سالهاست در ایران پدیده ای تقریبا نوظهور رواج پیدا کرده است که می توان نام آن را «همه پرسی کوچه _بازاری» در موضوعات کلان مملکتی نامید. این نامگذاری ناشی از یک بررسی جامعه شناسانه دانشگاهی و تحقیقات کلاسیک علمی نیست بلکه صرفا برخواسته از نوعی نظاره گری عمومی و نگاه به این پدیده بعنوان یک مشاهده گر عام است.

اینکه تخصصی ترین مسائل و هر موضوع کلانی که تصمیم گیری در مورد آنها نیازمند تخصص و درک درست مطالعه شده از آثار و تبعات مثبت و منفی آن است را به سرعت تبدیل به یک «مناظره/بحث عمومی» بکنیم و آنرا بیندازیم بر سر زبان مردم کوچه و بازار، که حتی نام مرسوم آن را هم به درستی تلفظ نمی کنند، چند سالی است بصورتی پرهزینه و خطرناک در کشور ما باب شده است و در نهایت کار را خودمان به جای می رسانیم که دغدغه مندی دلسوزان داخلی در موضوعات کلان ملی زیر خروارها جار و جنجال سیاسی بیهوده و رقابت های بین این جناح و آن جناح و افراد سیاسی، گم می شود، حتی اگر در این میان دغدغه ای بر مبنای کارشناسی هم مطرح شود، نادیده گرفته می شود.

داستان ما و اف ای تی اف (یا همان نهاد اقدام مالی برای مقابله با پولشویی و مقابله با تامین مالی تروریسم) و آنچه مجمع تشخیص مصلحت نظام با هوشمندی در موردش انجام داد، قربانی همین فضای غبارآلود و سیاست زده داخلی شد که  باید به درستی به آن بپردازیم.  

بیش از سی سال پیش (۱۹۸۹ / تیر 1368) (برای تداعی ذهنی ایرانیان یعنی در همان سال های پایانی جنگ تحمیلی و ماه هایی که ایران هنوز در سوگ از دست دادن حضرت امام «ره» بود و نشانه های فروپاشی شوروی به تدریج نمایان می شد) کلوب کشورهای جی هفت (G_7) در پانزدهمین اجلاس خود در پاریس تصمیم گرفتند نهاد جدیدی با هدف مقابله با پولشویی (money_loundry) در جهان ایجاد کنند و به دنبال این تصمیم «نیروی اقدام مالی در پولشویی» (Financial Action Task Forc on money Laundering) را ایجاد کردند.

آنها این کار را کردند که استاندارد واحدی را برای تمامی کشورها در حوزه بانکداری و مالی تعیین کنند. مثل خیلی از حوزه های دیگر مثلا در حوزه ورزش که در حال حاضر تمام کشورهای جهان ذیل قوانین و مقررات تدوین و ابلاغ شده فدارسیون های جهانی هر رشته ورزشی فعالیت می کنند و می شود گفت که در تمامی رشته های ورزشی در بین کشورهای جهان زبان، ادبیات و مقررات واحدی شکل گرفته و اجرا می شود.

پولشویی یعنی چه؟

واژه و اصطلاحی که شاید هنوز برای بخشی از جامعه ما نامفهوم و عجیب به نظر بیاید. پولشویی به زبان ساده و آشنا به فرهنگ ما یعنی «تبدیل کردن درآمدها و پول های نامشروع/غیرقانونی به مشروع/قانونی».

تبدیل کردن درآمدهای ناشی از قاچاق انسان، مواد مخدر، قاچاق غیرقانونی اسلحه، گروگانگیری و امثالهم به درآمدهای قانونی. چگونه انجام می شود؟ با وارد کردن اینگونه درآمدها به شبکه های رسمی و قانونی مالی و بانکی کشورها بی آنکه مشخص شود اصل این پول از کجا و چگونه بدست آمده است؟

به همین سادگی، همین یک سوال ساده ریشه تمام  آن چیزی است که اف ای تی اف و ۳۹ عضو اصلی آن (که تمام نقاط مالی موجود در جهان متعلق به آنهاست) به دنبال آن هستند. با این سوال ساده، باید جلوی سواستفاده از شبکه مالی جهان گرفته می شد. حوادث یازده سپتامبر که اتفاق افتاد یک رکن جدید به این نهاد اضافه شد: مقابله با تامین مالی تروریسم (International Convention for the Suppression of the Financing of Terrorism). این نهاد برای دستیابی به هدف خود از همان ابتدا 40 توصیه را در موضوع پولشویی و 9 توصیه را در حوزه مقابله با تامین مالی تروریسم تعیین و کشورها باید مطابق با آنها، مقررات داخلی خود را  اصلاح می کردند.

برخلاف تصور عمومی نهاد مالی اف ای تی اف یک سازمان و نهاد تحقیق کننده در شبکه مالی کشورها نیست. این نهاد در ابتدا از عبارت «uncooperative» (کشورهایی که همکاری نمی کنند) و بعدها «non-cooperative» استفاده می کرد و عبارتی که امروزه به کار می برد کشورهای «high-risk and non-cooperative» (کشورهایی که همکاری نمی کنند و سیستم مالی و بانکی آنها از نظر اینکه مورد سوء استفاده قرار بگیرند، دارای خطر بالایی است) است که در واقع نشان دهنده عدم امکان اتصال شبکه بانکی و مالی یک کشور به شبکه مالی و بانکی جهانی است. 

همچنین، اف ای تی اف بر مبنای «ارزیابی همدیگر» (peer reviews / mutual evaluation) تعریف شده است یعنی این کشورها هستند که گزارش همکاری و یا عدم همکاری نظام قضایی کشوری را گزارش و در این نهاد در مورد آن تصمیم گیری می کنند.

به زبان ساده اینکه وقتی یک تراکنش مالی و یا هر فعالیت مالی از مبدا نظام مالی یک کشور صورت می گیرد، در صورتی که کشور مقصد در مورد آن تراکنش مالی شک و تردید داشته باشد و خواستار روشن شدن منشاء پول بشود، کشور مبدا باید این اطلاعات را در اختیار آن کشور قرار بدهد، در صورتی که به هر دلیلی این همکاری صورت نگیرد، کشور مقصد گزارش آن را به اف ای تی اف ارائه می کند. البته این پرداختی کاملا ساده به مسئله است و دقیقا به معنی تمام آن چیزی که در بستر اف ای تی اف و سی اف تی بین کشورها رخ می دهد نیست و البته به آن میزان پیچیده و خطرناک هم که ما در ایران و در کوچه پس کوچه های تهران و شهرستان ها به مردم می گوییم نیست. 

ایران تا قبل از برجام هم در گروه کشورهای «که همکاری نمی کنند» قرار داشت ولی با نهایی شدن برجام و در یک تصمیم سیاسی و به زعم برخی از کشورهای طرف برجام، به منظور کمک به تعامل بهتر جامعه بین المللی با ایران، نام کشورمان از لیست موسوم به سیاه این نهاد خارج شد و چندین بار هم این خارج ماندن تمدید شد تا در نهایت روز جمعه و همزمان با برگزاری انتخابات مجلس، بعد از 4 سال مجددا به این لیست برگردانده شد.

اف‌ای‌تی‌اف دو خواسته از ایران دارد: یکی عضویت در کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی معروف به کنوانسیون پالرمو، و دیگری پیوستن به کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم یا CFT. دو لایحه ای که در مجمع تشخیص مصلحت نظام ماند و بی آنکه ما مخالفت و یا موافقتی بکنیم، اف ای تی اف خودش پا به میدان گذاشت و ایران را دوباره در لیست سیاه خود قرار داد و به چند سال دعواهای داخلی کشور پایان داد.

نه با پیوستن به اف ای تی اف قرار بود همه چیز گل و بلبل بشود و نه حالا که دوباره به لیست سیاه رفته ایم آثاری بیش از تحریم های ظالمانه آمریکا علیه مردم ایران قرار است متوجه کشور شود. نه آنها که پیوسته اند پاک پاک اند (هیچ کارشناس نظام مالی و بانکی در دنیا نمی تواند ادعا کند که نظام های بانکی و مالی کشورهایی که مورد تایید اف ای تی اف قرار گرفته اند کاملا سالم است و هیچ فعالیت پولشویی و یا حمایت از تروریسمی در آنها صورت نمی گیرد) و نه ما که براساس دغدغه مندی ملی مان، از تصمیم گیری در مورد آن خودداری کردیم.

ممکن است دیر یا زود نظام بنا به مصالح ملی و عمومی کشور موضوع را دوباره در دستور کار قرار دهد و با توجه به شرایط کشور تصمیم تازه ای بگیرد، ولی در شرایط  فعلی کشور مهم این است که اگر هنوز حداقل روزنه هایی برای به زانو درآوردن تحریم های یکجانبه و ظالمانه آمریکا وجود دارد، خودمان با دست خودمان آنها را نبندیم و امیدوار باشیم به آثار و برکات «مقاومت» در برابر «فشار حداکثری» که هم خوب درس آن را یاد گرفته ایم و هم به تجربه برایمان ثابت شده است که همین مقاومت، فعلا و با شرایط موجود، برگ برنده ما در برابر خواسته های غیرمتعارفی است که ار قرارگاه فرماندهی کاخ سفید صادر و دیگر کشورها را هم مجبور به تبعیت آن می کنند.