با آغاز تبلیغات انتخاباتی مجلس شورای اسلامی، نامزدهایی که تایید صلاحیت شده اند تمام تلاش خود را جهت جلب نظر مردم و کسب حمایت آنها به کار بسته اند. بدون شک در این راه، مهمترین بحث ارائه برنامه ها و وعده های نامزدهای انتخابات است. در واقع مردم تمایل دارند به نامزدی رای دهند که تحقق برنامه و وعده هایش منجر به بهبود و گشایش در زندگی واقعی‌شان شود. به خصوص این که در شرایط فعلی مشکلات بسیار زیادی پیش روی مردم قرار دارد و طبیعتاً یکی از دلایل مشارکت آنها امیدواری به تغییر شرایط زندگی است. از سوی دیگر نامزدهای انتخباتی نیز جهت پیروزی در انتخابات، خواهان ارائه برنامه و وعده هایی منطبق با مشکلاتی از مردمند که شمولیت بیشتری داشته باشد و به نوعی دغدغه تعداد بیشتری از افراد یک حوزه انتخابیه را پوشش دهد.
اما دقیقاً در همین نقطه است که برخی از نامزدهای انتخاباتی برای رای آوری با سوء استفاده از مشکلات مردم به آنها وعده هایی می دهند که هرگز توانایی تحقق آنها را ندارند. عدم توانایی تحقق نیز مرتبط با چندین دلیل است. به عنوان مثال برای به سرانجام رسیدن یک وعده، گاهی نیاز به همراه کردن دیگر نمایندگان یا مقامات اجرایی است که ممکن است این اتفاق رخ ندهد. یعنی نماینده نتواند در یک فرایند همکاران یا مسئولان را مجاب کند که قانون مدنظر وی را تصویب کنند یا بودجه و امکاناتی به حوزه وی اختصاص داده شود. یا این که بعضی وقت ها اسناد و قوانین بالادستی بطورکلی موجب عدم تحقق برخی قول و قرارهای نمایندگان با مردم حوزه انتخابیه می شود. یعنی ممکن است آگاهانه یا ناآگاهانه وعده ای بدهد که از حیطه اختیارات و صلاحیتش خارج است. از همه مهمتر در شرایط کنونی که میزان دخل و خرج دولت متوازن نیست اخذ بودجه برای بهبود امور یا برای رفع مشکلات یک حوزه بسیار سخت شده است. به این موارد می توان دلایل دیگری را نیز اضافه کرد.
البته وعده های بزرگ نامزدهای انتخاباتی گاهی با خود پیامدها مخرب و مفسده های دیگری را نیز به همراه دارد. به عبارت بهتر اگر وعده نامزدی که بعداً نماینده می شود بنا به دلایلی که در بالا به آنها اشاره شد محقق نشود فی نفسه چندان اثرات ویرانگری ندارد(البته تکرار این اقدامات در یک دوره زمانی نیز می تواند موجب سوءاعتماد مردم به سیستم سیاسی شود که متاسفانه باید گفت چنین اتفاقی در حال حاضر کم رخ نداده است). مشکل از جایی پیدا می شود که نامزدی با وعده های مختلف و دهن پرکن در انتخابات پیروز و وارد مجلس شود. در این حالت اگر او نتواند کار خود را از طریق قانونی پیش ببرد ممکن است برای رسیدن به هدف خود به سراغ راه های غیرقانونی، زد و بند و تبانی برود.
در این صورت است که نماینده و مسئول در چرخه ای از فساد گرفتار می شوند. در این حالت نماینده از ابزارهای نظارتی و قانونگذاری خود گروکشی می کند. به عبارتی یک نماینده ممکن است برای اخذ امتیازی در حوزه انتخابیه خود وزیر یا مدیر مربوطه را( شاید از طریق مقام مافوق یا تلاش برای برکناری خود مدیر و دخالت در امور اجرایی) تهدید به سوال و استیضاح کند. در این صورت احتمالاً وزیر یا مدیر نیز برای ماندگاری در قدرت و حفظ کرسی، تن به خواسته های غیرمعقول و غیرمنطقی می دهد.
در این شرایط فساد مانند ویروس بین مقامات و نهادهای مختلف کشور گسترش می یابد و هر مسئولی صرفاً به حفظ پست و مقام و منصب خود توجه دارد. در این حالت آبادی یک نقطه به قیمت خرابی کل تمام می‌شود.
تجربه نشان داده این فرایند هرگز منجر به پیشرفت پایدار نخواهد شد. به عنوان نمونه اگر نماینده ای موفق شود صنعت یا کارخانه ای را بدون بررسی جوانب برای حوزه انتخابیه خود دریافت کند بعدها همین کارخانه ممکن است به بلایی برای آن منطقه مثلاً به لحاظ زیست محیطی یا ... تبدیل شود. نگاهی مقطعی و نقطه ای به موضوعات چنین سرانجامی را نیز به همراه دارد.
اما این مشکلات چگونه قابل حل است؟
حاکم شدن شفافیت در مجلس شورای اسلامی و در نهادهای اجرایی تا حد زیادی موجب می شود از درخواست های غیرقانونی و غیرمنطقی برخی نمایندگان جلوگیری بعمل آید. همچنین برای اجتناب از چنین وضعیتی باید تفکیکی بین وظایف ملی و محلی برقرار کرد. از سوی دیگر فرایند انتخابات نباید بر مبنای وعده های فردی و تلاش برای فریب مردم پیش برود بلکه می باید احزاب در عرصه سیاسی فعال باشند تا آنها پاسخگو باشند. جرم انگاری وعده های دروغین و بزرگ نیز می تواند در قوانین پیش بینی شود(اینجا را بخوانید)
البته ضرورت دارد خود مردم نیز هنگام انتخابات با آگاهی و تحقیق رای بدهند تاوعده های دروغین برخی نامزدها آنها را فریب ندهد.