اجلاس اقتصادی عربستان سعودی موسوم به "داووس صحرا" برگزار شد و در جریان آن، توافقاتی به ارزش 20 میلیارد دلار به امضا رسیدند. برگزاری "ابتکار سرمایه گذاری آینده/Future Investment Initiative "(همان داووس صحرا) در عربستان، تهدیدِ اعمال تحریم بر علیه این کشور را که به دلیل سابقه منفی حقوق بشری آن صورت گرفته کاهش داده است.

در این شرایط، سرمایه گذاران در حال سبک سنگین کردن جوانب مثبت و منفی سرمایه گذاری در عربستان و روانه کردن پول های خود به این کشور هستند. سرمایه گذاران به دلیل ریسک های ژئوپلیتیک سرمایه گذاری در عربستان، در این باره محتاطانه عمل می کنند. در این رابطه می توان به خطراتی نظیرِ جنگ و تنش با ایران، و یا ارتکاب یک جنایت حقوق بشری  دیگر(نظیر آنچه در مورد قتل جمال خاشقچی اتفاق افتاد) اشاره کرد.

در بعدِ داخلی نیز ملاحظاتی نظیر تداوم و استحکام سیاست های داخلی عربستان در بحبوحه کاهش قیمت نفت و یا رویه های شخصی محمد بن سلمان در زمینه حکمروایی، مطرح هستند. مولفه هایی از این دست در نهایت بر استراتژی سرمایه گذاری عربستان سعودی سنگینی کرده و بر آن تاثیرات منفی خود را خواهند گذاشت. موضوعی که مسیر 10 ساله حرکت عربستان به سوی چشم انداز اقتصادی 2030 آن را به راهی پر از دست انداز تبدیل می کند و دستیابی به این هدف را بسیار مشکل می کند. 

عامل خاشقچی

سال گذشته، سرمایه گذاران و تجار نمی دانستند که آیا ایالات متحده آمریکا به دلیل قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار سرشناس عربستانی توسط دولت عربستان در تاریخ 2 اکتبر 2018، بر علیه این کشور دست به اِعمال تحریم میزند یا خیر. با توجه به تشدید انتقاد های بین المللی علیه ریاض، تعداد کمی، پیشنهاد عربستان مبنی بر حضور در کنفرانس داووس صحرا را که تنها 3 هفته پس از قتل خاشقچی برگزار می شد، جدی گرفتند. حتی آنگونه که در سال 2019 آشکار شد، برخی شرکت ها قصد داشتند پا را فراتر بگذارند و سرمایه های خود را از عربستان خارج کنند. در حالی که برخی دیگر صبر پیشه کردند تا ببینند آیا خشم سیاسی حاکم بر آمریکا علیه عربستان(در موضوع قتل خاشقچی)، به اقدامات تنبیهی قانونی علیه این کشور تبدیل خواهد شد یا خیر. 

کاخ سفید قویا در برابر این ایده که باید علیه عربستان، تحریم و مجازات وضع کرد ایستاد. دولت آمریکا به طور خاص از این می ترسید که انجام چنین اقدامی به نفوذ این کشور در عربستان آسیب می زند و با برهم زدن قراردادهای سودآور تسلیحاتی واشنگتن با ریاض، این کشور(عربستان) را در این زمینه(خرید تسلیحات) به دامان کشورهایی نظیر چین و روسیه خواهد انداخت. در این راستا، ابتدا دولت آمریکا تلاش هایی را که معطوف به خاتمه دادن به حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن بودند وتو کرد. سپس، در ماه می سال 2019، دولت آمریکا از یک اعلامیه فوق العاده استفاده کرد و قرارداد فروش تسلیحات به ارزش 8.1 میلیارد دلار به عربستان سعودی و متحدش، امارات متحده عربی(و همچنین اردن) را  به بهانه اینکه تهدید از جانب ایران جدی است، به انجام رساند. در نهایت، پیام کاخ سفید کاملا روشن شد: دولت آمریکا با هرگونه تلاشی از جانب کنگره این کشور برای مجازات عربستان سعودی مخالفت خواهد کرد و هیچگونه اکثریتی هم در کنگره وجود ندارد تا وتویِ دولت آمریکا را باطل سازد. 

موضع دولت آمریکا در قبال عربستان، بسیاری از سرمایه گذاران را در تفسیر این نکته که آیا سرمایه گذاری در عربستان، با ریسک بالا همراه است یا خیر، تنها و مردد گذاشته است. برخی از آن ها قید سرمایه گذاری در عربستان را زده اند و یا سرمایه های خود را به کشورهایشان بازگردانده اند. در این زمینه می توان به "آژانس استعدادیابی هالیوود" اشاره کرد که سرمایه گذاری 400 میلیون دلاری خود در عربستان را از این کشور خارج کرد. دیگر شرکت ها و سرمایه گذاران نظیر آمازون نیز از پیگیری و ادامه دادنِ معاملات توافق شده خود با عربستان خودداری کردند(نظیرِ شرکت خوشه ای یا کنگلومرا که قرار بود مراکز داده در عربستان سعودی احداث کند). این قبیل شرکت ها به نحو گسترده ای از شرکت در نشستِ ابتکار سرمایه گذاری آینده(داووس صحرا) در عربستان خودداری کردند با این حال، نام های معتبری در صنعت مالی جهان مثلِ سافت بانک، بانک آمریکا، و جی پی مورگان چیس، با اکراه در نشست داووس صحرا شرکت کردند. دولت های ثروتمندی نظیر کویت، روسیه، و امارات متحده عربی نیز در این نشست حاضر شدند. برای آن هایی که در این نشست شرکت کردند، این نکته بسیار روشن بود که خطرات و ریسک های قابل توجه و معتبر، دیگر همچون سال 2018 آن ها را تهدید نمی کند. با این حال، این بدان معنا نیست که آبرو و اعتبارشان به دلیل کار با عربستان دیگر آسیب نخواهد دید بلکه به این معنا بود که آن ها اکنون خطرات و ریسک ها را می شناسند و باور دارند که می توانند در برابر هرگونه آسیب علیه برندِ خود، مقاومت لازم و کافی را انجام دهند. 

 امنیت و شرایط مطمئنی برای سرمایه گذاری در عربستان وجود ندارد 

اگر چه سرمایه گذاران در شرایط کنونی، ریسک های قابل توجه در زمینه سرمایه گذاری در عربستان را بیشتر می شناسند و بهتر می توانند آن ها را مدیریت کنند با این حال، تعداد زیادی از آن ها حاضر نیستند در چهارچوب چشم انداز سرمایه گذاری دولت عربستان که در قالب چشم انداز 2030 مطرح شده، گامی بردارند. این امر به چند دلیل اتفاق می افتد: اولا، تنش های عربستان با ایران(به عنوان یک قدرت منطقه ای) به نحو بی سابقه ای افزایش یافته است. عربستان سعودی از ترس تشدید تنش ها با تهران سعی کرده از گسترش اختلافات و از کنترل خارج شدنِ آن ها جلوگیری کند. با این همه، عربستان در قبال ایران، تنها تصمیم گیر نیست. امکان دارد آمریکا(با رضایت و یا بی رضایت عربستان) بخواهد علیه ایران دست به اقدامی ماجراجویانه بزند که در این صورت، تهران نیز پاسخی سخت به عربستان به عنوان نزدیکترین متحد آمریکا در منطقه خواهد داد. از سویی، همزمان با سیاست ایران مبنی بر کاهش تعهدات برجامی اش، امکان دارد اسرائیل بخواهد به تاسیسات هسته ای ایران حمله هوایی بکند. در چنین وضعی، هیچ ضمانتی وجود ندارد که تهران به نشانه تلافی، ریاض را که تبدیل به یکی از متحدان اصلی اسرائیل در منطقه شده، هدف قرار ندهد. 

ثانیا، به دلیل کاهش قیمت نفت و افزایش رو به رشد تقاضاهای مربوط به سبک زندگی از سوی شهروندان عادی عربستانی، این کشور به شدت در تلاش است تا سیاست های خود و همچنین برخی اهداف چشم انداز 2030 را عملی کند. همزمان با اینکه عربستان سعودی، ثبات اجتماعی را برای ملت خود در اولویت قرار می دهد، امکان دارد برخی پروژه های بلند مدت خود را به نفعِ آن دسته از پروژه ها و برنامه هایی که رضایتِ شمار بیشتری از مردم را به بار می آورند و در حوزه اجتماعی از اولویت بیشتری جهتِ هزینه کرد برخوردار هستند، کنار بگذارد. با این حال، شناختِ اینکه پادشاهی عربستان چه چیزهایی را در اولویت خود قرار خواهد داد، در شرایط فعلی ممکن نیست. امری که ریسک و تهدیدی بزرگ برای آن دسته از سرمایه گذاران به شمار می رود که به دنبال یک سرمایه گذاری ایمن و مطمئن هستند. در واقع، تجربه های پیشین نشان داده اند که در شرایط اینچنینی، بسیاری از پروژه ها رها شده اند. برای مثال، در جریان سقوط قیمت نفت در سال 2014، هزاران پروژه در عربستان متوقف شده و یا در برزخ رها شدند. 

ثالثا، با توجه به گزاره هایی نظیرِ: قیمت پائین نفت که تولید ناخالص داخلی عربستان را تحت تاثیر قرار می دهد، نرخ بالای بیکاری در این کشور، و مبهم بودنِ مسیر ایجاد تحول اقتصادی در عربستان، سودآوریِ ادعاییِ پروژه هایی که دولت عربستان سعودی آن ها را ارائه می کند، قطعی نیست. قیمت های پائین نفتی(در کنار احتمال خطر جنگ با ایران)، پیش از این نیز بر ارزش شرکت نفتی عربستان سعودی موسوم به آرامکو (در عرضه سهام اولیه آن) تاثیر گذاشته است. عرضه سهام اولیه شرکت آرامکو که دولت عربستان امید دارد مبلغی بین 1 تا 2 تریلیون دلار تولید کند، سمبلی از جاه طلبی های بلند پروازانه دولت عربستان است که البته با واقعیت های سخت و ناخوشایندی نیز مواجه خواهد شد.

در نهایت باید گفت هیچ ضمانتی وجود ندارد که عربستان سعودی به عنوان یک دولت اقتدار گرا، باردیگر همچون آنچه در مورد قتل جمال خاشقچی دیدیم، دست به اقدامی نزند که برای این کشور رسوایی بین المللی به بار آورد. اگر یکچنین اقدامی بار دیگر از سوی دولت سعودی سر بزند، ریاض با تحریم های جدیدی نه فقط از طرف آمریکا، بلکه از سوی اتحادیه اروپا نیز مواجه خواهد شد. این امر، سرمایه گذاران را در کانون توجه قرار خواهد داد. آن ها این سوال را از خود خواهند پرسید که آیا قراردادهایی را که امروز با دولت عربستان به امضا رسانده اند، گرفتارِ تحریم هایِ فردا خواهد شد؟ از سویی باید به این نکته توجه کرد که انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا نیز می تواند منجر به برکناری دولتی در واشنگتن شود که که کارهایی زیادی جهت حفاظت از پادشاهی سعودی انجام داده است. 

عربستان سعودی در شرایط کنونی، از خطر تحریم های آمریکا بر علیه راهبرد سرمایه گذاری خود گریز کرده است. با این حال، چالش های دیگر همچنان پیش رو هستند. در این راستا، به طور خاص می توان به چشم انداز تنش این کشور با ایران و نبود شفافیت در مورد اواویت بندی های ریاض اشاره کرد. همزمان با آغاز سال 2020، پادشاهی عربستان، با سرمایه گذاران در شریطی که در مورد چشم انداز 2030 مردد هستند و آن را به چالش می کشند، مواجه خواهد شد. عربستان پاسخ های آسانی برای سوال ها و دغدغه های آن ها نخواهد داشت. 

 

***نویسنده: این گزارش توسط شرکت استراتفور ورلد ویو/ Stratfor Worldviewتهیه شده است. این نهاد، یک شرکت مشورتی و اطلاعاتی در حوزه ژئوپلیتیک است. 

 

***لینک: https://nationalinterest.org/blog/buzz/why-saudi-arabias-vision-2030-plan-might-fail-98962