الف - دستاوردهای 12 سال مذاکره

فرصت ها برای پایان بخشیدن به پرونده ۱۲ ساله هسته ای ایران بیش از هر زمان دیگری فراهم است. دیپلمات ها از عزم راسخ برای دست یابی به توافق سخن می گویند و هر کدام از طرفین به رایزنی های فشرده دو و چند جانبه مشغول است. حل مساله ای که سال ها هم تنش زا بوده است و هم به نوعی ابعاد مختلف جامعه ایرانی را تحت تاثیر خود قرار داده است، به مهم ترین اولویت سیاست خارجی ما تبدیل شده است. با این حال دوره های مختلف مذاکره که تحت مدیریت افراد و سلایق گوناگون سیاسی بوده است در مجموع ستانده های ما از این بزرگ ترین رویداد دیپلماتیک قرن را بسیار برجسته نموده است. دست آوردهایی که قطعا به پای یک شخص و یا یک مجموعه نوشته نمی شود بلکه به تعبیر موسع و صحیح آورده های ملی محسوب می شوند.

تجربه ها و آموزه های عملی دیپلماتیک در خلال مذاکرات ۱۲ ساله، سرمایه های انسانی بی نظیری را نصیب دستگاه دیپلماسی و کشور نمود. ساعت ها و روزها مذاکره فشرده با قوی ترین و مجرب ترین کادر دیپلماتیک کشورهای بزرگ دنیا، قطعا تجارب بی شماری را نصیب دیپلمات های ما ساخته است. این مذاکرات جدای از طولانی بودن و دارا بودن جنبه های مختلف، از این حیث که در شرایط پر چالش و سخت انجام شده است، دیپلماسی بحران ما را نیز تقویت کرده است. در خلال این مذاکرات طولانی صدها نفر از کارشناسان، کادر دیپلماتیک و سیاستگزاران کشور درگیر ابعاد مختلف فنی، حقوقی، اقتصادی و سیاسی این مساله بوده اند که در پرتوی این تجربه بی نظیر به ذخیره های ارزشمندی بدل شده اند.

از سوی دیگر مذاکرات هسته ای در دو رویه حقوقی و ژئوپلتیک ساختار نظام بین الملل موجد تغییرات شگرفی به نفع ایران شد. به لحاظ حقوقی برای اولین بار در تاریخ نظام بین الملل، ایران با دیپلماسی توانست پرونده خود را از شورای امنیت سازمان ملل خارج سازد. نمونه تاریخی دیگری وجود ندارد که در آن یک کشور عضو بتواند ضمن عدم تمکین به ۶ قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت، با اعضای دائم این نهاد به گفت و گو نشسته و بر سر لغو این قطعنامه ها و الزامات ذکر شده در آنها به توافق برسد. این موفقیت ضمن ارتقای جایگاه کشورمان در نظام بین الملل، تحول شگرفی در نهاد قدرتمند شورای امنیت محسوب می شود.

به لحاظ ژئوپلتیک و سلسله مراتب قدرت سیاسی در نظام بین الملل نیز این مذاکرات نمود دستاورد بزرگی برای ایران در این زمینه است. رویه های سیاسی مرسوم در روابط بین الملل معمولا با اعمال قدرت کشورهای بزرگ بر واحد های کوچک تر همراه بوده است که در جریان مذاکرات ۱۲ ساله هسته ای، این انحصار و رویه نیز نقض شده است. معدود مواردی در تاریخ دیپلماسی وجود دارد که کشوری بتواند در مواجهه با قدرت های بزرگ نظام بین الملل، امتیازات سیاسی برابر و متقابلی به دست آورد. در جریان این مذاکرات ۱۲ ساله و در برهه های مختلف به جرات می توان گفت داده ها و ستانده های ما از طرف مقابل برابر و گام به گام بوده است. این رویه در توافق پیش روی هسته ای و مقاطع توافق های موقت پیش از آن نیز صدق می کند. در این بازه زمانی علی رغم اعمال تهدید ها و تحریم های مختلف از سوی قدرت های بزرگ، ایران هرگز قائل به ارائه امتیازات یک طرفه و یک جانبه نشد. این نیز دستاورد استثنایی و بزرگی محسوب می شود که در رویه های سیاسی و ژئوپلتیک جاری نظام بین الملل اخلال جدی به وجود آورده است.

تقویت دیپلماسی عمومی و نگرش مثبت افکار عمومی دنیا نیز در زمره دستاوردهای بزرگ مذاکرات ۱۲ ساله هسته ای محسوب می شود. به جرات می توان گفت یکی از مهم ترین مسائلی که طی سالیان اخیر در صدر توجه اخبار بین المللی قرار گرفته است موضوع مذاکرات هسته ای بوده است. علی رغم برخی نگرش های منفی القا شده توسط رسانه های غربی، جریان مذاکرات و استفاده موثر مسئولین دیپلماسی کشورمان از ابزارهای دیپلماسی عمومی موجب شده است که ضمن به حاشیه رفتن ایران هراسی سازمان یافته، نگرش مثبت به ایران به عنوان کشوری که خواهان ثبات و صلح منطقه ای و بین المللی می باشد روز به روز بیشتر شود. بازی هوشمندانه تیم مذاکره کننده کشورمان در عرصه مذاکرات هسته ای و درگیر نمودن بسیاری از کشورهای مهم نظام بین الملل در یک فرآیند دیپلماتیک فشرده که نشان دهنده عزم ایران برای تعامل سازنده با جهان و بنا نهادن زیرساخت دیپلماسی در مناسبات بین المللی بود، اولین گام ترمیم تعاملات جهانی کشورمان محسوب می شود. این رویکرد ویژه با اهتمام جدی به اصول مذاکره در فضای رئالیستی خود به خود در تنش زدایی از سیاست خارجی کشورمان نقش مهمی ایفا کرد. به ویژه آنکه این اراده واقعی و نه نمایشی، مواضع شدیدا خصمانه بسیاری از کشورهای غربی علیه کشورمان را تعدیل و در بسیاری از موارد رفع نمود.

تثبیت صنعت و چرخه هسته ای و همچنین تضمین دریافت فناوری های پیشرفته هسته ای از آمریکا و غرب نیز دستاورد بزرگیست که به جرات می توان گفت نمونه تاریخی اندکی دارد. برچیده شدن تاسیسات، عدم انجام غنی سازی و نابودی ذخایر سوخت هسته ای در زمره خواسته ها و توقعات نامعقول غرب به شمار می رفت که مذاکرات ۱۲ ساله هسته ای، ضمن ابطال این توقعات، زمینه را برای پذیرش چرخه سوخت هسته ای ایران فراهم نمود. از سوی دیگر ارسال مدرن ترین فناوری ها و تجهیزات هسته ای به ایران و نوسازی راکتورهای هسته ای کشورمان که مورد پذیرش غرب قرار گرفته است، امتیاز بزرگیست که کشورمان موفق به دریافت آن شده است. اخبار برخی از خبرگزاری های معتبر آمریکایی مبنی بر توافق برای ایجاد یک شراکت گسترده بین المللی جهت تامین خواسته های هسته ای ایران نمود دیگری از این دستاورد محسوب می شود.

موضوع دیگر اینکه در تاریخ روابط آمریکا و رژیم اسرائیل هیچ گاه این حجم از شکاف در روابط این دو به اندازه زمان کنونی و بر سر مساله هسته ای ایران سابقه نداشته است. این مساله به طور قطع در رویکرد های دیپلماتیک تیم مذاکره کننده و تلاش آنها برای تنش زدایی همه جانبه از روابط بین المللی و منطقه ای ایران منتج شده است. انزوای اسرائیل و مواضع تندروانه کارگزاران آن تنها در سطوح حکومتی ایالات متحده اتفاق نیفتاد بلکه مردم آمریکا و بسیاری از دول غربی و غیر غربی، اسرائیل را به سبب مواضع غیر منطقی و جنگ طلبانه اش در سراسر دنیا مورد انتقاد شدید قرار دادند. ناچاری نتانیاهو و تلاش وی برای استفاده از تمامی گزینه های موجود برای جلوگیری از انعقاد توافق هسته ای میان ایران و آمریکا از جمله سخنرانی در کنگره که جنجال زیادی موجب شد، به انزوای بیش از پیش اسرائیل افزود و این نیز یکی از دستاوردهای بزرگ مذاکرات ۱۲ ساله هسته ای به حساب می آید.

سرانجام باید گفت که درس بزرگ مذاکرات ۱۲ ساله هسته ای، اعجاز دیپلماسی برای حل مسائل منطقه ای و بین المللی است. در دورانی که تنش های زیاد افراط گرایی و خشونت طلبی و همچنین رقابت های خصمانه قدرت های منطقه ای و بین المللی، رکود مذاکرات و گفت و گوهای دیپلماتیک نتیجه بخش را شاهد بوده است، دیپلماسی و مذاکرات نتیجه محور، تجربه موفقی را به دنیا ارائه داده است. در پایان این روند مذاکرات، که قطعا تنها از مسیر دیپلماسی به نتیجه خواهد رسید، کشوری که ۱۲ سال برای احقاق حقوق خود مذاکره کرد پیروز این مسیر محسوب می شود. ایران تا این برهه از مذاکرات با دیپلماسی توانست طرف مقابل را وادار به پذیرش غنی سازی و چرخه سوخت هسته ای نماید و طبق توافقات صورت گرفته تا کنون، غرب را به لغو و اتمام تحریم های ظالمانه اعمال شده علیه کشورمان مجاب نماید. اما قطعا اینها تنها نمونه هایی از دستاوردهای ۱۲ ساله ما از مذاکرات هسته ای محسوب می شوند. بدیهی است که گسست در سلسله مراتب اعمال قدرت بین المللی و موفقیت ایران در تحمیل خود به قدرت های بزرگ به عنوان کشوری با پتانسل قدرت ملی، منطقه ای و بین المللی آورده ای شگرف در این مسیر محسوب می شود.