در نهایت منجر به استفاده اوباما از حق وتو خواهد شد، این در حالی است که وی از حمایت بیش از یک سوم اعضای کنگره برای اجرایی شدن تصمیمش مطمئن است.
رویارویی و تخاصم دو طرف در این مرحله منطقی، بعید به نظر می‌رسد، به ویژه اینکه پیامدهای منفی برای آمریکا دارد و هیبت و اعتبار این کشور را در سطح جهانی خدشه دار می کند. این روش به صورت ظاهری شرایط حفظ مواضع اعلام شده از سوی هر کدام از طرف‌ها را فراهم می نماید. این روش میانه همچنین مجموعه ای از اصلاحات و بررسی‌های سخت را در زمان ارائه به مجلس نمایندگان برای رأی گیری و ارائه نهایی و رسمی به دفتر رئیس جمهوری به خود خواهد دید. به اعتقاد ما موضوع مهم در این نکته است. اوباما تمایل دارد که در این مرحله برخی اصلاحات به نفع وی در این طرح اعمال شود یا این که طرف رقیب پیامدهای خسارت های سیاسی و استراتژیک در عرصه بین المللی ناشی از این تصمیم راه برعهده بگیرد.
تیم اوباما موفق شد برخی اصلاحات را که در وهله اول سطحی به نظر می‌رسد، به این طرح وارد کند، اما این روند و نتیجه نهایی به نفع اوباما خواهد بود. توافق انجام شده زمان بازنگری را از ۶۰ روز به سی روز کاهش داد و پس از این زمان کنگره آمریکا باید مصوبه رفع تحریم‌ها یا رفع برخی از آن‌ها را صادر کند و آن را برای رئیس جمهور بفرستد. استفاده از گزینه حق وتو نیازمند تمدید زمان بازنگری به مدت ۱۲ روز است و پس از آن کنگره ۱۰ روز دیگر فرصت دارد تا تصمیم نهایی خود را بگیرد.
پیروزی اوباما در این نکته است که رئیس جمهور و تیم وی توانسته اند در متن توافق نهایی آن را اعمال کنند. موافقت نهایی با توافقنامه نهایی در صورت تأیید ۳۴ نماینده از مجموع صد نماینده در مجلس سنا در طی ۳۰ روز قابل تحقق است. این شکافی است که به نظر می‌رسد جمهوری‌خواهان برای تضمین برون رفت سیاسی مبتنی بر حفظ آبروی دو طرف مجبور به پذیرش آن شده اند.
ابعاد اسرائیلی و سعودی در مناقشات توافق هسته‌ای در آمریکا
امضای توافق هسته‌ای نیازمند متنی است که کاخ سفید باید تمامی بندهای اصلی توافق و تمامی پیوست‌های محرمانه آن را برای بازنگری طی ۵ روز از امضای آن به کنگره ارائه دهد، این موضوعی است که اوباما پیشتر نیز آن را به شدت رد کرده است. مدت داده شده برای بازنگری به کنگره ۳۰ روز است و از آن روزی محاسبه خواهد شد که کنگره تمامی اسناد متعلق به توافق هسته ای را دریافت نماید. مخالفت قابل پیش بینی باراک اوباما با این تعهد زمانی، طرف مقابل را تشویق به پناه بردن به سیستم قضایی این کشور می کند و دستگاه قضایی نیزاحتمالاً حکم به عدم مشروعیت تصمیم رئیس جمهور خواهد داد.
حضور اسرائیل در جدال گسترده موجود در واشنگتن همچنان به استثنای سخنرانی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این رژیم در برابر کنگره که در سوم مارس انجام شد، در پشت پرده دنبال می‌شود. روزنامه نیویورک تایمز در شماره ۱۶ آوریل خود به نقل از یوال اشتاینتز وزیر اطلاعات و امور استراتژیک رژیم صهیونیستی گفت که اقدام کنگره آمریکا دستاوردی سیاسی برای اسرائیل است که براساس آن دولت آمریکا و تیم مذاکره کننده آن مجبور خواهند بود تلاش بیشتری را برای پر کردن شکاف و رسیدن به توافقی با شکلی بهتر یا لااقل با مقبولیت بیشتر انجام دهند تا مورد موافقت کنگره قرار بگیرد. این سخنان اشاره ای واضح به حجم فشارهای اسرائیل بر کنگره آمریکا بود.
شبکه تلویزیونی ام اس ان بی سی آمریکا در اوج این جنجال سیاسی از ماهیت انگیزه‌های کنگره خبر داد که به صورت ناگهانی به دنبال مداخله در روند تلاش‌های دولت آمریکا برای جلوگیری از کشیده شدن به جنگ جدید درآمده است. این شبکه در عین حال از مطرح کردن نقش اسرائیل در این روند طفره رفت.
رابرت باری مولف آمریکایی و متخصص در زمینه مسائل ایران به نقل از یکی از مسئولان جاسوسی آمریکا که به نام وی اشاره نکرد، گفت که عربستان سعودی در طی دو سال و نیم گذشته ۱۶ میلیارد دلار به اسرائیل داده تا این رژیم فشارها بر ایران برای افزایش احتمال گزینه جنگ بر ضد ایران در دولت باراک اوباما را تقویت نماید. وی افزود که دو طرف سعودی و اسرائیلی واکنش به این خبر را رد کرده‌اند. مبالغ مذکور از طریق یک دولت عربی به حساب بانکی که در اختیار نتانیاهو قرار دارد، واریز شده است. به این ترتیب عربستان سعودی تأمین مالی تمامی تلاش‌های لابی اسرائیلی در آمریکا از جمله سخنرانی نتانیاهو در برابر کنگره برای به شکست کشاندن هم‌گرایی با ایران را برعهده داشته است.
شانس توافق هسته‌ای در ابعاد آمریکایی
درگیری و جنجال سیاسی در مورد بندهای توافق مقدماتی بین کاخ سفید و کنگره به سرخوردگی و تردید بیشتر در میان افکار عمومی آمریکایی‌ها منجر شده که همچنان به نسبت‌های متفاوت نسبت به صداقت دو طرف تردید دارند.
روش توافقی کنونی به باراک اوباما اجازه می دهد تأیید مجلس سنا را با رأی ۳۴ عضو از حزب دموکرات در تأیید توافقنامه هسته ای به دست آورد و در صورت لزوم بر ضد رقبای خود از حق وتو استفاده کند. در سایه فضای سیاسی کنونی مشکل است در مورد قدرت باراک اوباما برای تضمین باقی ماندن این تعداد اندک در کنار وی پیش بینی کنیم. به ویژه اینکه رقابت‌های انتخاباتی همچنان در ابتدای راه است و اوباما نیز تعدادی از گزینه‌ها را در دست دارد که می‌تواند در مواقع لزوم آن‌ها را به کار گیرد. در اینجا وی باید از نقش سناتور چاک شومر که احتمالا جانشین هری رید خواهد شد، اطمینان حاصل کند، این در حالی است که شومر از تأیید قطعی لابی اسرائیلی و هواداران این لابی در داخل کنگره برخوردار است.
با توجه به آغاز زمان رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا باراک اوباما می‌تواند ارائه متن های مربوط به توافق را به بعد از پایان فصل تابستان بیندازد تا دوره آینده کنگره آمریکا در سپتامبر آینده آغاز به کار کند. به این ترتیب وی فرصت زمانی حدود ۶۰ روز قبل از اقدام به اتخاذ تصمیم در زمینه رفع تحریم‌ها و پیشروی در درگیری احتمالی با کنگره خواهد داشت که به احتمال فراوان تا زمان تعطیلات سال جدید میلادی به طول خواهد انجامید.
تعداد اندکی از قصد وی برای ورود به انتخابات ریاست جمهوری خبر داده اند، این افراد تاکنون از ۴ نفر فراتر نمی رود. انتظار می رود که تعداد دیگری از نامزدها برای رقابت وارد این عرصه شوند، اما بعید نیست که تمامی کاندیداها مخالفت خود را با توافقنامه اعلام کنند. از جمله این افراد هیلاری کلینتون نامزد احتمالی حزب دمکرات و دیگر اعضای دموکرات است که به دنبال انتخاب مجدد در دوره جدید هستند.
همچنان مسیر رسیدن به توافق هسته‌ای سخت و دشوار است و با موانع متعدد آشکار و پنهان مواجه است. مرحله آینده هیچ شاخصی از وجود تضمین‌هایی برای رسیدن به این هدف را نشان می‌دهد، بلکه برعکس مانع تراشی ها در روند تلاش‌ها و بهره برداری سیاسی در این روند ملموس است. بنابر این به بن بست رسیدن توافقنامه و قربانی شدن آن در مزایده های انتخاباتی بعید به نظر نمی رسد. این موضوعات البته به نحوه ورود اوباما در درگیری احتمالی بر سر نحوه رفع تحریم های اعمال شده از سوی کنگره در زمان پس از رسیدن به توافق نهایی بستگی دارد.
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
