اکنون که شش ماه از آغاز شیوع کرونا در کشور می گذرد، در اوج گرمای تابستان شاهد گسترش این بیماری مهلک هستیم به نحوی که هیچ منطقه ای از کشور ایمن نیست و تمام استان ها به نوعی در وضعیت قرمز به سر می برند. البته با اقدامات جدید و سختگیرانه تر ستاد ملی مقابله با کرونا باید منتظر همکاری مجدانه مردم برای مقابله با این بیماری باشیم.

در همین رابطه دکتر جواد نوفرستی، رییس انجمن جامعه ایمن ایران به الف می گوید: «از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا ناشناختگی این ویروس، ناهماهنگی ها در کنار تبلیغات نادرست و عدم آشنایی و سردرگمی مردم، مهار بیماری را در اجرا با مشکل مواجه کرد و انتقادات کارشناسان حوزه های مرتبط از جمله سازمان مدیریت بحران، انجمن جامعه ایمن و حتی شهرداری به چگونگی اجرای طرح مقابله با ویروس کرونا را درپی داشت، آنها خواستار اعمال محدودیت های بیشتری بودند.»

به گفته وی البته مسائل و مشکلات مختلفی نیز در بحث پیشگیری از بیماری مطرح بود که مهمترین آن برخی عادات و باورهای عرفی مردم و گران بودن ماسک و یا غیر بهداشتی بودن این وسیله حفاظتی توسط تولید کنندگان غیرمعتبر بود. اما  اکنون ثابت شده ماسک بدیهی ترین وسیله برای پیشگیری از هر گونه بیماری تنفسی و یا ویروسی است.

اما موضوعی که مسئولان از ابتدا کمتر به آن توجه کرده بودند گسترش بیماری از طریق سیستم های تهویه مطبوع به خصوص در فضاهای بسته مانند وسایل حمل و نقل عمومی و منازل مسکونی بود. عمق فاجعه زمانی مشخص شد که همزمان با آغاز فصل گرما و اوج گیری استفاده از کولرهای گازی و آبی شمار مبتلایان به ویروس کرونا افزایش یافت. دکتر نوفرستی که تجربه سال ها آموزش و پژوهش در زمینه های مختلف امنیت اجتماعی استفاده از سیستم های تاسیساتی را دارد تاکید می کند :

«سیستم های تهویه مطبوع دارای سیکل بسته گردش هوا هستند یعنی هوای اطراف را مکش می کنند و پس از تهویه پس می دهند بنابراین خطر انتشار گسترده ویروس وجود دارد. حتی ضدعفونی کردن ایستگاه های مترو و داخل قطارها شاید چندان کارساز نباشد چون ویروس می تواند به سطوح مختلف تهویه مطبوع بچسبد و بعد از پر و خالی شدن مسافر دوباره خطر انتشار را افزایش دهد. در این شرایط بهترین کار استفاده از ماسک توسط مسافران است و اگر امکانش بود پنجره های قطار را باز بگذارند تا تهویه هوا بهتر و سریعتر انجام شود. در خصوص سیستم های تهویه مطبوع مستقل مثل کولرهای گازی و آبی هم این موضوع مصداق دارد. منزل یا مکان های تجاری و اداری هم تفاوت ندارند باید به طور مرتب ضدعفونی شوند و مسیر عبور هوای آزاد مثل در و پنجره باز باشد.»

به گفته وی بسیاری از نواقص طرح ها و برنامه های اجرایی به مرور زمان مشخص می شود و برای اصلاح آنها ناگزیر باید شیوه های موثرتری را اتخاذ کرد. در خصوص مقابله با ویروس کرونا هم این موضوع مصداق پیدا می کند مضافاً بر این که در نوع خود یک بیماری ناشناخته محسوب می شود و به مرور زمان علائم و نمونه های متفاوتی از خود بروز داده است. بنابراین یک سازمان به تنهایی نمی تواند از پس همه مشکلات مربوطه برآید و کنترل آن نیازمند مشارکت کارشناسان سایر بخش های اجرایی است. 

رییس انجمن جامعه ایمن ایران در این زمینه نیز معتقد است:«مسئولان دولتی خیلی دیر متوجه این مسئله شدند که برخی از تصمیمات ستاد ملی کرونا تخصصی و کارشناسی نبوده و کمیته های مربوطه با هم هماهنگ نیستند در حالی که بیماری کرونا اکنون به یک بحران تبدیل شده و فراتر از وظایف وزارت بهداشت است. بنابراین تصمیمات باید کارشناسی شده و با همفکری متخصصان سازمان های مرتبط از جمله مدیریت بحران اجرایی شود. نباید فقط به مدیران وزارت بهداشت متکی باشیم زیرا در شرایط فعلی و با توجه به عمق فاجعه، مهار کامل کرونا جز با کار تیمی و همکاری همه گروه های متخصص امکان پذیر نیست.»

به نظر وی این روزها نوع رفتار و تصمیمات متناقض برخی از مسئولان دولتی در خصوص چگونگی اجرای مقررات بهداشتی عامل ایجاد بی اعتمادی در جامعه شده و کشور را در آستانه مشکلات دیگری قرار خواهد داد. برای مثال؛ تقسیم بندی کشور به مناطق سفید، زرد و قرمز و یا اعلام مشروط محدودیت ها اشتباه در تصمیم گیری مردم را در پی دارد. بنابراین اتخاذ تصمیم های دوگانه مسئولان در شرایط فعلی منطقی نیست زیرا علاوه بر این که مردم متضرر می شوند وجهه بین المللی ایران نیز آسیب خواهد دید.

نوفرستی یادآور می شود اکنون که همه جای کشور به ویروس آلوده شده است باید همه کارشناسان مدیریتی به میدان بیایند و کار را به جایی برسانیم تا رعایت مقررات بهداشتی و بخصوص استفاده از ماسک حفاظتی به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود.

* حالا که 6 ماه از شیوع بیماری کرونا گذشته است آیا شما از ابتدا وضعیت امروز را پیش بینی می کردید و اصولاً برنامه های شما در راستای اطلاع رسانی و آموزش های ایمنی بر چه مبنایی استوار است؟

از ابتدای شیوع این بیماری حرف و حدیث در این خصوص زیاد بود ولی ما کاری به طبیعی یا آزمایشگاهی بودن آن نداریم، مهم ناشناخته ماندن ویروس به دلیل جهش ها و تغییرات زیاد آن است که پروسه درمان را با مشکل مواجه کرد. اکنون کشورهای زیادی درگیر کرونا هستند و هر روز اخبار جدیدی در خصوص گسترش بیماری و راه های درمان آن منتشر می شود اما فعلاً هیچ چیز قطعی نیست. سیاست ما در کارگروه انجمن جامعه ایمن، ترویج آموزش های لازم و پیشگیری قبل از وقوع حوادث ناخواسته است. بنابراین با توجه به تجربیات و مطالعات کاربردی از همان ماه های اولیه شیوع ویروس کرونا طرح استفاده از ماسک به عنوان راهکار اساسی برای پیشگیری به مدیران ستاد ملی مبارزه با کرونا پیشنهاد شد اما ناهماهنگی ها در کنار تبلیغات نادرست و عدم آشنایی و سردرگمی مردم، مهار بیماری را در اجرا با مشکل مواجه کرد. شاید آن روزها به خاطر کمبود ماسک مخالفت هایی انجام می شد در حالی که اکنون ثابت شده ماسک بدیهی ترین وسیله برای کنترل هر گونه بیماری تنفسی و یا ویروسی است حالا با علامت یا بدون علامت فرقی نمی کند. 

*گویا تعاملاتی با وزارت بهداشت داشتید و انتقاداتی به سیاست های اتخاذ شده در ستاد ملی مبارزه با کرونا وارد کردید تا جایی که در اجرای برخی از برنامه ها مجبور به بازنگری شدند.

البته این انتقادات فقط از جانب انجمن جامعه ایمن نبود بلکه سازمان های دیگری از جمله مدیریت بحران و یا حتی شهرداری هم انتقاداتی به چگونگی اجرای طرح مقابله با ویروس کرونا داشتند. زمانی که در جلسات مشترک مرکز پژوهش های مجلس به عنوان کارشناس ایمنی و فعال اجتماعی حضور یافتم با صراحت اعلام کردم حالا که در خصوص درمان و دارو با مشکلاتی مواجه هستیم استفاده از ماسک را به عنوان یک ضرورت اجباری کنید.
یادم هست در همان اوایل شیوع  ویروس کرونا مسائل مختلفی مطرح می شد که مهمترین آن گران بودن ماسک و یا غیر بهداشتی بودن این وسیله حفاظتی توسط تولید کنندگان غیرمعتبر بود. سوال من این است؛ مگر یک ماسک نسبت به سایر مایحتاج زندگی چقدر قیمت داشت؟! مگر همین الان نمی گوییم از ماسک های پارچه ای خانگی قابل شستشو هم می توانید استفاده کنید، چرا از قبل این موضوع تاکید نشد؟! حداقل کار این بود که از انتشار بیماری در سطح گسترده جلوگیری می شد و سود آن بیشتر از منفعتش بود. تاکید می کنم ما از همان آغاز شیوع ویروس اعلام آمادگی کردیم تا با وزارت بهداشت و ستاد مقابله با کرونا همکاری کنیم و حتی راهکارهای خودمان را ارائه دادیم. ما تقریباً هر روز گزارش های تلفات روزانه کرونا در کشور را که توسط سخنگوی این ستاد اعلام می شود تحلیل می کنیم و هشدارهای و راهکارهای لازم را در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذاریم. تاکید ما رعایت کامل دستورالعمل های بهداشتی و ایمنی در جامعه است. 

*با توجه به نوع فعالیت و آموزش های انجمن جامعه ایمن می خواهیم در خصوص امنیت استفاده از سیستم های تاسیساتی و تهویه مطبوع در زمان فراگیری ویروس کرونا برای مخاطبان صحبت کنید.

انجمن جامعه ایمن کشور با توجه به وظیفه ذاتی خود از همان ابتدا در خصوص چگونگی استفاده از سیستم های تهویه مطبوع اطلاع رسانی کرد و از خطر انتقال سریع بیماری در فضاهای بسته مثل مترو و اتوبوس هشدار داد. آن زمان بحث رعایت فاصله اجتماعی مطرح بود (البته من اصطلاح فاصله فیزیکی را مناسبتر می دانم.) ضمناً این کار با توجه به مسافران زیاد وسایل نقلیه عمومی در عمل امکان پذیر نیست و در مکان های محصور مثل مترو کاربرد ندارد. از طرف دیگر سیستم های تهویه مطبوع دارای سیکل بسته گردش هوا هستند یعنی هوای اطراف را مکش می کنند و پس از تهویه پس می دهند بنابراین خطر انتشار گسترده ویروس وجود دارد. در چنین شرایطی حتی ضدعفونی کردن ایستگاه های مترو و داخل قطارها شاید چندان کارساز نباشد چون ویروس می تواند به سطوح مختلف تهویه مطبوع بچسبد و بعد از پر و خالی شدن مسافر دوباره خطر انتشار را افزایش دهد. در این شرایط بهترین کار استفاده از ماسک توسط مسافران است و اگر امکانش بود یکی از پنجره های قطار را باز بگذاریم تا تهویه هوا بهتر و سریعتر انجام شود. در خصوص سیستم های تهویه مطبوع مستقل مثل کولرهای گازی و آبی هم این موضوع مصداق دارد. منزل یا مکان های تجاری و اداری هم تفاوت ندارند باید به طور مرتب ضدعفونی شوند و مسیر عبور هوای آزاد مثل در و پنجره باز باشد.

*این روزها شاهد سیر صعودی گسترش ویروس کرونا در کشور هستیم، فکر می کنید اشکال کار از کجاست مسئولان مربوطه اطلاع رسانی نکردند یا این که کوتاهی از جانب مردم است؟

به طور کلی ما خیلی دیر متوجه موضوعات مهم می شویم چون نهادهای که مسئول این کارها هستند از افراد کارشناس و متخصص استفاده نمی کنند. جالب اینجاست وقتی از اوایل تیرماه وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا به این نتیجه می رسند که باید استفاده از ماسک اجباری شود زمان اجرای آن 15 تیر اعلام می شود که با توجه به خطرات ثابت شده انتقال ویروس و هشدار کارشناسان تاخیر دوهفته ای در اجرای آن جای سوال و تعجب دارد.  البته هنوز هم ضمانت اجرایی کافی برای استفاده از ماسک در جامعه وجود ندارد و بسیاری از مردم ضرورتی برای اجرای کار نمی بینند در حالی که تهدید سلامتی میلیون ها انسان در میان است. متاسفانه نوع رفتار و تصمیمات برخی از مسئولان عامل ایجاد بی اعتمادی در جامعه شده و کشور را در آستانه بحران قرار داده است. برای مثال؛ تقسیم بندی کشور به مناطق سفید، زرد و قرمز باعث اشتباه در تصمیم گیری مردم خواهد شد. دلیلی برای پنهان کاری وجود ندارد اکنون همه کشور در وضعیت قرمز قرار دارد. باید کار را به جایی برسانیم که برای رعایت بهداشت و استفاده از ماسک همه به هم تذکر بدهیم و این کار به یک فرهنگ تبدیل شود.

* می خواهیم نظر شما را به عنوان کارشناس ارشد ایمنی در خصوص اولویت استفاده از مواد ضدعفونی کننده دست و یا ماسک صورت بدانیم.

طبیعتاً اولویت با ماسک است چون ویروس کرونا یک بیماری تنفسی است و از راه هوا سریعتر وارد بدن می شود و شستن و ضدعفونی کردن دست در مرحله دوم قرار دارد. چون همیشه که دست به صورت و دهان تماس ندارد و ممکن است در تماس با اجسام دیگر خاصیت انتقال زایی خود را از دست بدهد در حالی که ما در دقیقه بارها تنفس می کنیم و هوای اطراف را می گیریم و پس می دهیم بنابراین ماسک هم جلوی انتقال و هم دریافت ویروس را تا 90 درصد می گیرد. باید مسئولان وزارت بهداشت از ابتدا بر این موضوع تاکید می کردند. الان هم علیرغم تبلیغات گسترده رسانه ها تعداد کسانی که ماسک می زنند به 40 درصد نمی رسد که آن هم مداوم نیست در حالی که اگر 80 درصد مردم جامعه واقعاً ماسک بزنند می توان به مهار این بیماری امیدوار بود و میزان مرگ و میر را کاهش داد. 

* چگونه می توان بین اجباری شدن قوانین و ارائه آموزش های مردمی  برای مهار ویروس کرونا توازن ایجاد کرد؟

آموزش باید کماکان ادامه داشته باشد ولی تجربه نشان می دهد گاهی اوقات اجبار لازم است و حتی مثل برخی کشورها جریمه هم باید در نظر گرفته شود تا قوانین توسط مردم جدی گرفته شوند. شوخی که نیست مسئله جان مردم در میان است. به عنوان نمونه شما اجبار برای بستن کمربند ایمنی  در خودروها توسط پلیس راهمایی و رانندگی را در نظر بگیرید این فرهنگ اکنون در جامعه نهادینه شده است و ما اثرات مثبت آن را می بینیم. کسی که ماسک نمی زند باید با او برخورد شود. حالا شیوه جریمه را باید مسئولان امر مشخص کنند برای این  که در دوره حساسی قرار داریم که اجرای مقررات ایمنی بیش از گذشته ضرورت پیدا می کند و باید به سمت جلوگیری از ایجاد فاجعه و ایمن سازی جامعه پیش برویم. به نظرم گران بودن قیمت ماسک بهانه است هر کسی تواند در خانه خودش ماسک درست کند. تجربه نشان داده ماسک پارچه ای بهتر جلوی انتشار ویروس را می گیرد ضمن اینکه کم هزینه بوده و قابل شستشو است. در این شرایط حساس و استثنایی مسئولان حتی می توانند آموزش ساخت ماسک خانگی را هم آموزش دهند یا آن را رایگان در اختیار مردم قرار دهند تا جای هیچ گونه حرف و حدیثی نباشد.

*به نظر می رسد عدم هماهنگی بین مسئولان برای اجرای مقررات بهداشتی در مناسبت های مختلف از جمله مذهبی و آموزشی در کشور مسئله ساز شده است.

بله همین طور است. ظاهراً دولت هنوز در این زمینه به یک سیاستگذاری درست دست نیافته است و دستورات گاه ناقص و یا مشروط صادر می شود. تصمیمات ستاد ملی کرونا هم گاه تخصصی و کارشناسی نبوده و خیلی از کمیته های مربوطه با هم هماهنگ نیستند در حالی که بیماری کرونا به یک بحران تبدیل شده و فراتر از وظایف وزارت بهداشت است.

بنابراین تصمیمات باید کارشناسی شده و با همفکری متخصصان سازمان های وابسته اجرایی شود. باید این حلقه کارشناسی را وسیع تر کنیم و افراد متخصص در بخش های مرتبط با موضوع را به کار بگیریم. نباید فقط به مدیران وزارت بهداشت متکی باشیم زیرا در شرایط فعلی و با توجه به عمق فاجعه، مهار کامل کرونا جز با کار تیمی و همکاری همه گروه های متخصص امکان پذیر نیست. البته باید مسئول و تصمیم گیرنده نهایی مشخص باشد. نباید مسئولان تصمیم های دوگانه اتخاذ کنند زیرا ضرر آن مستقیماً برای مردم خواهد بود و به وجهه بین المللی کشور لطمه می زند.

در حال حاضر بحث اصلی ما مدیریت بحران است نه درمان. ظاهراً برخی مدیران کرونا را به عنوان یک بیماری نگاه می کنند نه یک بحران. بنابراین برای تغییر این نگرش و این که بخواهیم کارها سریعتر و با جدیت پیگیری شود تغییر دفتر فرماندهی ستاد ملی کرونا از وزارت بهداشت ضروری است. مسئله مهم اینجاست کسانی که در ستاد ملی کرونا حضور دارند به جز در بخش پزشکی در سایر زمینه ها مدیریت و تخصص ندارند در حالی که باید یک تیم حرفه ای متشکل از کارشناسان  بخش های مختلف برای همکاری دورهم جمع شوند. باید این موضوع را بپذیریم که این بیماری در حال تبدیل شدن به یک بحران است بنابراین باید ترکیب کارشناسان ستاد ملی مقابله با کرونا متنوع و متوازن باشند؛ متخصصان بهداشت، کارشناسان مدیریت بحران، مدل سازی، آمارسنجی و... همچنین جایگاه هر کسی برای اجرای کارها مشخص باشد. قرار نیست یک فرد در همه کارها نظر بدهد، باید هر بخشی از کار را به متخصص و کاردان آن بخش بسپاریم.