نظر منتشر شده
۱۵
توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 275613
بازخوانی پنجاه سال روابط ایران و آمریکا در فیلم نهنگ عنبر
احسان موحديان*، 20 خرداد 94
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۲:۲۸
در سال‌های اخیر ساخت فیلم‌های سینمایی که به طور غير مستقیم و در لایه‌های زیرین خود مسائل سیاسی و روابط خارجی ایران را مورد توجه قرار می‌دهند، اندک اندک مرسوم شده است. از جمله این فیلم‌ها می‌توان به "شهرموشهای ۲" اشاره کرد که یکی از مضامین آن ضرورت بهبود روابط با جهان خارج و و به خصوص کشورهای غربی و دست برداشتن از دشمنی و خصومت و توسل به گفتگو بود.

فیلم "نهنگ عنبر " به کارگردانی که بعد از حاشیه‌های فراوان دو هفته ای است در سینماهای کشور اکران شده اگر چه در ظاهر به مرور زندگی مردی ۵۰ ساله به نام "ارژنگ صنوبر " و به خصوص رابطه عاشقانه او با زنی به نام "رؤیا " می‌پردازد؛ اما نشانه‌های فراوانی در این فیلم وجود دارد که بر مبنای آن می‌توان مرور و بازخوانی روابط پنجاه ساله ایران و آمریکا را یکی از داستان‌های فرعی ولی مهم فیلم دانست.

رؤیا و ارژنگ نمادي از ايران و آمريکا
در فيلم مذکور، زنان بازیگر و به خصوص بازیگر زن اصلی فیلم به نام رؤیا نماد آمریکا و مردان اصلی بازیگر فیلم و به خصوص ارژنگ صنوبر بازیگر مرد اصلی فیلم نماد ایران محسوب می‌شود. رؤیا که انتخاب چنین نامی برای وی به عنوان نماد آمریکا در برابر شخصيت اصلی مرد فیلم تأمل برانگیز به نظر می‌رسد، از خصوصيات زیر برخوردار است:

۱- علاقمند به مظاهر و دستاوردهای دنیای سرمایه داری: به عنوان مثال در صحنه ای که رؤیا با حسرت از سفرش به ژاپن براي ارژنگ صحبت می‌کند و از پیشرفت‌های این کشور حرف می زند. در صحنه ای دیگر هم وقتي رؤیا علل مهاجرت به آمریکا را بیان می‌کند استدلال‌های مشابهی بیان می‌شود.

۲- دارای درک و فهمی سطح و ظاهری از امور مختلف: مثلاً اظهارنظر رؤیا در مورد اینکه اگر ارژنگ برایش یک رنو بخرد، حتماً همسرش خواهد شد. دوست رؤیا که بعدها برای مدتی با ارژنگ ازدواج می‌کند هم چنين خصوصياتي دارد.

۳- مکار و رند و حیله گر: به عنوان نمونه در زمانی که رؤیا و ارژنگ در حين ماشين سواري در دهه ۶۰ با گشت کمیته مواجه می‌شوند، رؤیا براي جلوگيري از دستگيري به دروغ مدعي می‌شود که هر دو نامزد هستند و قرار است در تاریخ هجدهم ذي الحجه که مصادف با عيدغدير خم است، ازدواج کنند. اين در حالي است که ارژنگ حتي قادر به تلفظ کلمه ذي الحجه هم نيست.

۴- علاقمند به سواستفاده از دیگران و استعمار افراد: در همان ابتدای فیلم ارژنگ و رؤیا که در سن کودکی هستند مکالمه جالبی با هم دارند که طی آن رؤیا از علاقه ارژنگ به خود مطلع شده و با سواستفاده از این علاقه از ارژنگ می‌خواهد تا مشق‌هایش را برای او بنویسد!

۵- بی وفا: علیرغم فداکاری‌های فراوان ارژنگ برای رؤیا او دو بار با فرد ديگري ازدواج کرده و از ایران به آمریکا می‌رود. مادر خود ارژنگ هم قبل از پيروزي انقلاب با خيانت به پدر ارژنگ با صاحب عکاسي محله که ظاهري مشابه هیپی‌های دهه ۷۰ آمریکا دارد، ازدواج کرده و به اين کشور می‌رود.

این‌ها خصوصياتي است که امروزه عموم مردم ایران به آمریکا نسبت می‌دهند و کارگردان فیلم نهنگ عنبر هم آن‌ها را به "رؤیا " نسبت داده است. از سوي ديگر ارژنگ به عنوان نماد کشورمان در اين فيلم به ابزاری برای مرور خاطرات تلخ و شیرین ملت ایران از ایالات متحده امریکا مبدل شده است.

شاید مهم‌ترین ويژگي ارژنگ (ایران) در برابر آمریکا سادگی، بی ریایی، برخورد صادقانه و احساس عشق و نفرت توأم وی در قبال رؤیا (آمریکا) است. مرور رویدادهای فیلم که از سال ۱۳۴۰ با تولد ارژنگ آغاز می‌شود نشان می‌دهد که او از همان کودکی به رؤیا که پدرش هم فردي نسبتاً متمول و صاحب نفوذ است علاقه داشته و رؤیا بارها با سواستفاده از این علاقه ضمن تأمین دستیابی اهداف و منافع شخصیش در نهایت حاضر به ازدواج با ارژنگ نشده و ترجيح می‌دهد دوباره به آمریکا بازگردد.

تحول روابط رؤیا و ارژنگ از ۱۳۴۰ تا ۱۳۹۰
در سال‌های قبل از انقلاب علاقه ارژنگ به رؤیا و تلاش برای تأمین خواسته‌های کودکانه وی از يکسو و طلاق مادرش از پدری مهربان و بی تکلف و زندگی در آمریکا به همراه مردی دیگر به نماد این عشق و نفرت مبدل می‌شود. اين وضعيت به نوعی یادآور سير روابط ایران و آمریکا در سال‌های قبل از انقلاب هم هست. در این دوران، ایران همکاری‌های سیاسی و نظامی گسترده ای با ایالات متحده داشت و بر مبنای دکترین دوستوني نیکسون رييس جمهور وقت ايالات متحده در کنار عربستان به کشوری مهم و تاثیرگذار برای تأمین منافع آمریکا در منطقه مبدل شده بود؛ اما عموم مردم ایران بر این باور بودند که ایالات متحده با قدرناشناسی، ایران را استعمار کرده و در حال غارت منابع آن است. تداوم و تعميق این حس نارضايتي در نهایت منجر به وقوع انقلاب اسلامی و حاکميت جمهوری اسلامی شد.

نگاه کارگردان به شرايط حاکم بر کشور در اولين سال‌های پيروزي انقلاب اسلامي در اولين نماي به نمايش درآمده از اين دوران قابل درک است. در اين نما ارژنگ با حالتي شلخته و خسته و با کفش‌هایی که حتي بندش را نبسته يک کيف سامسونت بزرگ حاوي فیلم‌های سينمايي غيرمجاز خارجی و عمدتاً آمریکایی را حمل می‌کند. قاب بندي تصاوير، نورپردازی و چهره پردازی‌ها نيز کاملاً تغيير کرده و تصاوير شيک و سرخوشانه قبل از انقلاب جاي خود را به نماهايي بسته و تيره می‌دهند.

در دهه ۶۰ که مصادف با دوره جواني ارژنگ و روی است شاهد عشق آتشین دو طرف به هم هستیم که با فداکاری و تلاش یک طرفه ارژنگ برای به دست آوردن رؤیا همراه است؛ اما رؤیا وقتی فرصت مهاجرت به آمریکا برای درس خواندن پیش می‌آید، به عشق خود پشت پا می زند و به راحتی به آمریکا می‌رود. ارژنگ حتی در مواجهه با این شرایط هم پا پس نمی‌کشد و از طریق تهیه گذرنامه غیرقانونی تلاش می‌کند به وصال رؤیا در آمریکا برسد، اما شناسایی و دستگیر شده و به جبهه‌های جنگ فرستاده می‌شود. حذف کامل این بخش از فیلم در اکران عمومی درک علل برخی رفتارهای ارژنگ در سکانس‌های بعدی را دشوار کرده است.

در اواخر دهه ۷۰ رؤیا بعد از سرخوردگی از شوهر اول به ایران بازمی گردد و ارژنگ وقتی متوجه طلاق گرفتن وی می‌شود به تصور اینکه رؤیا به خاطر او به ایران برگشته، همسرش را که دوست رؤیا بوده طلاق داده و برای به دست آوردن دل این معشوق قدیمی دست به کار می‌شود؛ اما مراجعه به یک دندان پزشک برای ترمیم دندان رؤیا به ازدواج این دو و سفر دوباره‌شان به آمریکا منجر می‌شود. نکته جالب این است که این دندان پزشک "همسایه " ارژنگ است و توسط خود او به رؤیا معرفی می‌شود.

سرانجام در اوایل دهه ۹۰ رؤیا که این بار پیر و شکسته شده باز هم به ایران بازمی گردد و با کمک‌های فداکارانه و البته توأم با قانون شکنی ارژنگ که به شیوه‌های نامشروعی ثروتمند شده، موفق می‌شود مدارک و مهریه‌اش را از شوهر دومش هم پس بگیرد. ولی به جای ازدواج با ارژنگ که این بار صراحتاً از او درخواست ازدواج کرده باز هم ترجیح می‌دهد به آمریکا برگردد.

اين خط داستانی شباهت‌های فراوانی به فراز و نشیب‌های رابطه ایران و آمریکا از دهه ۶۰ تا ۸۰ شمسی دارد. در این ایام ایران برخوردهای صادقانه ای متعددی با آمریکا داشت و از جمله در جریان گروگان گیری اتباع آمریکا در لبنان در دوره ریاست جمهوری بوش پدر، رویداد تروریستی ۱۱ سپتامبر، حمله آمریکا به افغانستان برای سرکوب طالبان، اقدامات تروریستی دشمنان آمریکا در برخی کشورهای منطقه به کمک این کشور رفت؛ اما آمریکا در پاسخ به این رفتارهای توأم با حسن نیت ایران، به وعده‌هایی که داده بود عمل نکرد و برخوردهای خصمانه و مخرب خود را با همکاری و همراهی همسایگان عرب ایران تداوم بخشید. معرفی جمهوری اسلامی به عنوان یکی از کشورهای محور شرارت پس از همکاری ایران با آمریکا بر ضد طالبان افغانستان و علیرغم محکومیت حملات ۱۱ پستامبر توسط جمهوری اسلامی، نماد عینی این رفتار آمریکا در سال‌های بعد از انقلاب است.

فرجام رؤیا و ارژنگ در "نهنگ عنبر "
اما سکانس پاياني فیلم نهنگ عنبر نگاه کارگردان آن به فرجام روابط پرفراز و نشيب ایران و آمریکا را به خوبی نشان می‌دهد. در این سکانس رؤیا که علیرغم همه فداکاری‌ها و دلسوزی‌های ارژنگ باز هم به آمریکا رفته، به ایران بازمی گردد و زنگ در خانه ارژنگ را می‌فشارد. فیلم در همین جا به اتمام می‌رسد؛ اما پايان بندی مذکور نشان می‌دهد که کارگردان معتقد است آمريکا علیرغم تمامی عهدشکنی‌ها و دشمنی‌هایش سرانجام بر سر عقل آمده و تصمیم می‌گیرد با ایران دوستی کند. گذشت زمان و به خصوص فرجام پرونده هسته ای ایران، صحت یا عدم صحت این نگرش را مشخص خواهد کرد.

گفتنی است که این فیلم با تمرکز بر شرایط اجتماعی و فرهنگی کشور در سال‌های بعد از انقلاب به نقد اموری همچون حضور روحانیت در قدرت، حاکم شدن ریاکاری بر جامعه، تقدم روابط بر ضوابط، نقد رفتارهای طبقه نوکیسه، نقد عملکرد برخی مطبوعات که به آگهی نامه مبدل شده‌اند و ... نیز می‌پردازد که پرداختن به انها نیازمند فرصت دیگری است.
*دانشجوي دکتري رشته روابط بين الملل دانشگاه علامه طباطبایی
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۲:۳۹:۳۶
تقریبا ورود و اخذ تابعیت از کشورهای خارجی یا ویزای کار و ازدواج است که شامل 10 درصد ایرانیها هم نمیشود چون اصلا ویزای کار گرفتن به سختی است. پس بقیه چجوری؟
تقریبا 90 درصد ایرانیهای خارج از طریق درخواست پناهندگی که باز 90 درصدش ساختگی و برای اخذ اقامت هست گرفتن.
مثلا شاید برای شما جالب باشه این فک و فامیلتون یا این مهمانان بفرمایید شام منوتو چجوری اقامت و تبعه خارج را گرفتن که سخت و محاله بله پناهندگی الکی.
پناهندگی فقط به افرادی داده میشه که در خطر اعدام سیاسی و عقیدتی یا زندان طویل مدت باشند .یعنی این همه میلیون ما ایرانی در خطر اعدام و زندان داشتیم؟

به هر حال این را گفتم تا بدونید چرا خبرنگارهای اصلاحطلب بدون هیچ جلب و احضاری اقامت خارج گرفتن دروغ و تزویر و این که اگر فامیلتون پز داد بدونید چجوری رفته
ضمن این که اینها تا پاس خارجیشون را گرفتن میان سفارت و یک ندامتنامه میدن و برمیگردن ایران یعنی کلاه سر خارجیها (2953450) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۵:۴۶:۵۴
خیلیها هستند اقامت پناهندگی سیاسی اجتماعی دزوغی گرفتن راحت میان ایران میرن بدروغ هم همشون میگن ویزای گار گرفتم یا لاتاری بردم. (2953956) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۵:۵۱:۲۱
مهدی رستم پور گزارشگر کشتی تلویزیون بود با ویزای دولتی رفت دانمارک همراه تیم یهو یادش افتاد مشکل سیاسی در ایران داره و اب و هوا و مزایای دانمارک باعث شد درخواست اقامت از پناهندگی سیاسی کنه. جالبه این اقای مشکلدار سیاسی بو سایر خبرنگاران داخل ایران دل و قلوه میده تو فیسبوک
اصلا مفهوم فعال و مبارزه سیاسی را این اصلاحطلبها به تمسخر کشیدن والا (2953973) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۵:۵۵:۲۹
فک و فامیل شما شاید اینجوری رفتن. اما دوستان و اقوام ما یا کارآفرین بودند و یا ویزای تحصیلی از بهترین دانشگاه های دنیا را گرفتند و یا ویزای کار تخصصی.
خداوتد ان شاء الله به شما و فک و فامیلتون «سواد»، «تخصص»، «اعتبار» و «آبرو» بده، تا بتونن مثل آدم و با افتخار اقامت بگیرند. (2953988) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۳:۱۹:۱۱
"...
این‌ها خصوصياتي است که امروزه عموم مردم ایران به آمریکا نسبت می‌دهند..."

موافق نیستم ! از کجا می دانید "عموم" مردم این خصوصیات را به آمریکا نسبت می دهند؟؟ (2953530) (alef-13)
 
رضا
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۷:۴۰:۴۸
حداقل 65 درصد (2954357) (alef-3)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۳ ۰۸:۲۸:۳۰
نه به نظرم 63.5 درصد! (2959814) (alef-3)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۴:۵۲:۰۹
خيلي فيلم خوبي بود واقعاً لذت برديم (2953779) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۵:۲۵:۴۵
آسمون ریسمون بافتی برادر من؟! چه ربطی داشت؟ ایجوری که شما میگی تو نصف روابط اجتماعی و خانوادگی میشه ایران و آمریکا پیدا کرد! (2953897) (alef-13)
 
امیر علی
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۵:۴۳:۴۰
چی شده؟؟؟؟ (بچه فامیل)
اقا منم این فیلم رو دیدم. اما هیچ کدوم از این برداشته رو نداشتم و نباید می داشتم. چون این فیلم به سادگی(و نه به پیچیدگی تفکر شما) دنیای یک انسان عادی وجامعه عادی رو نقد می کنه. این فیلم بیان کننده سازش. مردم ما با شرایط اجننماعی مملکت در این دوران است. انسانی که باید با شرایط مملکت همرنگ بشه. چیزی که تو این فیلم برای من خیلی جذاب بود نقد دهه شصت در این فیلم بود. کاری که متاسفانه مسولان ما علاقه ای به انجامش ندارن و ترجیه میدن در موردش سکوت کنند. (2953948) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۱۸:۲۳:۴۱
واقعیت اینه که اگر تک تک افراد امکان مهاجرت رو داشتند وکشورهای اروپایی وامریکایی همه رو بدون چون وچرا میپذیرفتند مطمئن باشید حداقل 50 درصد مردم مهاجرت میکردند (2954494) (alef-3)
 
رضا
۱۳۹۴-۰۳-۲۰ ۲۲:۳۱:۳۲
آقاجان رویا نماد آمریکا نیست، رویا نماد ظاهر بینی و سطحی نگری و توهم خوشبختی داشتنه... رویا نماد بی وفاییه..
لطفا از آب گل آلود ماهی نگیرید. رویا صحنه ِ آخر بر میگرده اما بعد از تحولی که تو فرودگاه بهش دست میده. این صحنه کاملا عاشقانه س. یک به ارژنگ و در سطح دوم عشق به وطنه.
همه چیز رو سیاسی نکنید اونم با گرایشات انزوا طلبانه!!!! (2955054) (alef-13)
 
حسین
۱۳۹۴-۰۳-۲۱ ۰۱:۲۹:۴۷
با نظر نویسنده موافقم. اینقدر ارجاعات در فیلم به روابط ایران و امریکا و نقاط عطف قضیه هست که میشه برداشت سیاسی کرد. در ضمن انتظار نداشته باشید که یه کارگردان سینما همچین حرفهایی رو به صراحت توی فیلمش بزنه. با توجه به شرایط موجود این جور مخالف خونی ها با ادبیات سیاسی حاکم خیلی با ظرافت مطرح میشه تا مجال طرح پیدا بکنه. (2955426) (alef-13)
 
رامین
۱۳۹۴-۰۳-۲۱ ۰۹:۲۶:۲۴
انیمیشن کوتاه پت و مت که در سال ۱۹۷۶ ساخته شده مروری است بر مناسبات سیاسی ایران و امریکا در طی ۴۰ سال آینده! در این انیمیشن پت که نماد آمریکاست با الهام گرفتن از ابزار های غربی که نشانه هایی از مدرنیته و تجدد خواهی است همچون چکش و تبر سعی می کند تا خانه ی کوچکی را ایجاد کند که این همان سیاستی است که غرب در صادرات افکارش به ایران در قبل از انقلاب دنبال می کرد ولی مت که نماد ایران است به ناگاه این خانه ی سست و بی بنیاد را بر هم میشکند.
در اینجا پت و مت مشت های خود را به هم میزنند که اشاره ای است به قطع روابط دو کشور و بحران های سیاسی دهه ی ۶۰.
پس از آن من چسب چوب که نماد پروتوکل الحاقی است را آورده و خانه را تعمیر می کنند که این هم کنایه ایست طنز آمیز به بازسازی روابط دو جانبه.

همین.
انشالله انیمیشن تام و جری،تام سایر، و هاج زنبور عسل که هر یک مملو از نشانه هایی از سیاست های خارجی ایران در دهه ی حاضر مورد نقد و بررسی اندیشمندان و صاحبنطران قرارخواهد گرفت (2955822) (alef-13)
 
۱۳۹۴-۰۳-۲۱ ۱۱:۲۷:۲۵
حتی اگر نظر نویسنده هم شبیه به شما باشد (که گمان نمی کنم اینطور باشد) باز هم آمریکا از دید بسیاری از مردم جهان بهترین کشور برای زندگی است.
تحلیلی که همراه با تعصب باشد ذره‌ای ارزش ندارد. (2956071) (alef-13)
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
بازخوانی پنجاه سال روابط ایران و آمریکا در فیلم نهنگ عنبر