به گزارش الف گران‌بودن خدمات دندانپزشکی مشکلی جهان شمول است. کمبود و توزیع نامتوازن دندانپزشک نیز مرز نمی‌شناسد. بیماری‌های دندانی از شایع‌ترین بیماری‌ها بوده و مهمترین راه حل آن افزایش تعداد دندان پزشکان است. تعجبی ندارد اگر از دندان درد رنج برده‌اید اما جرات مراجعه به دندانپزشک نداشته‌اید. ایران و کانادا و اروپا و آفریقا هم نمی‌شناسد! در بررسی که سال 2014 توسط آکادمی علوم بهداشت کانادا انجام شد، کانادایی‌ها سالانه 12 میلیارد دلار برای خدمات دندانپزشکی هزینه می‌کنند اما سالانه شش میلیون نفر به دلیل هزینه‌ها از دندانپزشکی اجتناب می‌کنند.
بر اساس بررسی‌های انجام شده در سازمان بهداشت جهانی حدود 5/3 میلیارد نفر از بیماری‌های دهان و دندان رنج‌می‌برند و پوسیدگی دندان در دندان‌های دائمی شایع‌ترین بیماری در سال 2019 بوده‌است. اوضاع در ایران بهتر از وضعیت حاکم بر جهان نیست و بر اساس پژوهش مرکز پیشگیری پوسیدگی دندان دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، هر فرد بزرگ‌سال باید ۲۸ دندان سالم داشته‌باشد اما هم‌اکنون هر ایرانی ۴۰ ساله به طور متوسط تنها حدود ۲۱ یا ۲۲ دندان سالم دارد.
فراگیری مشکلات دهان و دندان و تبعات آن همه‌گیر است، ولی به دلیل گرانی درمان، مردم جهان با سکوت از کنار آن می‌گذرند. دلایل متعددی برای گرانی مشکلات دندانی وجود دارد. انجام درمان توسط یک متخصص، گرانی ملک برای اجاره یا خرید مطب دندانپزشکی و فضاسازی آن، ابزارهای گرانقیمت با هزینه بالای نگهداری، تهیه مواد مورد نیاز برای ترمیم، عصبکشی، روکش، ایمپلنت و... با هزینههای خاص خودشان، اختصاص نیافتن بیمه درمانی برای خدمات دندانپزشکی، هزینههای سربار مثل آب، برق، مالیات، دستمزد و بیمه کارکنان و... از مهمترین دلایل آن است.
جامعه ایران، سالمندی سنگینی را پیشرو دارد. جمعیت سالمند ایران تا سال 1430، سه برابر وضعیت کنونی خواهد‌شد. از طرفی دکتر خوشنویسان عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و رئیس مرکز همکاری سازمان بهداشت جهانی، در سال 97 در مصاحبه‌ای عنوان کرد به طور متوسط از 32 دندان، حدود 25 دندان سالمندان کشور پوسیده یا کشید‌ه‌شده‌است، به نحوی که بیش از ٥٠ درصد آنان دچار بی‌دندانی کامل هستند. تبعات مشکلات دندانی منحصر به دهان و دندان نیست. ومشکلات گوارشی، قلبی و... را به دنبال دارد. راهکارهایی برای این بحران وجود دارد که می‌توان در صورت اقدام به موقع، شرایط پیشرو را کنترل‌کرد.
آموزش، پیشگیری و ترویج معاینات منظم
سال 2021 در هفتاد و چهارمین مجمع جهانی بهداشت قطعنامهای تصویب‌شد که در آن بر رویکرد پیشگیرانه با توجه ویژه به ارتقای سلامت دهان و دندان در خانواده، مدارس، محیط‌های کار تاکید شده بود. این قطعنامه شامل مراقب‌‌های به موقع، جامع و فراگیر در سیستم مراقبت‌های بهداشتی اولیه بود. متن مورد بحث اصرا‌ر‌دارد که بهداشت دهان و دندان باید در دستور کار بیماری‌های غیر‌واگیر قرار گرفته و اقدامات لازم برای مراقبت از سلامت دهان باید در برنامه‌های پوشش سلامت همگانی گنجانده شود. راهکارهایی مانند ترویج یک رژیم غذایی متعادل، کم قند، سرشار از میوه و سبزیجات، ترجیح دادن آب به عنوان نوشیدنی اصلی، توقف استفاده از انواع تنباکو، کاهش مصرف الکل و بسیاری موارد دیگر به صراحت در قطعنامه مجمع جهانی بهداشت ذکر شده است. در همین گزارش تصریح شده‌است که اکثر کشورهای با درآمد کم و متوسط قادر به ارائه خدمات برای پیشگیری و درمان بیماری‌های دهان و دندان نیستند.
بیمه
خدمات بیمه‌ای نیز یکی از راه‌های حفظ سلامت دهان و دندان است. با این حال اغلب بیمه‌های دنیا خدمات زیبایی مانند ایمپلنت را شامل‌نمی‌شوند. در ایران نیز بیمه تامین‌اجتماعی، سلامت و نیروهای‌مسلح خدمات پایه‌ای را پوشش‌می‌دهند. به عنوان مثال تامین‌اجتماعی خدمات ویزیت و رادیوگرافی، کشیدن بعضی از دندانها، جراحی، جرمگیری و ترمیم دندان را با نوبت‌دهی‌های طولانی، در مراکز خاص انجام‌می‌دهد. به‌نظر‌می‌رسد بازنگری در امور بیمه‌ای مرتبط با سلامت دهان و دندان ضروری‌است.
افزایش مراکز دولتی و تعداد دندانپزشکان
حدود 80 درصد دندانپزشکان در بخش خصوصی مشغول به فعالیت هستند، افزایش مراکز دولتی می‌تواند به انحصار پایان‌دهد و با نظارتی که بر خدمات و تعرفه‌ها صورت می‌گیرد، ضمن ارائه خدمات با کیفیت و مناسب، از شلوغی مراکز نیز کاسته شود.
براساس بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی و کالج «کینگز» لندن که به طور جداگانه انجام شده، توزیع نابرابر دندانپزشکان در جهان موجب نابرابری در دریافت خدمات است. بر اساس بررسی پژوهشگران کالج کینگز لندن اکثریت 1.6 میلیون دندانپزشک جهان در اروپا و قاره آمریکا مستقر هستند، به طوری که 69 درصد از دندانپزشکان جهان به 27 درصد از جمعیت جهان خدمات ارائه می‌دهند. آفریقا تنها 1 درصد از نیروی کار جهان را دارد، بنابراین نابرابری‌های مشخصی در دسترسی به پرسنل دندانپزشکی وجود‌دارد.
مشکل کمبود دندانپزشک در ایران نیز صادق است. در حال حاضر سرانه دندانپزشک در ایران 33 دندانپزشک به‌ازای هر 100 هزار نفر است، درحالیکه میانگین سرانه کشورهای پیشرو در حوزه سلامت، 80 دندانپزشک به‌ازای 100 هزار نفر است. 8 کمبود دندانپزشک موجب‌شده تا در سایه کم‌بودن تعداد عرضه‌کنندگان این خدمت، رقابت کاهش و قدرت چانه‌زنی این قشر افزایش‌یابد.
توزیع ناعادلانه دندانپزشکان در سطح کشور، موضوع مهم دیگری است که نباید از چشم دور‌بماند. به عنوان مثال 35 درصد دندانپزشکان ایران در استان تهران قرار دارند. بررسی‌‌ها نشان‌می‌دهد، سرانه دندانپزشک در 27 استان کشور کمتر از میانگین کشوری است. ساکنان استان سیستان و بلوچستان، به عنوان محرومترین استان، به ازای هر 100 هزار نفر به 10 دندانپزشک دسترسی دارند، این نسبت در کردستان به 15 نیز می‌رسد.
علیه مصلحت به کام منفعت
درحالیکه همه بررسی‌های جهانی و داخلی بر کمبود دندانپزشک، توزیع نامتوازن و تاثیرات آن در روند بهداشت دهان و دندان تاکید دارد، وزارت بهداشت در سالهای گذشته اقدام به کاهش ظرفیت پذیرش این رشته کرده‌است! این کاهش ظرفیت در فاصله سالهای 1398 تا 1400 به میزان 18 درصد بوده و تا سال1408 براساس کتاب توسعه اسناد متوازن آموزش عالی علوم پزشکی کلان مناطق آمایشی کشور این سیر کاهشی ادامه‌خواهد‌داشت.
بر اساس مصوبه شورایعالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 7 دی سال گذشته، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف‌است، ظرفیت رشته‌های تخصصی پزشکی، دندانپزشکی عمومی و دندانپزشکی تخصصی را افزایش‌دهد. همچنین طرح اصلاحی پیشنهادی خود برای تشویق دانشجویان به تحصیل در رشته‌های تخصصی پزشکی مورد نیاز و کم‌متقاضی را تهیه و ظرف مدت دو‌ماه، برای تصویب به «ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور» ارائه‌کند.
با در‌نظر‌گرفتن کمبود شدید دندانپزشک و وقوع طوفان سالمندی جمعیت تا 30 سال آینده، لازم‌است ظرفیت پذیرش رشته دندانپزشکی، به میزان سالانه 500 نفر و به مدت 5 سال متوالی جهت رسیدن به میانگین سرانه دندانپزشک کشورهای سالمند تا سال 1430 افزایش‌یابد. به‌نظر‌می‌رسد اساسی‌ترین راهکار جهت ارتقا بهداشت و سلامت دهان و دندان، پس از پیشگیری، افزایش تعداد دندانپزشک و پیگیری اجرای قوانین مرتبط با آن است که نیازمند پیگیری‌ها و بررسی‌های بیشتر در گزارش‌های آتی است.