کد مطلب: 243498
به بهانه چهارمین اجلاس کشورهای ساحلی در روسیه؛
سرانجام سهم ایران از دریای خزر چه می شود؟
بخش خارجی الف، 7 مهر 93
تاریخ انتشار : دوشنبه ۷ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۱۸:۲۱
امروز روسای جمهور ۵ کشور ساحلی دریای خزر در آستاراخان روسیه گردهم آمدند تا بار دیگر برای دستیابی به توافقی همه جانبه در خصوص تعیین رژیم حقوقی دریای خزر با یکدیگر بحث و گفت‌وگو کنند.
برپایی این دور از مذاکرات در حالی است که در سال‌های اخیر بنابر وجود مشکلاتی، بحث تقسیم خزر و یا تعیین رژیم حقوقی این ابردریاچه با مشکلاتی مواجه بوده که در این فرصت بطور اجمالی به مهم‌ترین دلایل چرایی عدم حصول به نتیجه و همچنین روشهایی که تاکنون برای حل این مشکل پیشنهاد شده است، به نقل از فارس پرداخته شده است.
روشهایی که تاکنون برای برون رفت از مشکلات پیشنهاد شده است
بر اساس مذاکراتی که در سال‌های پس از فروپاشی شوروی انجام گرفته، روش‌های مختلفی جهت تقسیم دریای خزر پیشنهاد شده که تاکنون هیچ کدام از آنها به نتیجه مطلوبی نرسیده است.
روش مشاع در سطح و تقسیم منابع در زیر بستر
(پیشنهاد روسیه و مورد قبول ایران) این روش بر اساس عهدنامه‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ مبنی بر مشترک بودن دریای خزر میان اتحاد جماهیر شوروی و ایران است، حق حاکمیت کشورهای ساحلی را تا ۱۰ مایلی در داخل دریا پیشنهاد می‌کند. این روش در ابتدا مورد نظر کشورهای جمهوری اسلامی ایران و دولت روسیه بود، اما با مخالفت سایر کشورها از جمله آذربایجان روبه‌رو شد.
اتصال آخرین نقاط مرزی در ساحل و انحصاری شدن آبهای پشت آن
(عدم موافقت کشورهای شرق و غرب خزر) در این روش پیشنهاد شد که آخرین نقطه اتصال مرزهای خشکی منتهی به دریا به یکدیگر متصل شده و آبهای پشت آن در انحصار آن کشور درآید. اعمال این روش سبب خواهد شد که کشورهای غربی و شرقی خزر سهم چندانی از دریاچه نداشته باشند. روسیه در اجلاس آلماتی بر موهوم بودن این روش تأکید کرده است.
تقسیم بر مبنای یک کانون
ابتدا مرکز دریای خزر تعیین و سپس خطوط مرزهای خشکی منتهی به دریا به سمت نقطه مرکزی ادامه می‌یابد. (بیشترین سهم در این روش به ایران و قزاقستان می رسد).
تقسیم بر مبنای ۲ کانون
با مفروض داشتن دریا به صورت بیضی، ۲نقطه کانونی تعیین و توسط یک خط به یکدیگر متصل میشود و با امتداد دادن خطوط مرزی خشکی به سمت نقاط کانونی، دریا به ۵ قسمت تقسیم میشود. در این صورت، سهم ایران ۲۰ درصد خواهد بود که مورد موافقت دیگر کشورهای ساحلی خزر قرار نگرفته است.
استفاده از پیشرفته ترین نقاط خشکی در دریا
برای اجرای این پیشنهاد در جنوب دریا، ۳ نقطه دهانه سفیدرود و دماغه شبه جزیره کوپا و دماغه جنوبی خلیج کراسنوسک در ترکمنستان با خط مستقیم به یکدیگر متصل و عمود منصف این خطوط ترسیم و محل تقاطع عمود منصف‌ها تعیین و از آن نقطه به نقاط پایانی مرزهای ۳ کشور خطوطی متصل میشود.(در این روش سهم قزاقستان بیشتر و سهم روسیه، ترکمنستان و آذربایجان تقریباً مساوی است).
تقسیم بر اساس طول خط ساحلی
در این روش، خط منصف شمالی جنوبی دریا ترسیم و متناسب با طول ساحل امتداد مرز خشکی به خط منصف متصل می‌گردد.
تقسیم به ۵ قسمت مساوی
در این روش سهمی کاملاً مساوی در مساحت آب دریا، کف و زیر کف برای ۵ کشور ساحلی در نظر گرفته است. در این روش ادامه خط مرزی خشکی به سمت دریا به نحوی امتداد می‌یابد که سطح آب را به ۵ قسمت مساوی تقسیم کند.
افزایش محدوده مالکیت ملی به ۱۵ مایل دریایی و ادغام ۲ حوزه ساحلی کنترل مرزی – گمرکی با حوزه انحصاری ماهیگیری
(پیشنهاد روسیه در اجلاس دهم در ژوئیه ۲۰۰۳ مسکو)
پایبندی به ۲ قرارداد ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰
این ۲ توافق مبنای رژیم حقوقی اکنون و آینده این دریاچه است (پیشنهاد ایران در هشتمین اجلاس گروه کاری خزر در اسفند ۱۳۸۱ ، باکو). این پیشنهادها بر اساس مواضعی که کشورهای ساحلی در مورد نحوه بهره برداری از دریای خزر عنوان نموده‌اند، ارائه شده است. عمده‌ترین ویژگی رقابت میان کشورهای ساحلی دریای خزر را می‌توان رقابت مکانی دانست جایی که به نظر اکثر کارشناسان، حق ایران بنابر توافقات قبلی بیش از دیگران است.
اما اکنون اوضاع بگونه‌ای دیگر پیش می‌رود بدین معنا که این کشورها بر سر مالکیت این دریا، بویژه منابع نفتی آن، با یکدیگر رقابت دارند و هر یک به دنبال به دست آوردن سهم بیشتری برای خود هستند.
عوامل موثر در چرایی تعیین رژیم حقوقی دریای خزر
ویژگی‌های جغرافیایی خزر
منطقه خزر از نظر جغرافیایی تعریف روشنی ندارد، به خصوص آنکه در جغرافیا سعی بر این است که مسائل با دید کلی نگر دیده شوند. واضح است که این ناحیه صرفاً به ۵ کشور ساحلی دریای خزر محدود نمی‌گردد. ژئوپلیتیک منطقه خزر را نمی‌توان و نباید از منطقه وسیع‌تر آسیای مرکزی و قفقاز جدا ساخت. در واقع منطقه خزر حلقه اتصال میان ۵ کشور آسیای مرکزی و ۳ کشور قفقاز است.
طول سواحل کشورهای پیرامون خزر به این شرح است: روسیه (۱۳۵۵ کیلومتر)، آذربایجان (۸۲۰ کیلومتر)، ایران (۶۵۷ کیلومتر) ترکمنستان (۱۷۶۸ کیلومتر) و قزاقستان (۱۹۰۰ کیلومتر). بنابراین کشورهای حاشیه دریاچه خزر از ساحل این دریا سهم متفاوتی دارند. بیشترین سهم متعلق به قزاقستان میباشد.
تقسیم دریای خزر بر اساس طول ساحل، سهمی معادل ۲۹ درصد از خزر را متوجه قزاقستان می‌کند. سهم ایران بر حسب این نوع تقسیم‌بندی حدود ۱۳ درصد میباشد. بر این اساس سهم کشورهای روسیه، آذربایجان و ترکمنستان ۱۹، ۱۹ و ۲۰ درصد می‌رسند.
واضح است که کشورمان نمی‌تواند با این دیدگاه موافق باشد. تفاوت میان اشکال سواحل ایران و سایر کشورهای ساحلی، گسترش طولی ۳ کشور ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان در کرانه‌های شرقی و غربی دریای خزر، موقعیت مناسبی را برای دستیابی به رژیم حقوقی مناسب با منافع این کشورها فراهم آورده است.
این در حالی است که ایران به رغم مرز مستقیم ۶۵۷ کیلومتری بین آستارا تا دهانه اترک، امکان گسترش دادن فلات قاره‌اش را در قبال ۲ کشور جمهوری آذربایجان و ترکمنستان ندارد. از سوی دیگر، وضعیت ژئومورفولوژیکی و زمین ساختی چاله خزر به گونه‌ای است که در جنوب این دریا، نزدیک ساحل ایران منابع زیرزمینی قابل توجهی وجود ندارد و عمده منابع این دریا در طرفین شرقی و غربی آن قرار دارد.
شکل هندسی دریای خزر نیز به گونه‌ای است که امکان تعیین درصد مساوی برای مشخص نمودن مالکیت در سطح بستر و منابع زیر بستر مشکل ساز است؛ چراکه از نظر هندسی، تقسیم مساوی این نوع اشکال نامنظم، گزینه‌های مختلف و بعضاً متضادی را پیش روی تصمیم‌گیران و سیاستمداران ایران قرار می‌دهد.
ضمن اینکه در جهان سیاسی موجود، دستیابی به درصد مالکیت بیشتر الزاماً به معنای دستیابی به منافع ژئوپلیتیکی بیشتر نیست. بنابراین به نظر می‌رسد در چنین مواردی، بیش از آنکه تعیین درصد مالکیت مهم باشد، تلاش برای دستیابی به منابع موجود در این فضا از اهمیت بیشتری برخودار است.
وجود منابع نفت و گاز در منطقه خزر
اهمیت ژئواکونومیک خزر بیش از هر چیز حول و حوش ذخایر انرژی آن می‌گردد. به نظر برخی صاحبنظران، منطقه دریای خزر بعد از خلیج فارس و سیبری، سومین منطقه نفتی جهان لقب گرفته است. پیش بینی میشود، سطح تولید این منطقه به میزان ۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ برسد که این سطح از تولید نفت در قیاس با تولید جهان و همچنین با سطح ۴۵ میلیون بشکه تولید کشورهای اوپک در این سال قابل مقایسه نیست.
برای منطقه ارزیابی مختلفی درباره ذخایر اثبات شده و احتمالی وجود دارد. امروزه این مقدار از ۱۷ تا ۲۵۰ میلیارد بشکه است. موسسه وود مکنزی، ذخایر نفتی دریایی و کرانه‌ای خزر را حدود ۲۸ میلیارد بشکه و ذخایر حوزه نفتی دریای خزر را حداکثر ۶۵ میلیارد بشکه برآورد می‌کند. پر سروصداترین ادعا نیز درباره خزر، ناشی از گزارشی است که وزارت خارجه CIA امریکا در سال ۱۹۹۵ با استناد به آمار اعلام کرد. بنابراین گزارش، حوزه دریای خزر دارای ۲۰۰ میلیارد بشکه ذخیره نفتی است.
مؤسسه بین‌المللی انرژی نیز در گزارش «نفت و گاز خزر: پتانسیل آسیای مرکزی و ماوراء قفقاز» مورخ اول ژوئن ۱۹۹۸ ، میزان۱۵ - ذخایر اثبات شده منطقه را بین ۴۰ میلیارد بشکه اعلام کرده است. ضمن اینکه از نظر زمین شناسی نیز برخی از زمین شناسان تصور میکنند که کل منطقه خزر ذخیره‌هایی به میزان ۹۰ میلیارد بشکه تا ۲۰۰ میلیارد بشکه خواهد داشت.
ذخایر انرژی دریای خزر برای مصرف کنندگان جذابیت خاصی دارد. به علاوه اتمام ذخایر نفتی خارج از منطقه خلیج فارس در آینده‌ای نزدیک و نیز رشد اقتصادی قابل ملاحظه اقتصاد کشورهای جهان، مخصوصاً کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا که تقاضای انرژی را بالا می‌برد، آنها را برای دستیابی به منابع خزر مصمم کرده است که این امر، عامل مهم توجه و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در امر تقسیم و تعیین رژیم حقوقی خزر میباشد.
هر یک از قدرت‌های فوق تلاش میکنند که در حوزه خزر حضور داشته باشند و در زمینه اکتشاف منابع و استخراج منابع امتیازات بیشتری بدست آورند. مناقشه ایران و آذربایجان، ممانعت آمریکا از عبور خطوط لوله انتقال منابع نفت و گاز از سرزمین ایران، نمونه‌هایی از تلاش بازیگران این منطقه میباشد.
بنابراین، وجود منابع نفت گاز و نقش این منابع در اقتصاد کشورهای ساحلی دریای خزر از یک سو و نیاز کشورهای توسعه یافته به انرژی از سوی دیگر موجب شده تا هر یک از کشورهای ساحلی مواضع متفاوتی را صرف نظر از منافع منطقه‌ای، آنچه منافع ملی آنان را تأمین می‌کند، مطرح سازند تا حتی الامکان منابع نفت و گاز بیشتری را به واحد خود تخصیص دهند. به همین دلیل کشورهای ساحلی تلاش میکنند رژیم حقوقی دریای خزر را بطوری شکل دهند که هدف فوق برآورده شود.
حضور و منافع قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
با فروپاشی شوروی سابق و بوجود آمدن خلاء قدرت در آسیای مرکزی و قفقاز، منطقه خزر با توجه به ویژگی‌های ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک، عرصه رقابت سخت بازیگران فرا منطقه‌ای و قدرت‌های بزرگ شد. در چنین وضعیتی، قدرت‌های بزرگ در منطقه به عنوان بازیگران مخل ثبات و عامل بی ثباتی شناخته شده‌اند.
در منطقه، این رقابت گرچه بین قدرت‌های بزرگ است، اما بستر اجرایی شدن آنها منطقه خزر است و قدرت‌های بزرگ می‌کوشند با جذب همکاری دولت‌های منطقه منافع خود را تعقیب نمایند. هر یک از قدرت‌های صاحب نفوذ در منطقه سعی دارند با وارد کردن دولت‌های این منطقه در حوزه نفوذ خود، ضمن اتحاد و نزدیکی با آنها برای تأمین منافع خود در منطقه، نقش و دامنه قدرت خود را در صحنه جهانی وسعت بخشند.
همچنین هر یک از دولت‌های منطقه نیز برای تعقیب منافع خود ممکن است همکاری و اتحاد با یکی از قدرت‌های بزرگ را بر همکاری با دیگر قدرت‌ها ترجیح داده و به گسترش روابط با آن قدرت بپردازد. بنابراین، منافع دولت‌های منطقه با منافع قدرت‌های بزرگ پیوند می‌خورد و به تبع آن رقابت‌های قدرت‌های بزرگ به رقابت بین دولت‌های منطقه که هر کدام به سوی یکی از قدرت‌ها تمایل پیدا کرده است، تبدیل میشود.
در همین حال، «توسعه اتحادها با کشورهای همسایه یا دول دوردست شامل آمریکا میتواند روند بروز کشمکش در منطقه را شتاب بخشد. این امر میتواند به تشدید رقابت‌ها و اختلافات بین کشورهای منطقه خزر بینجامد. ورود قدرت‌های بزرگ برون منطقه‌ای به صحنه تحولات سیاسی-اقتصادی منطقه خزر به عنوان عاملی مضاعف در جهت عدم توفیق کشورهای ساحلی دریای خزر در زمینه دستیابی به رژیم حقوقی دریای خزر شده است.
اصولاً در روابط بین‌الملل بحران‌هایی که بر سر دستیابی به فضای جغرافیایی باشد، دارای پایداری و تداوم نسبی است؛ چرا که در اینگونه مناقشات ارزش و مواهب، دستیابی به امتیازات و منابع موجود؛ کاملاً برای سیاستمداران ملموس است و بدیهی است که طرفین درگیر به دنبال آن هستند تا منافع خود را از فضای موجود به حداکثر ممکن برسانند.
تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نیز از این دست مناقشات بوده و در طول سالیان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همواره ذهن سیاستمداران منطقه را به خود معطوف داشته است.
با وجود گذشت چندین سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و برگزاری اجلاس‌ها و تشکیل کارگرو‌ه‌ها و ملاقات‌های انجام شده در سطوح مختلف کشورهای ساحلی خزر، هنوز این کشورها نتوانسته‌اند در مورد تعیین خطوط مرزی خزر به توافقی دست یابند. هرچند همگی چنین اظهار نظر میکنند که خواهان دستیابی به توافقی اصولی در این زمینه هستند.
برپایی این دور از مذاکرات در حالی است که در سال‌های اخیر بنابر وجود مشکلاتی، بحث تقسیم خزر و یا تعیین رژیم حقوقی این ابردریاچه با مشکلاتی مواجه بوده که در این فرصت بطور اجمالی به مهم‌ترین دلایل چرایی عدم حصول به نتیجه و همچنین روشهایی که تاکنون برای حل این مشکل پیشنهاد شده است، به نقل از فارس پرداخته شده است.
روشهایی که تاکنون برای برون رفت از مشکلات پیشنهاد شده است
بر اساس مذاکراتی که در سال‌های پس از فروپاشی شوروی انجام گرفته، روش‌های مختلفی جهت تقسیم دریای خزر پیشنهاد شده که تاکنون هیچ کدام از آنها به نتیجه مطلوبی نرسیده است.
روش مشاع در سطح و تقسیم منابع در زیر بستر
(پیشنهاد روسیه و مورد قبول ایران) این روش بر اساس عهدنامه‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ مبنی بر مشترک بودن دریای خزر میان اتحاد جماهیر شوروی و ایران است، حق حاکمیت کشورهای ساحلی را تا ۱۰ مایلی در داخل دریا پیشنهاد می‌کند. این روش در ابتدا مورد نظر کشورهای جمهوری اسلامی ایران و دولت روسیه بود، اما با مخالفت سایر کشورها از جمله آذربایجان روبه‌رو شد.
اتصال آخرین نقاط مرزی در ساحل و انحصاری شدن آبهای پشت آن
(عدم موافقت کشورهای شرق و غرب خزر) در این روش پیشنهاد شد که آخرین نقطه اتصال مرزهای خشکی منتهی به دریا به یکدیگر متصل شده و آبهای پشت آن در انحصار آن کشور درآید. اعمال این روش سبب خواهد شد که کشورهای غربی و شرقی خزر سهم چندانی از دریاچه نداشته باشند. روسیه در اجلاس آلماتی بر موهوم بودن این روش تأکید کرده است.
تقسیم بر مبنای یک کانون
ابتدا مرکز دریای خزر تعیین و سپس خطوط مرزهای خشکی منتهی به دریا به سمت نقطه مرکزی ادامه می‌یابد. (بیشترین سهم در این روش به ایران و قزاقستان می رسد).
تقسیم بر مبنای ۲ کانون
با مفروض داشتن دریا به صورت بیضی، ۲نقطه کانونی تعیین و توسط یک خط به یکدیگر متصل میشود و با امتداد دادن خطوط مرزی خشکی به سمت نقاط کانونی، دریا به ۵ قسمت تقسیم میشود. در این صورت، سهم ایران ۲۰ درصد خواهد بود که مورد موافقت دیگر کشورهای ساحلی خزر قرار نگرفته است.
استفاده از پیشرفته ترین نقاط خشکی در دریا
برای اجرای این پیشنهاد در جنوب دریا، ۳ نقطه دهانه سفیدرود و دماغه شبه جزیره کوپا و دماغه جنوبی خلیج کراسنوسک در ترکمنستان با خط مستقیم به یکدیگر متصل و عمود منصف این خطوط ترسیم و محل تقاطع عمود منصف‌ها تعیین و از آن نقطه به نقاط پایانی مرزهای ۳ کشور خطوطی متصل میشود.(در این روش سهم قزاقستان بیشتر و سهم روسیه، ترکمنستان و آذربایجان تقریباً مساوی است).
تقسیم بر اساس طول خط ساحلی
در این روش، خط منصف شمالی جنوبی دریا ترسیم و متناسب با طول ساحل امتداد مرز خشکی به خط منصف متصل می‌گردد.
تقسیم به ۵ قسمت مساوی
در این روش سهمی کاملاً مساوی در مساحت آب دریا، کف و زیر کف برای ۵ کشور ساحلی در نظر گرفته است. در این روش ادامه خط مرزی خشکی به سمت دریا به نحوی امتداد می‌یابد که سطح آب را به ۵ قسمت مساوی تقسیم کند.
افزایش محدوده مالکیت ملی به ۱۵ مایل دریایی و ادغام ۲ حوزه ساحلی کنترل مرزی – گمرکی با حوزه انحصاری ماهیگیری
(پیشنهاد روسیه در اجلاس دهم در ژوئیه ۲۰۰۳ مسکو)
پایبندی به ۲ قرارداد ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰
این ۲ توافق مبنای رژیم حقوقی اکنون و آینده این دریاچه است (پیشنهاد ایران در هشتمین اجلاس گروه کاری خزر در اسفند ۱۳۸۱ ، باکو). این پیشنهادها بر اساس مواضعی که کشورهای ساحلی در مورد نحوه بهره برداری از دریای خزر عنوان نموده‌اند، ارائه شده است. عمده‌ترین ویژگی رقابت میان کشورهای ساحلی دریای خزر را می‌توان رقابت مکانی دانست جایی که به نظر اکثر کارشناسان، حق ایران بنابر توافقات قبلی بیش از دیگران است.
اما اکنون اوضاع بگونه‌ای دیگر پیش می‌رود بدین معنا که این کشورها بر سر مالکیت این دریا، بویژه منابع نفتی آن، با یکدیگر رقابت دارند و هر یک به دنبال به دست آوردن سهم بیشتری برای خود هستند.
عوامل موثر در چرایی تعیین رژیم حقوقی دریای خزر
ویژگی‌های جغرافیایی خزر
منطقه خزر از نظر جغرافیایی تعریف روشنی ندارد، به خصوص آنکه در جغرافیا سعی بر این است که مسائل با دید کلی نگر دیده شوند. واضح است که این ناحیه صرفاً به ۵ کشور ساحلی دریای خزر محدود نمی‌گردد. ژئوپلیتیک منطقه خزر را نمی‌توان و نباید از منطقه وسیع‌تر آسیای مرکزی و قفقاز جدا ساخت. در واقع منطقه خزر حلقه اتصال میان ۵ کشور آسیای مرکزی و ۳ کشور قفقاز است.
طول سواحل کشورهای پیرامون خزر به این شرح است: روسیه (۱۳۵۵ کیلومتر)، آذربایجان (۸۲۰ کیلومتر)، ایران (۶۵۷ کیلومتر) ترکمنستان (۱۷۶۸ کیلومتر) و قزاقستان (۱۹۰۰ کیلومتر). بنابراین کشورهای حاشیه دریاچه خزر از ساحل این دریا سهم متفاوتی دارند. بیشترین سهم متعلق به قزاقستان میباشد.
تقسیم دریای خزر بر اساس طول ساحل، سهمی معادل ۲۹ درصد از خزر را متوجه قزاقستان می‌کند. سهم ایران بر حسب این نوع تقسیم‌بندی حدود ۱۳ درصد میباشد. بر این اساس سهم کشورهای روسیه، آذربایجان و ترکمنستان ۱۹، ۱۹ و ۲۰ درصد می‌رسند.
واضح است که کشورمان نمی‌تواند با این دیدگاه موافق باشد. تفاوت میان اشکال سواحل ایران و سایر کشورهای ساحلی، گسترش طولی ۳ کشور ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان در کرانه‌های شرقی و غربی دریای خزر، موقعیت مناسبی را برای دستیابی به رژیم حقوقی مناسب با منافع این کشورها فراهم آورده است.
این در حالی است که ایران به رغم مرز مستقیم ۶۵۷ کیلومتری بین آستارا تا دهانه اترک، امکان گسترش دادن فلات قاره‌اش را در قبال ۲ کشور جمهوری آذربایجان و ترکمنستان ندارد. از سوی دیگر، وضعیت ژئومورفولوژیکی و زمین ساختی چاله خزر به گونه‌ای است که در جنوب این دریا، نزدیک ساحل ایران منابع زیرزمینی قابل توجهی وجود ندارد و عمده منابع این دریا در طرفین شرقی و غربی آن قرار دارد.
شکل هندسی دریای خزر نیز به گونه‌ای است که امکان تعیین درصد مساوی برای مشخص نمودن مالکیت در سطح بستر و منابع زیر بستر مشکل ساز است؛ چراکه از نظر هندسی، تقسیم مساوی این نوع اشکال نامنظم، گزینه‌های مختلف و بعضاً متضادی را پیش روی تصمیم‌گیران و سیاستمداران ایران قرار می‌دهد.
ضمن اینکه در جهان سیاسی موجود، دستیابی به درصد مالکیت بیشتر الزاماً به معنای دستیابی به منافع ژئوپلیتیکی بیشتر نیست. بنابراین به نظر می‌رسد در چنین مواردی، بیش از آنکه تعیین درصد مالکیت مهم باشد، تلاش برای دستیابی به منابع موجود در این فضا از اهمیت بیشتری برخودار است.
وجود منابع نفت و گاز در منطقه خزر
اهمیت ژئواکونومیک خزر بیش از هر چیز حول و حوش ذخایر انرژی آن می‌گردد. به نظر برخی صاحبنظران، منطقه دریای خزر بعد از خلیج فارس و سیبری، سومین منطقه نفتی جهان لقب گرفته است. پیش بینی میشود، سطح تولید این منطقه به میزان ۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ برسد که این سطح از تولید نفت در قیاس با تولید جهان و همچنین با سطح ۴۵ میلیون بشکه تولید کشورهای اوپک در این سال قابل مقایسه نیست.
برای منطقه ارزیابی مختلفی درباره ذخایر اثبات شده و احتمالی وجود دارد. امروزه این مقدار از ۱۷ تا ۲۵۰ میلیارد بشکه است. موسسه وود مکنزی، ذخایر نفتی دریایی و کرانه‌ای خزر را حدود ۲۸ میلیارد بشکه و ذخایر حوزه نفتی دریای خزر را حداکثر ۶۵ میلیارد بشکه برآورد می‌کند. پر سروصداترین ادعا نیز درباره خزر، ناشی از گزارشی است که وزارت خارجه CIA امریکا در سال ۱۹۹۵ با استناد به آمار اعلام کرد. بنابراین گزارش، حوزه دریای خزر دارای ۲۰۰ میلیارد بشکه ذخیره نفتی است.
مؤسسه بین‌المللی انرژی نیز در گزارش «نفت و گاز خزر: پتانسیل آسیای مرکزی و ماوراء قفقاز» مورخ اول ژوئن ۱۹۹۸ ، میزان۱۵ - ذخایر اثبات شده منطقه را بین ۴۰ میلیارد بشکه اعلام کرده است. ضمن اینکه از نظر زمین شناسی نیز برخی از زمین شناسان تصور میکنند که کل منطقه خزر ذخیره‌هایی به میزان ۹۰ میلیارد بشکه تا ۲۰۰ میلیارد بشکه خواهد داشت.
ذخایر انرژی دریای خزر برای مصرف کنندگان جذابیت خاصی دارد. به علاوه اتمام ذخایر نفتی خارج از منطقه خلیج فارس در آینده‌ای نزدیک و نیز رشد اقتصادی قابل ملاحظه اقتصاد کشورهای جهان، مخصوصاً کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا که تقاضای انرژی را بالا می‌برد، آنها را برای دستیابی به منابع خزر مصمم کرده است که این امر، عامل مهم توجه و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در امر تقسیم و تعیین رژیم حقوقی خزر میباشد.
هر یک از قدرت‌های فوق تلاش میکنند که در حوزه خزر حضور داشته باشند و در زمینه اکتشاف منابع و استخراج منابع امتیازات بیشتری بدست آورند. مناقشه ایران و آذربایجان، ممانعت آمریکا از عبور خطوط لوله انتقال منابع نفت و گاز از سرزمین ایران، نمونه‌هایی از تلاش بازیگران این منطقه میباشد.
بنابراین، وجود منابع نفت گاز و نقش این منابع در اقتصاد کشورهای ساحلی دریای خزر از یک سو و نیاز کشورهای توسعه یافته به انرژی از سوی دیگر موجب شده تا هر یک از کشورهای ساحلی مواضع متفاوتی را صرف نظر از منافع منطقه‌ای، آنچه منافع ملی آنان را تأمین می‌کند، مطرح سازند تا حتی الامکان منابع نفت و گاز بیشتری را به واحد خود تخصیص دهند. به همین دلیل کشورهای ساحلی تلاش میکنند رژیم حقوقی دریای خزر را بطوری شکل دهند که هدف فوق برآورده شود.
حضور و منافع قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
با فروپاشی شوروی سابق و بوجود آمدن خلاء قدرت در آسیای مرکزی و قفقاز، منطقه خزر با توجه به ویژگی‌های ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک، عرصه رقابت سخت بازیگران فرا منطقه‌ای و قدرت‌های بزرگ شد. در چنین وضعیتی، قدرت‌های بزرگ در منطقه به عنوان بازیگران مخل ثبات و عامل بی ثباتی شناخته شده‌اند.
در منطقه، این رقابت گرچه بین قدرت‌های بزرگ است، اما بستر اجرایی شدن آنها منطقه خزر است و قدرت‌های بزرگ می‌کوشند با جذب همکاری دولت‌های منطقه منافع خود را تعقیب نمایند. هر یک از قدرت‌های صاحب نفوذ در منطقه سعی دارند با وارد کردن دولت‌های این منطقه در حوزه نفوذ خود، ضمن اتحاد و نزدیکی با آنها برای تأمین منافع خود در منطقه، نقش و دامنه قدرت خود را در صحنه جهانی وسعت بخشند.
همچنین هر یک از دولت‌های منطقه نیز برای تعقیب منافع خود ممکن است همکاری و اتحاد با یکی از قدرت‌های بزرگ را بر همکاری با دیگر قدرت‌ها ترجیح داده و به گسترش روابط با آن قدرت بپردازد. بنابراین، منافع دولت‌های منطقه با منافع قدرت‌های بزرگ پیوند می‌خورد و به تبع آن رقابت‌های قدرت‌های بزرگ به رقابت بین دولت‌های منطقه که هر کدام به سوی یکی از قدرت‌ها تمایل پیدا کرده است، تبدیل میشود.
در همین حال، «توسعه اتحادها با کشورهای همسایه یا دول دوردست شامل آمریکا میتواند روند بروز کشمکش در منطقه را شتاب بخشد. این امر میتواند به تشدید رقابت‌ها و اختلافات بین کشورهای منطقه خزر بینجامد. ورود قدرت‌های بزرگ برون منطقه‌ای به صحنه تحولات سیاسی-اقتصادی منطقه خزر به عنوان عاملی مضاعف در جهت عدم توفیق کشورهای ساحلی دریای خزر در زمینه دستیابی به رژیم حقوقی دریای خزر شده است.
اصولاً در روابط بین‌الملل بحران‌هایی که بر سر دستیابی به فضای جغرافیایی باشد، دارای پایداری و تداوم نسبی است؛ چرا که در اینگونه مناقشات ارزش و مواهب، دستیابی به امتیازات و منابع موجود؛ کاملاً برای سیاستمداران ملموس است و بدیهی است که طرفین درگیر به دنبال آن هستند تا منافع خود را از فضای موجود به حداکثر ممکن برسانند.
تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نیز از این دست مناقشات بوده و در طول سالیان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همواره ذهن سیاستمداران منطقه را به خود معطوف داشته است.
با وجود گذشت چندین سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و برگزاری اجلاس‌ها و تشکیل کارگرو‌ه‌ها و ملاقات‌های انجام شده در سطوح مختلف کشورهای ساحلی خزر، هنوز این کشورها نتوانسته‌اند در مورد تعیین خطوط مرزی خزر به توافقی دست یابند. هرچند همگی چنین اظهار نظر میکنند که خواهان دستیابی به توافقی اصولی در این زمینه هستند.
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۱۸:۳۱:۵۵
سهم ایران نباید کمتر از 50 درصد باشد. این دریا بین ایران و شوروی سابق به نسبت مساوی تقسیم شده بود. با تجزیه شوروی، روسیه و کشورهای استقلال یافته روی هم 50 درصد حق از منافع این دریاچه دارند.
ایران نباید از سهم خود کوتاه بیاید. اگر روابط ما با غرب بعد از حل موضوع هسته ای بهبود یابد، ایران می تواند با لابی گری در دادگاه لاهه و سازمان ملل به حق خود دست یابد. فعلا" بهتر است هیچ توافقی صورت نگرفته و امضا نشود. (2399377) (alef-13)
ایران نباید از سهم خود کوتاه بیاید. اگر روابط ما با غرب بعد از حل موضوع هسته ای بهبود یابد، ایران می تواند با لابی گری در دادگاه لاهه و سازمان ملل به حق خود دست یابد. فعلا" بهتر است هیچ توافقی صورت نگرفته و امضا نشود. (2399377) (alef-13)
۱۳۹۳-۰۷-۰۹ ۱۴:۲۷:۲۸
سلام
متاسفانه در فضای مجازی اخباری پخش میشود که هیچ سندیتی ندارد وعده ای از هموطنان ما هم بدون تحقیق آنرا میپذیرند
همین دیروز سعی کردم به یکی از بستگانم که میگفت مدت قرداد ترکمانچای به اتمام رسیده و ما میبایستی 17 شهرمان را پس بگیریم توضیح بدهم که این قرداد اصلا مدتی نداشته که بخواهد تمام بشود ، در مورد دریای خزر هم مرز ساحلی مااز کل این دریاچه حدود 13 درصد است و هیچ قردادی هم وجود ندارد که روسیه به ایران اینقدر لطف کرده باشد و اجازه بدهد که ایران باوجود سهم 13 درصدی در پنجاه درصد این دریا حق حاکمیت داشته باشد ،حالا این دوستان از کجا برای ما سهم تعیین میکنند بنده اطلاعی ندارم. (2403176) (alef-10)
متاسفانه در فضای مجازی اخباری پخش میشود که هیچ سندیتی ندارد وعده ای از هموطنان ما هم بدون تحقیق آنرا میپذیرند
همین دیروز سعی کردم به یکی از بستگانم که میگفت مدت قرداد ترکمانچای به اتمام رسیده و ما میبایستی 17 شهرمان را پس بگیریم توضیح بدهم که این قرداد اصلا مدتی نداشته که بخواهد تمام بشود ، در مورد دریای خزر هم مرز ساحلی مااز کل این دریاچه حدود 13 درصد است و هیچ قردادی هم وجود ندارد که روسیه به ایران اینقدر لطف کرده باشد و اجازه بدهد که ایران باوجود سهم 13 درصدی در پنجاه درصد این دریا حق حاکمیت داشته باشد ،حالا این دوستان از کجا برای ما سهم تعیین میکنند بنده اطلاعی ندارم. (2403176) (alef-10)
۱۳۹۳-۰۷-۱۰ ۰۹:۵۶:۱۰
مشکل شماها اینه که همیشه از چیزایی که خوشتون نمیاد اطلاعی ندارید.
قانون تقسیم دریا یک قانون بین المللی موجود در سازمان ملل است. (2404338) (alef-3)
قانون تقسیم دریا یک قانون بین المللی موجود در سازمان ملل است. (2404338) (alef-3)
۱۳۹۳-۰۷-۰۹ ۱۶:۱۸:۰۲
ایران چون در حال حاضر در تمام زیمینه های سیاسی - اقتصادی - بین المللی کشور بسیار ضعیفی در دنیا هست هر کسی می رسد یک چیزی از آن را می کند و می برد (2403365) (alef-10)
محسن
۱۳۹۳-۰۷-۱۰ ۰۹:۵۵:۱۵
حالا اگر فردا یه کشور کوچک مثل جمهوری آذربایجان به 5 کشور تقسیم بشه آیا ما بازم باید سهممون کمتر بشه؟ مثلا بشیم 7 یا شایدم 3 درصد. (2404337) (alef-3)
123
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۱۹:۰۸:۵۴
چرا تمام دریای خزر رو دو دستی تقدیم روسیه می کنید هیچکی واسه ش مهم نیست . ولی عرب ها هر چند سال یه بار شیطنت می کنند و اسم خلیج فارس و میگن خلیج عربی این همه آسمون ریسمون به هم می بافید و زمین و زمان و به هم می ریزید...!!!!!!!!! (2399434) (alef-10)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۱۹:۱۶:۰۴
نه الان و نه هیچوقت دیگر هیچ توافقی در مورد تقسیم این دریا بوجود نخواهد آمد..این رو همه طرف ها می دانند. دست آخر توان نظامی دولتها پشتوانه راه حل سیاسی خواهد بود که آن هم زمانبر است... (2399447) (alef-10)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۰:۴۳:۰۸
پا فشاری روی قرار دادهای 1921 و 1940 برای ایران سودی در بر نداشته تنها موجب تحریک همسایگان میشود . واقعیت آنستکه کشو رهای ساحلی بر
اساس طول نوار ساحلی مشغول بهره بر داری از منابع دریا هستند .
توجه داشنه باشیم که افکار عمومی در ایران بشدت در مواردیکه با حاکمیت سرزمینی مربوط است حساس میباشند نباید گذاشت طرح این مسائل حساس بهانه ای بدست تشنج آفرینان در منطقه شود . روی سخن با جناح های داخل استکه از آن برای اغراض جناهی استفاده نکنند . راه حل ابتدا
حل نهائی مشکل هسته ای سپس ورود به بحث های کارشناسی براساس عرف و قوانین بین المللی است . (2399603) (alef-13)
اساس طول نوار ساحلی مشغول بهره بر داری از منابع دریا هستند .
توجه داشنه باشیم که افکار عمومی در ایران بشدت در مواردیکه با حاکمیت سرزمینی مربوط است حساس میباشند نباید گذاشت طرح این مسائل حساس بهانه ای بدست تشنج آفرینان در منطقه شود . روی سخن با جناح های داخل استکه از آن برای اغراض جناهی استفاده نکنند . راه حل ابتدا
حل نهائی مشکل هسته ای سپس ورود به بحث های کارشناسی براساس عرف و قوانین بین المللی است . (2399603) (alef-13)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۱:۰۲:۴۴
50 درصد دریا مال ایران بود الان نمیدونم وضعیت چگونه است. (2399632) (alef-3)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۱:۱۲:۰۰
لطفا نقشه رو با ترسیم خطوط فرضی مرز ،، بزارین تا همه بدونن چه کلاهی سرمون گذاشتن.. با سپاس (2399657) (alef-3)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۱:۱۸:۰۲
کمترین سهم !!!!!! سیزده ٪ ،،، فقط ۱۳درصد !!!! بعد از فروپاشی شوروی این طور شده ؟؟؟؟قبلش سهم ایران چقدر بوده ؟؟؟ لابد ۵۰ -۵۰ !!!!!!!۱ (2399670) (alef-3)
سامان
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۲:۰۸:۲۵
پوتين چند روز پيش آب پاكي را روي دست همه ريخت وگفت اگر بخواهم لهستان ومجارستان را هم ميگيرم . دليل كار شكني هاي روسيه در موضوع مناقشه هسته اي و مانع تراشي در بهبود روابط ايران وغرب كاملا روشن است روسيه ميخواهد حقوق ايران را غصب كند وايران حامي جهاني براي حمايت نداشته باشد . عقل سليم ميگويد آزموده را آزمودن غفلت كاري است .تاريخ نه چندان دور ايران بما ميگويد هر گاه ايران در صحنه روابط خارجي دچار مشكل شده روسيه يا به ايران حمله كرده وانرا چپاول كرده وبخشي از خاك ايران را از ما گرفته وضميمه خودش كرده ويا با وادار كردن ايران به عقد قرار دادهاي ظالمانه خون مردم را مكيده است عهد نامه تركمن چاي كه به ضرب المثل رايج تبديل شده يكي از همين موارد است .پوتين بدنبال احيا روسيه تزاري است ووصيت تزار پتر به بازمادگانش دستيابي به آبهاي گرم(خليج فارس ) كه البته رويا كه چه عرض كنم پريشان خيالي است .اما در هر صورت نبايد به روسيه اعتماد كرد .بهترين كار در شرايط كنوني اينست كه ما هيچگونه قراردادي در باره خزر را نپذيريم وبا دفع الوقت آنرا كش بدهيم تا بعد از حل مسئله هسته اي وبهبود روابطمان با غرب وامريكا در شرايط بهتري پشت ميز مذاكره بنشينيم (2399743) (alef-13)
سها
۱۳۹۳-۰۷-۰۹ ۱۴:۵۳:۳۷
از من به همه ملت ایران.
روسیه خیلی داره منم منم می کنه همین روزهاست که فیسسسسسسسسسسسس .سوراخ شه (2403206) (alef-3)
روسیه خیلی داره منم منم می کنه همین روزهاست که فیسسسسسسسسسسسس .سوراخ شه (2403206) (alef-3)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۲:۲۴:۳۸
چون مسائل سیاسی پشت قضیه هست این کار به سر انجام نمی رسد:
1- آذربایجان به طور عملی و آشکار با اسرائیل همدست شده و اسرائیل می کوشد در اینجا و کنار ایران حیات خلوت داشته باشد.
2-از طرفی روسیه هم چند دوزه بازی می کنه و با اسرائیل روابط مستحکمی داره.
3- اگر دیر بجنبیم قول می دم پای ناتو به این دریاچه هم باز می شه و نظامی می شه
راه حل خیلی خیلی ساده هست :
همه 5 کشور همسایه منابع زیر زمینی و زیر سطحی رو به صورت اشتراکی استخراج کنند و منافع مالی حاصل از ان را بین خودشان تقسیم کنند. سرمایه گذاری مشترک و سود یکسان . (2399766) (alef-13)
1- آذربایجان به طور عملی و آشکار با اسرائیل همدست شده و اسرائیل می کوشد در اینجا و کنار ایران حیات خلوت داشته باشد.
2-از طرفی روسیه هم چند دوزه بازی می کنه و با اسرائیل روابط مستحکمی داره.
3- اگر دیر بجنبیم قول می دم پای ناتو به این دریاچه هم باز می شه و نظامی می شه
راه حل خیلی خیلی ساده هست :
همه 5 کشور همسایه منابع زیر زمینی و زیر سطحی رو به صورت اشتراکی استخراج کنند و منافع مالی حاصل از ان را بین خودشان تقسیم کنند. سرمایه گذاری مشترک و سود یکسان . (2399766) (alef-13)
سعيد روشن
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۲:۴۵:۱۶
چرا حرف را ميچرخونيد رات و حسيني بگيد سهم 50درصدي ما از درياي خزر چقدر شده ظاهرا 11درصده چرانميگيد اين همه شهيد ودلاور تقديم كرديم تا دشمن يك وجب خاك مارا نگيره ولي قريب 39درصد از سهم خودمونو دودستي به روسيه و فرزندان جداشده اين خبيث تقديم كرديم ....مثل ما و شوروي سابق مانند اينه كه پدر همسايه مرده وبجاي اينكه فرزندان جداشده از سهم پدر بردارن از مال همسايه برميدارند بايد روسيه سهم 50درصدش را با كشورهاي تازه به استقلال رسيده تقسيم ميكرد نه اينكه دست چپاول به سوي مرزهاي ابي مادراز كنند و منفعل و خار و خفيف براي سهم 11درصدي چانه بزنيم (2399793) (alef-13)
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۳:۴۲:۱۶
دوستان سلام
دریای خزر نه دریای کاسپین یا کسپین( قزوین) (2399874) (alef-13)
دریای خزر نه دریای کاسپین یا کسپین( قزوین) (2399874) (alef-13)
دکتر محمدزاده
۱۳۹۳-۰۷-۰۷ ۲۳:۴۸:۳۳
در تاریخ می خوانیم که کشتی های روسی در زمان نادرشاه افشار در دریای مازندران از جلوی کشتی های ایران که عیور می کردند به پرچم ایران سلام می دادند. تاریخ آینده در مورد امروز ایران چه خواهد گفت؟ (2399881) (alef-13)
۱۳۹۳-۰۷-۱۰ ۲۲:۵۲:۵۵
سهم ایران 50درصد بوده و هست و هیچکس نمی تواند کمتر از این سهم را قبول نماید وگرنه باید مانند قرارداد ترکمانچای جواب آیندگان را بدهد . (2405412) (alef-10)
امیر علی
۱۳۹۳-۱۰-۱۲ ۲۰:۵۰:۳۴
من فقط به عنوان یک اذری خدا را شکرگزارم که اذربایجان با وجود کوچک بودن کشورش در میان دیگر کشورهای حاشیه خزر تقریبا به اندازه انها سهم دارد و میتواند از منابع مهم نفت و گاز ان بهره برداری کند و این افتخاری بزرگ برای اذریها و ترک زبانها میباشد و امیدوارم با مشارکت شرکتهای بزرگ نفتی هر روز در صنعت نفت و گاز پیشرفته تر بشود و بتواند انقدر نفت و گاز استخراج کند که حتی بتواند نفت و گاز میدانهای مشترک را هم بسمت و نفع خود استخراج کند به امید پروردگار بخشنده مهربان (2580688) (alef-3)
هادی
۱۳۹۳-۱۱-۲۸ ۰۱:۱۶:۰۳
در کل دنیا بر اساس طول ساحل دریا تقسیم می شود در اینجا هم اینگونه است فکر کنم به جای اب در هاون کوبیدن باید حقوق انها را به رسمیت بشناسیم و رابطه امان را با انها بهتر کنیم (2686607) (alef-3)
ابراهیم
۱۳۹۳-۱۲-۲۲ ۱۴:۰۲:۲۷
هادی یا تو خیلی دمکراتی یا خیلی احمق . اما خاین نباش داداش . سهم ایران 50 درصد هست (2741366) (alef-13)
علی
۱۳۹۴-۰۱-۲۴ ۱۷:۲۴:۳۱
کدوم سهم حتی اگر صد درصد خزر را به ما بدهند این مسولان ان را مثل هامون ودریاچه ارومیه خشک می کننن حداقل بگذارید از دور بتونیم خزر را ببینیم که اب داره وشمال کشور سرسبز بمونه ویه فاجعه زیست محیطی دیگه رقم نخوره
مگه خلیج فارس که نصفش مال ماست را عرب ها چپاول نمی کنن فکر کنیم کل چاه های نفت خزر را به ما بدن مگه سرمایه وسرمایه گذار برای تستخراج نفت داریم (2819128) (alef-3)
مگه خلیج فارس که نصفش مال ماست را عرب ها چپاول نمی کنن فکر کنیم کل چاه های نفت خزر را به ما بدن مگه سرمایه وسرمایه گذار برای تستخراج نفت داریم (2819128) (alef-3)
طیبه
۱۳۹۴-۰۳-۰۱ ۲۱:۳۵:۳۶
خدا لعنت کند کسانی را باج به بیگانه می دهند و هرروز شاهد از دست دادن مناطقی می شویم باید استقامت کرد و هر گز کوتاه نیامد (2903621) (alef-13)
ابهر
۱۳۹۵-۱۰-۲۶ ۲۱:۱۹:۵۱
اصلا ما قبلا با شوروی قرداد و پیمان نامه داشتیم ما کشورهای مستقل بنام آذربایجان ترکمنستان قزاقستان و ... نمیشناسیم که با آنها مذاکره داشته باشیم از اول باید محکم می ایستادیم و بر خواسته هایمان پافشاری میکردیم . اگ به نقشه نگاه کنید از خزر به روسیه 50 در صد هم نمیرسه . (4118682) (alef-13)
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
