سکانس اول:
کیفیت ساخت و ساز مسکن در ایران چگونه است: افتخار آمیز یا فاجعه بار؟چند سال قبل، به بهانه روز مهندس یادداشتی با موضوع "کیفیت ساخت و ساز مسکن در ایران" منتشر کردم. در این یادداشت، سطح كيفيت در ساختمان سازي را در سه پله طبقه بندي کردم:
۱. پله اول- مقاوم ساختن: ايران كشوري زلزله خيز است. پنجم ديماه بمناسبت سالروز زلزله فاجعه بار بم "روز ملي ايمني در برابر زلزله" نامگذاري شده است. آيا ساختمانهاي جدیدالاحداث در برابر زلزله ای مانند بم مقاوماند؟ بيشك پاسخ منفي است. اميدواريم همه دست اندركاران، مسؤلان، مجريان، ناظرين و ... تلاش كنند تا ساختمانها در برابر زلزله مقاوم باشند تا در صورت وقوع زلزله، آسیبها و تلفات انساني كاهش يابند. يكي ديگر از شاخصهای تعيين كننده كيفيت ساختمان از نظر مقاوم بودن آن، عمر مفيد ساختمانهاست كه متاسفانه در كشورما کمتر از ۳۰ سال برآورد شده است درحاليكه در كشورهاي پيشرفته نزديك ۱۰۰ سال است. با توجه به گردش مالی سالانه ۹۰ میلیارد دلار در صنعت ساختمان -بر اساس اعلام آقای مهندس هاشمی، رئیس کمیسیون عمران مجلس- عمر مفید فعلی ساختمانها يعني اتلاف منابع ملي.
۲. پله دوم- ايمن ساختن: آيا حداكثر نياز هموطنان اينست كه ساختماني مقاوم داشته باشند؟ اگر ساختمان در برابر قویترین زلزله احتمالي مقاوم بود، آيا اين ساختمان، ايمن است و ساكنين آن در امنيت و آسايش هستند؟ جواب قطعاً" خير است. بايد انتظارات خود و مردم را از كيفيت ساختمان بالاتر ببريم. متاسفانه زواياي پنهان ايمني ساختمانها در پس مقوله مقاوم سازي، مغفول میماند و حتي در طرح در دست تدوين چندساله بيمه ساختمانها در تعامل بين دولت و مجلس، فقط پوشش بيمه اي در برابر زلزله و حوادث طبيعي مد نظر است. به استناد گزارشات رسمي سازمان پزشكي قانوني كشور، سالانه هزاران نفر از هموطنان مان در ساختمانها قرباني حوادث تلخي چون سوختگي ناشي از حريق و انفجار، برق گرفتگي، گاز گرفتگي، سقوط، آسانسور و ... میشوند.
• از این رو تغيير نگرش و پارادايم ذهني در ساخت مسكن ضروری است كه مقاوم سازي كافي نيست و بايد "ساختماني ايمن" بسازيم كه "مقاوم بودن" يكي از مؤلفههای ايمنی آنست.
۳. پله سوم- بهينه ساختن: در كنار ضرورت و الزام ساخت ساختمانهای ايمن، مسئـوليت دست اندركاران صنعت ساختمان تمام نشده است و بايد در ساخت و ساز به نحوه استفاده از منابع ملي اعم از مواد، مصالح و انرژي توجه و اهتمام خاص داشته باشند. با توجه به پايان پذيری انرژیهای فسيلي تجديد ناپذير و همچنين درراستاي اجراي قانون هدفمندي یارانهها و آزاد سازي قيمت حاملهای انرژي، بايد در زمان طراحي و ساخت ساختمانهای جديد، علاوه بر توجه به استفاده درست و بهينه از منابع و مصالح ساختماني از طريق اجراي كامل و صحيح مبحث ۱۹ مقررات ملي ساختمان -كه البته نياز به بازنگري و به روز رساني جدي دارد- با تاكيد بر اولويت عايق بندي پوسته خارجي وسقف و كف ساختمانها، انتخاب درست سیستمهای انرژي بر از طريق توجه به راندمان و ميزان مصرف انرژي و ميزان آلایندگیهای انواع سیستمهای حرارتي، به مقولههای مهم "مصرف بهينه انرژي، كاهش آلايندگي هوا، حفظ محيط زيست، استفاده از انرژیهای تجديد پذير و ... "نيز بپردازيم. در ساخت و ساز مسكن باید به تمام معنا، توجه به "رفاه و آسايش خانوادهها" را مسئـوليت خود بدانيم.
• اميد است به اين مهم در اجراي استاندارد برچسب انرژي ساختمان و همچنين شناسنامه فني ساختمانها توجه شود.
خودارزیابی: در کدام پله هستیم؟در عمل به توصيه بزرگان دين مان در حديث "حَاسِبُوا قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا"، شايسته است "عملكرد و كارنامه خود را مورد محاسبه قرار دهيم قبل از اينکه مورد محاسبه و رسيدگي واقع شويم".
براي گام برداشتن و پيشرفت در مسير پلههای اشاره شده، حتي اگر نخواهيم مثل كشورهاي پيشرفته، از مفاهيم جديد، زيبا، ارزشمند و کاملاً" انساني آخرين پله كيفيت يعني "ساختمان يا بام سبز، مصرف انرژي كم، حفظ محيط زيست و ..." حرف بزنيم، ظلم بزرگ و نابخشودني است كه در ساخت و ساز، ايمني را فقط "ايمني در برابر زلزله" تعريف كنيم و خداي نكرده همين حداقل انتظار هم در عمل، زير سؤال باشد.
همه دست اندركاران صنعت ساختمان میتوانند از خود بپرسند:
• ساختمانهایی كه میسازیم در كدام مرحله يا پله كيفيت قرار دارند؟ مقاوماند، ايمن و بهینهاند يا هيچ كدام؟
• با توجه به الزام قانونی واگذاری ساخت و ساز به مجریان ذیصلاح، تاچه اندازه خود را پایبند به این قانون می دانیم؟ یعنی تاچه اندازه ساخت و ساز کشور در دست مجریان ذیصلاح است؟
سکانس دوم:
انبوه سازان آماده دادن تضمین کیفیت و گارانتی ساختمان هستند و حسابشان از بساز و بفروش ها جداست!یکی از افتخاراتم، آشنایی با چهره دوست داشتنی آقای مهندس سلطانی عضو هیات مدیره انجمن انبوه سازان کشور است. چند سال قبل، درست زمانی که مسکن مهر، بحث داغ کشور بود، جلسه ای با موضوع همفکری درمورد "گارانتی و خدمات پس از فروش" در اتاق بازرگانی ایران تشکیل شده بود. تصادفاً" آقای مهندس سلطانی را در بین مدعوین این جلسه دیدم. هرچند بخاطر ارادتم به ایشان از دیدن ایشان خوشحال شدم اما از حضور ایشان متعجب بودم چون بین موضوع جلسه با کسب و کار ایشان یعنی "انبوه سازی" در ذهنم ارتباط زیادی نمیدیدم.
اما وقتی نوبت ارائـه نظرات ایشان رسید متوجه اشتباهم شدم و دیدم اتفاقاً" چقدر ارتباط زیادی بین موضوع جلسه یعنی "گارانتی و خدمات پس از فروش" با کسب و کار "انبوه سازی" وجود دارد. محصول کسب و کار ایشان، ساختمان و واحدهای مسکونی بود که مانند بسیاری از کالاها، گارانتی و خدمات پس از فروش لازم دارد و به این نتیجه رسیدم که حقیقتاً" گارانتی یعنی تضمین کیفیت و ارائـه خدمات پس از فروش در صنعت ساختمان، نیاز جدی کشور بود و امروز هم هست و خلاء آن کاملاً احساس میشود.
اظهارات ایشان و اعلام آمادگی ایشان به نیابت ازانجمن انبوه سازان، تحسین من را بخاطر تمرکز و علاقه روی بحث کیفیت ساختمان از دو منظر ایمنی و مصرف انرژیکه در سناریوی اول اشاره کردم، برانگیخت.
ایشان اظهار کردند:
"جایگاه گارانتی و خدمات پس از فروش در حوزه صنعت ساختمان کشور بسیار ضعیف است. چرا کسی از من انبوه ساز، کیفیت، گارانتی و خدمات پس از فروش نمیخواهد؟ من آمادهام برای ساختمانی را که میسازم خدمات پس از فروش بدهم و کیفیت آن را چند سال گارانتی کنم و تضمین بدهم که هیچ اتفاقی که به ساخت ساختمان برگردد اتفاق نخواهد افتاد ولی اگر اتفاقی افتاد، مسئـولیت رفع مشکل را میپذیرم و تعمیر یا بازسازی را با هزینه خودم انجام میدهم".
از نظر من، این یعنی باور به کیفیت محصول تولیدی و کیفیت عملکرد و کار خود.
اینجاست که تفاوت "مجری ذیصلاح" از "بساز و بفروش" یا بعبارت بهتر مصطلح "بساز و بنداز" مشخص میشود و اینجاست که اهمیت الزام قانونی "واگذاری ساخت و ساز به مجریان ذیصلاح" نمایان میشود اما چرا اجرایی و عملیاتی نمیشود، بنظر میرسد بخشی از آن بخاطر ضعف مجریان قانون، عدم بازدارندگی قانون و در کنار اینها، عدم اطلاع مردم از حقوقشان در مورد مطالبه کیفیت ساختمان بر میگردد.
• اگر مردم بدانند که ایمن بودن ساختمان حق آنهاست و در صورت ناایمن بودن ساختمان، میتواند از سازنده ساختمان نزد مراجع قانونی اعاده حق کند، سازنده به راحتی قانون را دور نخواهد زد و ساختمان ایمن تر خواهدساخت یا ناایمن نخواهد ساخت.
• همچنین اگر مردم و بهره برداران بدانند که ساختمانی که تحویل میگیرند باید بگونه ای ساخته شود که مصرف انرژی در آن کم باشد و انرژی زیادی برای گرمایش و سرمایش محیط خانه صرف نشود، اما اگر آنگونه نبود و مصرف انرژی مصرفی برای گرمایش و سرمایش ساختمان خیلی بالاتر از حد طبیعی و نرمال بود، میتواند به پشتوانه قانون نزد مراجع قانونی از سازنده ساختمان اعاده حق کند، سازندگان ساختمان، ساختمانهای با کیفیت تر از نظر کاهش مصرف انرژی و دوستدار محیط زیست خواهند ساخت.
سکانس سوم:
آیا انبوه سازان مشمول تسهیلات بهینه سازی مصرف انرژی موضوع بند "ق" میشوند؟در روزهای پایانی بهمن ماه ۹۳ شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور، همایش ملی خرید صرفه جویی انرژی با هدف تبیین بند "ق"تبصره ۲ بودجه سال ۹۳ که دربودجه ۹۴ هم دائـمی شد، را برگزار کرد.
رویکرد بند ق، اجرای پروژههای بهینه سازی مصرف انرژی بصورت بیع متقابل است و بعبارتی حسن این روش، نتیجه محور بودن آن است. در این روش سرمایه گذار یا مجری طرح موفقیت عملکرد پروژه در کاهش مصرف انرژی را تضمین میکند و اصل و سود سرمایه گذاری از محل کاهش واقعی مصرف انرژی، برای مدت معین و تا سقف مشخصی توسط دولت تضمین و پرداخت میشود.
تنها پروژه تعریف شده در حوزه ساختمان، طرح دو میلیارد دلاری ارتقای راندمان ۶۰۰ هزار موتورخانه مرکزی ساختمانهای موجود است. بر اساس این طرح، ۴۵۰ تومان بابت هر متر مکعب گاز صرفه جویی شده در ساختمانهای مسکونی تا ۳۳ ماه و غیر مسکونی تا ۲۲ ماه به سرمایه گذار پرداخت میشود.
در بخش پنل ساختمان، سوالی را از آقای مهندس رحمتی رئـیس هیات مدیره شرکت بهینه سازی پرسیدم که "آیا نمیتوان از تسهیلات و اعتبارات بند ق برای ساخت و ساز جدید استفاده نمود؟" علت این سؤال، تاکیدم بر صرفه جویی از مبدأ" بود تا در آینده نیاز به طرحهایی مشابه طرح ارتقای راندمان موتورخانه یا دیگر طرحها برای ساختمانهایی که امروز ساخته میشود نباشد و اطمینان داشتم سازندگان ساختمان بوِیژه انبوه سازان، استقبال خواهند کرد چون کاملاً" برد-برد است. در همین زمینه، توجه علاقمندان را به مطالعه یادداشتم با موضوع "دلایل عدم موفقت در بهینه سازی انرژی در ۱۰ سال گذشته" جلب میکنم.
آقای مهندس رحمتی با صراحت و شفافیت قابل تقدیر گفتند، تاکنون به راهکاری برای این موضوع نرسیدهایم و گفتند آماده دریافت پیشنهاد راهکار مشخص در این زمینه هستند.
بعد از پنل، آقای مهندس رهبر دبیر انجمن انبوه سازان را در سالن همایش دیدم. به ایشان گفتم روی این طرح کار میکنم و راهکار دارم. آیا انجمن انبوه سازان در این زمینه استقبال میکند که قویاً اعلام حمایت نمودند. به ایشان گفتم در طرحم به اعلام حمایت و همراهی شما هم اشاره خواهم کرد.
• با توجه به اینکه در طرحهای بند ق، نیازمند اثبات کاهش مصرف انرژی هستیم، بقول دوستان بهینه سازی، در ساخت و ساز جدید، چیزی بنام مصرف گذشته نداریم که مصرف جدید را با آن مقایسه و کاهش مصرف را اثبات کنیم.
• راهکار پیشنهادی اینست که، بر اساس الگوی ساخت و ساز در هر اقلیم و شهر، میانگین مصرف انرژی برق و گاز ساختمانهای جدیدالاحداث سالهای اخیر را میتوان مبنای مقایسه قرار داد.
اگر انبوه سازان مسکن بدانند چنانچه ساختمانی که میسازند نسبت به نرم ساختمانهای دیگر، مصرف انرژی کمتری داشت در ازای مصرف کمتر برای مدت معینی پاداش قابل توجه کاهش مصرف دریافت میکنند، بدون شک استقبال میکنند و حتی به آن بعنوان یک منبع سرمایه گذاری نگاه میکنند.
• باید انگیزههای سازندگان را برای اجرای کامل و درست مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان تقویت نمود. برآوردها حکایت از آن دارد، ساخت ساختمان عایق با قطعات پیش ساخته که به سرعت ساخت هم کمک میکند، هزینه ساخت ساختمان را کمتر از ۵ درصد و تنها در حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان به ازای هر متر مربع زیربنای ساختمان افزایش میدهد که چند برایر این هزینه از محل پاداش صرفه جویی انرژی به سرمایه گذار برمی گردد.
• علاوه بر این پاداش، ساختمانهای عایق و کم مصرف، مشتریان بیشتری خواهند داشت و مشتریان بخاطر رابطه برد-برد، حاضر خواهند بود هزینه بیشتر برای آن بپردازند. لازمه این کار، آگاه کردن مردم به بحث کیفیت ساختمان و مصرف انرژی و همچنین روند رو به رشد قیمت حاملهای انرژی مطابق قانون هدفمندی میباشد که واقف باشند فقط به سطح قیمتهای فعلی توجه نکنند و باید منتظر افزایش چند برابری قیمت گاز و برق باشند.
امیدوارم این طرح با کمک انجمن انبوه سازان، شرکت بهینه سازی و دیگر دستگاههای مرتبط، در اسرع وقت عملیاتی شود. این طرح میتواند به تضمین کیفیت ساختمان در بعد مصرف انرژی کمک کند.
در پایان،
با هدف كمك به تحقق هدف ارتقای کیفیت ساختمان در دو حوزه ایمنی و انرژی از طریق توسعه و غناي علمي و کاربردی کردن آن، از دريافت نظرات و بازخوردهاي كارشناسان محترم استقبال میکنم.
*رئـیس شورای راهبری انجمن جامعه ایمن
کارشناس بهینه سازی انرژی و ایمنی ساختمان