«درمان اختلال خواندن با بازی»
نویسنده: داریوش صادقی
انتشارات: کتاب نیستان، چاپ اول 1397-1396
دوره دو جلدی، هر جلد 100 صفحه، 15000 تومان
****
مجموعۀ دو جلدی "درمان اختلال خواندن با بازی"، برای دانش آموزانی که اختلال خواندن یا مشکلات مربوط به خواندن دارند تألیف شده است و سعی دارد با توجه به جدیدترین رویکردهای علمی و کاربردی با استفاده از بازی های ساده مهارت های خواندن را در کودکان تقویت کند. در همین رابطه به بررسی اختلال خواندن در کودکان و ویژگی های این مجموعه می پردازیم.
اختلال های یادگیری در کودکان
اختلال یا ناتوانی یادگیری، نامی است که طیف وسیعی از مشکلات یادگیری مانند خواندن، نوشتن و محاسبه کردن را شامل می‌شود. کودکانی که دچار اختلال یادگیری هستند را نمی‌توان تنبل، کودن، کم هوش و بی‌استعداد به شمار آورد. در حقیقت بیشتر این کودکان به اندازه سایرین باهوش و با استعداد هستند و در ظاهر نمی‌توان این کودکان را به‌هیچ‌وجه از سایرین تشخیص داد. اما پس از ورود به مدرسه و معمولاً هنگام نوشتن، خواندن یا محاسبات ریاضی مغز آنها به صورت دیگری عمل می‌کند. عملکرد مغز و دریافت‌های ادراکی این کودکان در دریافت و تجزیه و تحلیل اطلاعات متفاوت عمل می‌کند و شنیدن، دیدن و ادراک آنها متفاوت از سایر کودکان است. شایع‌ترین انواع اختلالات یادگیری عبارتند از اختلال خواندن، نوشتن و ریاضی.
نشانه های اختلال خواندن در کودکان
کودکان داراي اختلال خواندن از نظر بينايي و شنوايي مشکل جسمي خاصي ندارند. داراي بهره هوشي متوسط يا بهره هوشي بالا هستند. بين عملکرد و توانايي ذهني اين کودکان و ميزان پيشرفت تحصيلي آنها فاصله چشمگيري وجود دارد. در مدرسه يا کلاس درس مشکلات رفتاري يا ارتباطي نامناسب از خود نشان نمي‌دهند. علاقه‌اي به خواندن متنِ کتاب‌هاي درسي يا داستان نشان نمي‌دهند. از لحاظ دقت و تمرکز در هنگام خواندن و يادگيري ضعيف هستند. از لحاظ پيشرفت تحصيلي، نسبت به ساير هم‌کلاسي‌ها عقب‌تر هستند. دامنه ي توجه کوتاهي دارند. نسبت به همسالان خود داراي عزت نفس و اعتماد به نفس پائين تري هستند. به‌سختي مي‌خوانند و يا سرعت خواندن پاييني دارند. ادراک و حافظه ديداري و شنيداري ضعيفي دارند. مقطّع، بريده بريده، کلمه به کلمه و با مکث زياد مي خوانند. به قواعد سجاوندي (نقطه و ويرگول و...) توجهي ندارند. در درک مطالبي که مي خوانند، ضعيف هستند. هنگام خواندن متن، کلمات را وارونه، جابجا يا اشتباه مي خوانند. از لحاظ واج شناسي و آشنايي با اسم و صداي حروف دچار مشکل هستند. اگر کلمات را پشت سر هم به درستي مي‌خوانند اما نمي‌توانند محتواي معناي آن را بيان کنند. پس از خواندن کامل يک پاراگراف نمي‌توانند موضوع اصلي و محوري آن متن را بيان کنند. علاوه بر اختلال در خواندن، در ساير دروس هم مشکل دارند. با خواندن حروف اول برخي کلمات، باقي آن کلمه را درست يا غلط، حدس مي زنند. دچار نقص در آگاهي واج‌شناختي(عدم تشخيص صحيح واج ها) هستند. سرعت، دقت و بيان مناسب را هنگام خواندن ندارند. از لحاظ روان‌خواني و خواندن، با ريتم يکنواخت، دچار مشکل هستند. از لحاظ معناشناختي کلمات(درک معني کلمات) ضعف دارند. از لحاظ نَحو و درک دستور زبان، مشکل دارند. از لحاظ معناشناسي، خزانه لغات محدودي دارند. از لحاظ گفتاري خوب صحبت مي‌کنند اما به محض خواندن يک متن دچار لکنت زبان مي‌شوند. از بلند خواندن يک متن امتناع مي‌کنند و با صداي آهسته مي‌خوانند. در تلفظ درست کلماتي که مي‌خوانند دچار ترديد و شک مي‌شوند. انگيزه‌اي براي ادامه دادن يک داستان يا دريافت اطلاعات از طريق خواندن نشان نمي دهند.
اختلال خواندن یک اختلال محوری است
مهم‌ترين مهارت پس از صحبت کردن، براي کودکاني که وارد مدرسه مي‌شوند، مهارت خواندن است. خواندن نوعي مهارت ابزاري به شمار مي‌رود، به اين معني که کودک از آن براي يادگيري ساير کارها و فراگيري مهارت هاي بيشتر استفاده مي کند. از آنجايي که مهارت خواندن به عنوان يک مهارت ابزاري و محوري براي يادگيري ساير دروس مانند رياضيات، علوم، تاريخ، جغرافي، فيزيک و .... به حساب مي‌آيد هر نوع مشکل يا اختلال در خواندن، کودک را از موفقيت در ساير دروس باز مي‌دارد. اين مسئله نه تنها در دوران کودکي بلکه در طول دوران زندگي فرد او را با محدوديت‌ها و مشکلاتي مواجه مي‌سازد.
کودکاني که با اختلال خواندن مواجه هستند، احتمال زياد در بسياري از حيطه هاي تحصيلي نيز مشکل دارند. اختلال خواندن که معمولاً با ورود کودکان به مدرسه به‌تدريج مشاهده مي‌شود، روند يادگيري و مراحل پيشرفت کودک را کندتر مي کند. کودک به دونده‌اي مي‌ماند که نمي‌تواند همپاي ساير شرکت‌کنندگان بدود و سال به سال از رقباي خود عقب مي‌ماند. اين کودکان به مرور از کلاس سوم دبستان به بعد، از ساير هم‌کلاسي‌هاي خود در موضوعات درسي عقب مي‌مانند و در سال‌هاي بعد به دليل افزايش دروس و منابع اطلاعاتي، فاصله زيادي با ساير هم‌کلاسي‌هاي خود مي‌گيرند. اين مسئله باعث مي‌شود که اعتمادبه‌نفس خود را براي پيشرفت، به کلي از دست بدهند و بر اين باور مي‌رسند که کوله‌باري از ناتواني را به دوش مي‌کشند و هرگز نمي‌توانند آن را زمين بگذارند. اين مسئله و عقب‌ماندگي تحصيلي نسبت به ساير همسالان از نظر دانش و کسب اطلاعات، کل زندگي کودک و حتي آينده ي او را تحت تأثير قرار مي دهد. به همين دليل افرادي که در کودکي داراي مشکلات شديد خواندن و برخي از اختلال‌هاي يادگيري هستند، چنانچه مشکل آنها تحت درمان قرار نگيرد با اينکه در بزرگ‌سالي مي‌توانند در کار و زندگي موفق باشند، اما مشکلات خواندن و يا ساير اختلالات يادگيري آن ها تا پایان زندگی ادامه پيدا مي‌کند.
کودکاني که در فراگيري مهارت خواندن مشکل دارند، معمولاً نسبت به شايستگي خود ديدي منفي پيدا مي‌کنند و به تدريج نسبت به مسائل تحصيلي بي‌علاقه مي‌شوند. اين مسئله باعث مي‌شود تا در اواسط دوره ي ابتدايي و پس از کلاس‌هاي سوم و چهارم نسبت به امور تحصيلي، يادگيري دروس و کسب دانش بي‌علاقه شوند تا جايي که مي تواند منجر به ترک تحصيل گردد.
رویکردهای درمانی در مجموعۀ درمان اختلال خواندن با بازی
مجموعه دو جلدی "درمان اختلال خواندن با بازی" با استفاده از رویکردهای متفاوت در درمان اختلال خواندن می کوشد تا با بازی های ساده و متنوع، مهارت و توانایی های لازم در کودکان را پرورش دهد و به مرور و با افزایش اعتماد به نفس، کمک کند تا این کودکان بتوانند مهارت خواندن را کسب کنند. در این کتاب ها مشکلات مختلف کودکانِ دارای اختلال خواندن از جمله واج شناسی، رمز گشایی، روان خوانی، درک مطلب، دستور زبان و معنا شناسی به تفکیک مورد بررسی قرار می گیرند و تمرین های مناسب هر کدام به صورت بازی های ساده ارائه می شوند. در ارائه تمرین های کتاب رویکردهای مختلف در نظر گرفته شده است. روش‌ها و رويکردهاي درماني اختلال‌هاي يادگيري به دو گروه رويکردهاي سنتي و رويکردهاي معاصر طبقه‌بندي مي‌شوند. رويکردهاي سنتي براي درمان ناتواني‌هاي يادگيري بر روي کانال‌هاي حسي (sensory modalities) تأکيد دارند و به همين دليل روش‌هاي درماني آنها به‌عنوان روش‌هايي چند حسي(multisensory approaches) ناميده شده‌اند که بر حواس ديداري، شنيداري، جنبشي و بساوايي تمرکز دارند. رويکردهاي معاصر در درمان اختلال‌هاي يادگيري، از شيوه‌هاي سنتي تبعيت نمي‌کند و بيشتر به دنبال اين هستند که با اتخاذ شيوه‌هاي نوين، پس از آموزش اصول الفبايي به کودکان، مهارت‌هاي روان‌خواني و درک مطلب را در آنها تقويت کنند. در اين مجموعه براي درمان اختلال خواندن، از هر دو روش سنتي و معاصر استفاده شده است و با توجه به اثربخش بودن هر دو رويکرد، تمرين ها و بازي هاي متنوعي از آن ها جمع آوري گرديده است.
در مجموعه " درمان اختلال خواندن" با توجه به رويکردهاي متفاوت در زمينه آموزش خواندن به کودکان، سعي شده است تمرين‌هاي مختلفي متناسب با هر رويکرد براي درمان مشکلات خواندن کودکان آورده شود. هر رويکرد مزايا و ويژگي‌هاي خاص خود را دارا است اما از طرفي مي‌تواند ضعف‌هايي هم داشته باشد. از آنجايي که علت و سبب شناسي اختلال خواندن در کودکان مي‌تواند متفاوت باشد و از سوي ديگر با توجه به هوش و تفاوت‌هاي فردي و محيط آموزشي هر يک از کودکان، نمي‌توان از يک رويکرد يا تکنيک خاص براي درمان اختلال خواندنِ همه ي کودکان استفاده کرد، ازاين‌رو با توجه به هر يک از اين رويکردها، بازي و تمرين‌هاي متناسب با آن رويکرد آورده شده است. مشاهده شده است که برخي از کودکان به يکي از اين رويکردها و يا تمرين‌هاي مربوط به آن پاسخ بهتري مي‌دهند و يا زماني که از رويکردهاي تلفيقي استفاده و شيوه‌هاي متفاوت آموزشي و درماني براي آنها به کار برده مي‌شود، مشکلات خواندن و به طور کلي اختلال‌هاي يادگيري آنان کاهش چشمگيري می یابد.
مشخصات و محتوای آموزشی و درمانی این مجموعه
مجموعۀ "درمان اختلال خواندن با بازی" شامل دو جلد کتاب در قطع رحلی است که هر کتاب دارای حدود یکصد صفحه می‌باشد. در جلد اول این مجموعه، علاوه بر تعریف اختلال خواندن و توصیف مشکلات مربوط به آن، به ویژگی‌هایی که این کودکان دارند اشاره شده و برخی از روش‌ها و رویکردهای درمانی به صورت مختصر توضیح داده شده است. واج شناسی و ترکیب حروف به روش جز به کل، آشنایی با صدای کلمات، تمرین‌های بلندخوانی، تمرین‌های خواندن با حرکت چشم و ریتم ثابت، تمرین‌هایی برای تشخیص صدای ابتدا یا انتهای کلمات، تمرین‌های کلمه خوانی، کلمه سازی و درست خوانی، بخش های مختلف و متنوع جلد اول این مجموعه را تشکیل می دهند.
کتاب دوم از این مجموعه به طبقه‌بندی انواع اختلال خواندن و مشکلات مربوط به واج‌شناختی،گفتار، درک مطلب، مشکلات حسی – ادراکی و سایر مشکلات مرتبط با اختلال خواندن می‌پردازد. در این کتاب تمرین‌ها و بازی‌های تکمیلی برای افزایش مهارت خواندن، درک مطلب، ضعف حافظه دیداری و شنیداری، دقت و توجه و عادت کودکان به مطالعه آورده شده است. تمرین‌های تقویت دید پیرامونی، تقویت خواندن، حافظه و افزایش سرعت خواندن، درک معنی و تشخیص کلمات و ارتباط معنایی و بسیاری دیگر از تمرین‌های مربوط به خواندن به صورت طبقه‌بندی شده در بخشهای دیگری از این کتاب گنجانده شده است.
به طور کلی این مجموعه سعی دارد تا با استفاده از تمرین‌های ساده و کاربردی علاوه بر افزایش اعتماد به نفس کودک، مهارت و توانایی‌های لازم برای خواندن را در کودکان تقویت کند و کودک را به سطح مطلوبی از خواندن برساند.
مجموعه "درمان اختلال خواندن با بازی" تألیف داریوش صادقی، در سال 1396 توسط انتشارات نیستان به چاپ رسید و در سال 1398 در هفدهمین جشنوارة کتاب رشد، در گروه داوری آموزش زبان و ادب فارسی عنوان کتاب تقدیری را کسب کرد.