الف - ازدواج موقت: كدام جوان 15 ساله...

چند روز پيش خبر لزوم دفاع از ازدواج موقت به عنوان نهادي مفيد و مثبت براي استفاده از جواناني كه در حال حاضرامكانات ازدواج برايشان فراهم نيست را كه از طرف وزير كشور در قم مطرح شده بود در تيتر بزرگ روزنامه ها خوانديم. اينك به بررسي ابعادي از آن مي پردازيم.
منابع قرآني و روائي، و به تبع آن قانون مدني از دو نوع نكاح سخن به ميان آورده اند: نكاح دائم و منقطع. شارع مقدس در آيه 32 سوره نور جامعه را به تزويج دائم پسران و دختران كه موجب غنا و بي نيازي آنها مي گردد سفارش نموده است. آيه 25 سوره نساء، بنا به تاييد شيعه و سني، ناظر بر ازدواج موقت (متعه) مي باشد. خداوند حكيم در آيه 33 سوره نورآناني را كه وسيله نكاح نمي يابند به عفت نفس دعوت نموده تا بدين وسيله خداوند آنان را از كرم خويش بي نياز گرداند.

مراجعه به روايات، احكام شرعي مربوط به نكاح، اهداف و تفاوت هاي موجود بين دو نوع ازدواج، و توصيه هاي ديني در تزويج جوانان پيش از آن كه عفت و پاك دامني خود را از دست بدهند نشان گر آن است كه در جامعه اسلامي نكاح دائم اصل است و استفاده از نهاد ازدواج موقت صرفا در شرايط خاص جهت پيشگيري از شيوع فحشاء و روابط جنسي آزاد در جامعه مورد تشريع قرار گرفته است.هدف از ازدواج دائم تشكيل خانواده و زندگي مشترك بر مبناي عشق و عاطفه وبه منظورتناسل و داشتن فرزند مي باشد. در حالي كه هدف از ازدواج موقت عموما استمتاع جنسي است و در آن عدم دوام و تعيين مدت مستتر مي باشد. بعلاوه در عقد موقت تناسل و حتي سرپرستي و حمايت مالي مرد از زن، تامين نفقه و ارث مورد نظر شارع و قانون گذارنمي باشد. در عقد مذكور از آنجايي كه هدف التذاذ و استمتاع جنسي است تعيين مهريه شرط صحت عقد بوده و پرداخت اجر و مزد زن فريضه و واجب است. به همين ترتيب خاتمه دادن به ازدواج موقت مستلزم مراجعه به دادگاه نبوده و با انقضاء مدت و يا بذل مدت از طرف مرد (و يا زن در صورت وجود شرط) فسخ مي شود.

بديهي است كه دوام و بقاي جامعه اسلامي بر ازدواج دائم استوار بوده، بنابر اين اصل بر اين است كه جامعه اسلامي امكانات و شرايط ازدواج جوانان را تسهيل نمايد و جوانان را به ازدواج دائم تشويق و ترغيب نمايند. ازدواج موقت شرعا در مواردي كه امكان ازدواج دائم فراهم نمي باشد مي تواند راه گشا باشد. عليرغم مشروع بودن ازدواج موقت، چنان چه شرايط اجتماعي طوري باشد كه ازدواج موقت شيوع پيدا نموده و در بين جوانان مجرد و مردان متاهل غالب و مستولي گردد خود نشانه اين است كه جامعه آسيب ديده و از وضعيت متعادل خارج گشته است. در اين حالت دولت اسلامي وظيفه دارد با آسيب شناسي مناسب و اتخاذ تدابير و تمهيدات مناسب جامعه را به سوي وضعيت طبيعي و متعادل هدايت كند.
از طرف ديگر، قانون خود به تنهايي راهبر جامعه نبوده و عرف و فرهنگ اجتماعي در بسياري موارد حاكميت مشهودتري بر جامعه اعمال مي كنند. فرهنگ امروزي ايراني هنوز نهاد ازدواج موقت را مورد پذيرش قرار نداده و به همين خاطر است كه عموم اين نوع ازدواجها در خفا و بدون ثبت در دفاتر انجام مي گيرد. جوانان و مردان متاهل كه به انجام چنين عملي اقدام مي نمايند جز در موارد معدودي مانند لزوم سند سازي در اثبات مشروع بودن رابطه جنسي و يا مجوز جهت استفاده از اماكني مانند هتلها و مسافرخانه ها، تمايلي به ثبت واقعه ندارند، و اين خود نشانه عدم پذيرش اجتماعي اين امر است.

پيشنهاد وزير كشور مبني بر تشويق جوانان 15 سال به بالا، به استفاده از نهاد ازدواج موقت از جهاتي مستلزم بررسي است. طبق آمار رسمي كشور ميانگين سن ازدواج در پسران از 22 در سال 1345 به 7/29 در سال 1383 رسيده است. همين آمار براي دختران از 18 در سال 1345 به 9/27 در سال 1383 افزايش نشان مي دهد. بر اساس اين آمار هر يك از دختران و پسران حدود 14 سال پس از بلوغ را در تجرد و محروميت از ازدواج به سر مي برند. علل متفاوت از قبيل ادامه تحصيل، كسب شغل و تامين معاش، مشكلات مسكن، تورم و هزينه هاي سنگين ازدواج، تحول در نگرشها، و ....چنين افزايشي را در ميانگين سن ازدواج سبب شده است. به دنبال بروز چنين مشكلاتي و جهت حل معضلات ازدواج جوانان مجلس شوراي اسلامي در تاريخ 27/9/1384 قانون تسهيل ازدواج جوانان را تصويب و قانون مزبور در تاريخ 7/10/1384 به تاييد شوراي نگهبان رسيد. از تاريخ تصويب تا كنون هيچ يك از مواد قانوني مذكور به مرحله اجرا در نيامده و هيچ گونه تسهيلاتي براي ازدواج جوانان در نظر گرفته نشده است، جز تشكيل "صندوق مهر امام رضا (ع)" در سال 1385 كه به جوانان تازه ازدواج كرده مبلغ يك ميليون تومان وام پرداخت مي كند.

در وضعيت حاضر، چنان چه بخواهيم جوان 15 ساله را كه احساسات جنسي در وي بيدار و گرايش نسبت به جنس مخالف در وي شدت مي گيرد را به ازدواج موقت تشويق كنيم اين بدان معني است كه جامعه براي دختران و پسران فرصت ازدواج موقت فراهم نمايد. بنابر اين بايد انتظار داشته باشيم پدران اذن دختران 15 ساله را براي انجام صيغه موقت صادر كنند، و طبيعي است اين مجوز فقط براي ازدواج بار اول لازم است و دختر در موارد بعدي خود مي تواند به انجام چنين عملي اقدام نموده و منصرف از اجازه پدر به صيغه پسران جوان درآيد. در ضمن پسران 15 ساله نيز در طي متوسط 14 سالي كه براي ازدواج دائم آمادگي پيدا مي كنند مجازند از طريق صيغه و بدون هيچ گونه احساس مسئوليتي دختران را جهت دفع شهوت صيغه نمايند. چنان چه چنين جوازي را فقط براي پسران صادر كنيم اين بدان معني است كه شاهد دختران بالغي باشيم كه عليرغم ميل شديد جنسي بايد يا خود ارضايي نموده و يا رهبانيت و خويشتن داري پيشه نموده و زماني طولاني منتظر بمانند تا پسران جهت ازدواج آمادگي پيدا نموده و به سراغ آنان بيايند. از طرفي، چنين وضعيتي منجر به ازدواج پسران جوان با زنان بيوه، مطلقه و دختراني كه به هر دليلي از آنان ازاله بكارت شده است، مي شود. بديهي است پسري كه در سن 15 سالگي رابطه جنسي برقرار مي كند، بنا به اقتضاي سن و حس فطري تنوع طلبي به يك دختر اكتفا ننموده و در طي دوران تجرد ممكن است با دختران و زنان متعددي ايجاد ارتباط نمايد. آيا آثار اخلاقي چنين رفتاري در جامعه اسلامي مطلوب و پسنديده است؟ قطعا چنين پسري در سنين بالاتر نيز به ازدواج با مشكلات و مسئوليت هاي آن تن نداده و روابط موقت را ترجيح خواهد داد. و چنان چه به ازدواج دائم تن دهد روحيه تنوع طلب وي به تك همسري خو نداشته و انتظار وفاداري و پايبندي به همسر و فرزند را نمي توان از وي داشت. چنين پسري با فرض اين كه حاضر به ازدواج شود آيا پدران و مادران حاضرند دختران عفيفه و دست نخورده خود را به عقد چنين پسراني در آورده و در خوشبخت كردن آنان آسوده خاطر باشند. آيا ما به عنوان پدران و مادران جامعه حاضريم دختران و پسران جوانمان در معرض چنين آسيب هايي قرار گيرند؟ بهتر نيست به جاي چنين اعلامات ناپخته و غير هماهنگ در جهت تسهيل ازدواج جوانان همت گماشته و براي فراهم نمودن زمينه هاي ازدواج نيروها و امكانات كشور را بسيج نماييم تا جوانان را از گزند چنين آسيب هاي مصون نگه داريم؟

*استاد دانشگاه و عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی