به نقل از دکتر عسگرپور متخصص قلب و عروق در روش آنژیوگرافی از یک لوله مخصوص (کاتتر)، تصاویر اشعه ایکس و تزریق مواد رنگی برای تست رگهای خونی در یک ناحیه مشخص بدن برای بررسی اخلالاتی مانند آئوریسم و بیماریهایی مانند سخت شدن رگها استفاده میشود. استفاد از این لوله مخصوص این امکان را فراهم میکند که تشخیص و درمان را همزمان در یک عمل انجام داد. روش آنژیوگرافی تصاویری بسیار دقیق، تمیز از رگهای خونی ارائه میکند و ممکن است فرد را از جراحی بینیاز نماید.
انواع آنژیوگرافی
انواع مختلفی از دستگاه آنژیوگراف وجود دارد که بسته به محلی از بدن که نیاز به استفاده دارد، متفاوتند. رایجترین انواع آن عبارتند از:
- آنژیوگراف کرونر: از آن برای بررسی قلب و رگهای خونی اطراف آن استفاده میشود.
- آنژیوگراف مغزی: که از آن برای بررسی رگهای خونی اطرف مغز استفاده میشود.
- آنژیوگراف ریه: برای بررسی رگهای خونی ششها استفاده میشود.
- آنژیوگراف کلیوی: برای بررسی رگهای خونی کلیهها
- آنژیوگراف چشم: برای بررسی شبکیه چشم ( برگرفته از سایت متخصص چشم دکتر یادگاری)
گاهی اوقات ممکن است در آنیژیوگرافی بجای استفاده تصاویر اشعه ایکس از اسکن استفاده شود. به این روش (CT) یا (MR) گفته میشود.
برای بررسی چشمها نیز آنژیوگرافی وجود دارد که به آن فلورسنس آژیوگرافی میگویند. این شیوه با آنژیوگرافیهایی که در بالا توضیح داده شد متفاوت است و در این مقاله جایگاهی ندارد.
منافع آنژیوگرافی:
- با انجام آنژیوگرافی دیگر نیازی به جراحی نیست. اگر هم جراحی ضروری باشد با دقت بیشتری انجام میشود.
- آنژیوگرافی تصاویری بسیار واضح، دقیق و با جزئیات کامل از رگهای خونی ارائه میکند. این امر برای انجام عمل جراحی مهم است.
- از انتخاب شریانهای اصلی برای عبور دادن لوله آنژیوگرافی امکان ارزیابی رگهای خونی در بخشهای مختلف بدن وجود دارد. در واقع یک کاتتر کوچکتر ممکن است از میان یک کاتتر بزرگتر به درون یک شاخه رگ کوچکتر عبور داده شود تا به بافتها یا یک تومور دسترسی پیدا شود. به این عمل آنژیوگرافی فوقالعاده میگویند.
- برخلاف روش CT یا MR ، در آنژیوگرافی با استفاده از یک لوله مخصوص به نام کاتتر، امکان تشخیص و درمان بصورت همزمان فراهم است. یک مثال در این زمینه یافت یک بخشی از رگ که سخت و باریک شده و قرار دادن یک استنت به جای آن.
- جزئیاتی که در تصاویر حاصل از آنژیوگرافی وجود دارد ممکن است برای دیگر عملهای غیرتهاجمی مناسب نباشد.
- بعد از تصویر برداری اشعه ایکس هیچ تشعشعی در بدن بیماران باقی نمیماند.
- اشعه ایکس بکار رفته در این آزمایش، معمولا عوارض جانبی ندارد.
استفاده از آن در چه اعمالی بیشتر رایج است؟
از کاتتر آنژیوگرافی برای تست رگهای خونی در مناطق کلیدی بدن استفاده میشود. این مناطق عبارتند از:
- مغز
- گردن
- قلب
- سینه
- حفره شکمی (مانند کلیهها و کبد)
- پاها
- بازو و دستها
پزشکان از آن برای موارد زیر استفاده میکنند:
- تشخیص اختلالاتی مانند آنوریسم در آئورت، در قسمت سینه و حفره شکمی یا دیگر شریانها
- تشخیص بیماری آترواسکلروتیک در شریان کاروتید گردن که ممکن است سبب محدود شدن جریان خون در مغز و در نتیجه سکته مغزی شود.
- تشخیص آنوریسم سیاهرگی (AVM) که یک اختلال در اتصال رگهای خونی به یکدیگر است در مغز یا هرجای دیگری
- تشخیص بیماری پلاک که سبب باریک شدن شریانها در رانها میشود و کمک به جراحی آن
- تشخیص بیماری در شریانهای کلیه یا مشاهده جریان خون در آنها برای کمک به پیوند کلیه یا قرار دادن استنت
- کمک به رادیولوژیستها و جراحان در ترمیم رگهای خونی بیمار مانند کاشت استنت یا ارزیابی استنت بعد از کاشت.
- تشخیص آسیب دیدگیها در یک شریان یا بیشتر در گردن، سینه، حفره شکمی، لگن بعد از تروما
- ارزیابی شریانهای تغذیه کننده یک تومور قبل از انجام جراحی یا دیگر اعمال مانند شیمی درمانی
- تشخیص پارگی در آئورت در سینه یا حفره شکمی یا دیگر شاخههای آن
- تشخیص گسترش و سخت شدگی عروق کرونر و تاثیرات آن و طراحی یک روش درمانی برای آن مانند استفاده از بایپس کرونری و استنت
- آزمایش شریانهای ریوی در ششها برای شناسایی بیماری آمبولی ریوی (لختههای خونی مانند لختههایی که از درون سیاهرگ ران عبور میکنند) یا AVM ریوی
- بررسی اختلالات مادرزادی رگهای خونی، بخصوص شریانهای کودکان (مانند بد شکلی قلب یا دیگر رگهای خونی با توجه به بیماریهای مادرزادی قلب)
- ارزیابی تنگی و انسداد رگها
همچنین آنژیوگرافی برای کمک به طراحی شیوه درمانی در هر یک از موارد مفید است.
از چه تجهیزات برای آنژیوگرافی استفاده میشود؟
تجهیزاتی که بطور کلی استفاده میشود شامل یک تابلو رادیوگرافی، یک یا دو لوله اشعه ایکس و یک مانیتور است که در اتاق مخصوص انجام آنژیوگرافی قرار دارند. فلروسکوپ که اشعه ایکس را به تصویر تبدیل میکند، برای مشاهده پیشرفت انجام کار استفاده میشود. از این فرایند فیلمی توسط دستگاه اشعه ایکس تولید میشود و یک تشخیص دهنده بالا سر میزی که بیمار روی آن خوابیده، آویزان است.
کاتتری که در آنژیوگرافی مورد استفاده قرار میگیرد یک لوله پلاستیکی بلند است که قطر آن به اندازه یک رشته اسپاگتی است.
آمادگی برای انجام یک آنژیوگرافی
قبل از انجام آنژیوگرافی ممکن است از شما خواسته شود به یک بیمارستان مراجعه کنید تا مشخص شود که توانایی انجام این آزمایش را دارید یا نه.
در این صورت:
- از شما در مورد سوابق پزشکی مانند هر نوع حساسیت احتمالی سوال خواهد شد.
- از شما در مورد داروهایی که مصرف میکنید سوال میشود. ممکن است لازم باشد مصرف آنها را قبل از انجام آزمایش قطع کنید.
- چند آزمایش در ارتباط با سلامت کلی شما مانند آزمایشات فیزیکی و آزمایشات خون انجام خواهد شد.
- در مورد انجام آنژیوگرافی با شما صحبت خواهد شد. این صحبتها به این صورت است که چه کارهایی قرار است انجام شود، چه خطراتی دارد و آنچه شما قبل از انجام آن نیاز دارید و اینکه اگر مایلید میتوانید ازداروهای آرام بخش برای کمک به آرامشتان استفاده کنید.
اگر احتمالا باردار هستید به پزشک خود اطلاع دهید و در مورد بیماریهایی که اخیرا داشتهاید، شرایط پزشکی، داروهایی که مصرف میکنید و حساسیتهایی که دارید بخصوص حساسیت به مواد شیمیایی یددار با پزشک خود صحبت کنید. اگر احتمالا شیر میدهید در مورد نحوه انجام آن با پزشک صحبت کنید. اگر از آرامبخش استفاده میکنید ممکن است از شما خواسته شود بین 4 تا 8 ساعت قبل از عمل هیچ خوراکی و نوشیدنی مصرف نکنید. در این صورت بعد از انجام عمل باید از فرد دیگری بخواهید تا شما را با خودرو به خانه برساند. از پزشک خود بخواهید اگر بیمارستان اجازه دهد یک شب در بیمارستان بمانید.جواهرات خود را در منزل بگذارید و با لباس کم و راحت به بیمارستان بروید. از شما خواسته خواهد شد که گان به تن کنید.
اگر درخواست آرامبخش کنید از شما خواسته خواهد شد که چند ساعت قبل از تست خوراکی نخورید. همچنین شما میبایست با یکی از نزدیکانتان هماهنگ کنید تا شما را از بیمارستان به خانه برگرداند زیرا شما بعد از تست توانایی رانندگی تا خانه را ندارید.
روش انجام آنژیوگرافی
معمولا برای انجام آنژیوگرافی بهوش هستید. اما برای کودکان از بیهوشی عمومی استفاده میشود.
برای انجام این تست:
- از شما خواسته خواهد شد که گان به تن کنید و روی یک میز مخصوص بخوابید.
- یک شکاف کوچک روی پوست بالای یکی از شریانهای اصلی شما ایجاد خواهد شد. معمولا نزدیک کشاله ران یا مچ دست. بیحسی موضعی برای بیحس کردن محل شکاف انجام میشود بنابراین صدمهای احساس نمیشود.
- یک لوله بلند، نازک و نرم (کاتتر) به شریان شما وارد میشود و به دقت به سمت محل آزمایش هدایت میشود. وقتی این کار در حال انجام است شما ممکن است احساس فشار و کشیدگی داشته باشد ولی دردناک نیست.
- یک رنگ مخصوص (عامل ایجاد تضاد رنگی) از میان کاتتر تزریق میشود. در این حالت ممکن است احساس گرمی، عصبانیت و البته احساس دفع ادرار، چند ثانیه بعد از تزریق داشته باشید.
- همچنانکه ماده رنگی از میان شریان شما عبور میکند یک سری عکس با اشعه ایکس گرفته میشود. گاهی اوقات درمان همان موقع حاصل میشود مانند وارد کرد یک بالون یا لوله کوچک و باز کردن رگ تنگ شده. به این کار آنژیوپلاستی میگویند.
وقتی عمل تمام شد، کاتتر خارج و روی زخم فشرده میشود از خونریزی جلوگیری شود. نیازی به بخیه نیست.
بعد از انجام آنژیوگرافی
بعد از تست، شما به بخش ریکاوری منتقل میشوید جایی که از شما خواسته خواهد شد که برای چند ساعت دراز بکشید تا از محل شکاف خونریزی نشود.
معمولا همان روز میتواند به خانه بروید اگرچه گاهی اوقات نیاز است که یک شب در بیمارستان بمانید.
این امکان وجود دارد که قبل از اینکه به خانه بروید نتیجه تست به شما ارائه شود اما معمولا تصاویر اشعه ایکس نیازمند مطالعه دقیق هستند و نتیجه زودتر از چند هفته آماده نمیشود.
هنگام دوره ریکاوری در خانه :
- تمام روز را استراحت کنید. به دلیل احتمال بروز هر نوع مشکل، اگر فرد دیگری حداقل 24 ساعت اول بعد از تست نزد شما بماند بهتر است.
- هر وقت خواستید میتواند بخورید و بیاشامید. رنگ مخصوص ایجاد تضاد رنگی بواسطه ادرار از بدن شما دفع خواهد شد بنابراین نوشیدن مقدار زیادی آب میتواند سبب تسریع دفع آن از بدن شود.
- معمولا روز بعد از عمل میتوانید به فعالیتهای عادی زندگی بازگردید اگرچه که لازم است برای مدت چند روز از برداشتن وزنههای سنگین و انجام ورزشهای سخت بپرهیزید.
ممکن است به مدت چند روز کمی کبودی و درد داشته باشید.
آنژیوگرافی چه مت طول می کشد؟
این عمل معمولا کمتر از یک ساعت طول میکشد. اگر با عمل دیگر همراه شود مانند آنژیوپلاستی یا آمبولیزاسیون، مدت آن طولانیتر خواهد شد.
ممکن است تا 4 ساعت بعد از عمل نیاز به ماندن در اتاق ریکاوری داشته باشید.
نتیجه این عمل را چه موقع میبینم؟
مدت زمانی که طول میکشد تا گزارش مکتوب تست به پزشک شما ارائه شود متفاوت خواهد بود و بستگی دارد به:
- میزان اضطراری که ارائه نتیجه دارد.
- پیچیدگی آزمایش
- اگر پیش از انجام آنژیوگرافی پزشک به اطلاعات بیشتر در مورد شما نیاز داشت به توان به تفاسیر رادیولوژیست مراجعه کرد.
- ممکن است شما تصاویر اشعه ایکس قدیمی یا هر نوع تصویر پزشکی از قبل داشته باشید. در این صورت میشود از آنها برای مقایسه با تصاویر جدید استفاده کرد(این امر برای بررسی پیشرفت احتمالی بیماری شما پیشنهاد میشود)
- چگونگی انتقال گزارش نتیجه آزمایش شما از بیمارستان به پزشک (تلفن، فاکس، ایمیل، یا پست)
در موارد کمی پزشکی که آنژیوگرافی را انجام داده نتیجه آن و درمان متناسب آن را به شما خواهد گفت. اگر اینطور نشد، در زمانی که پزشک در حال مکتوب کردن گزارش نتیجه است میتوانید از یکی از پرسنل مطب در این مورد سوال کنید.
بسیار مهم است که چه بواسطه یکی از همکاران پزشک و چه بواسطه تلفن با پزشک در مورد نتیجه آزمایش صحبت کنید. به این ترتیب آنها میتوانند شما را از نتیجه آزمایش آگاه کنند.
خطرات آنژیوگرافی
بطور کلی آنژیوگرافی عمل بدون خطر و دردی است.
اما برای چند روز یا چند هفته بعد از آن وجود علائم زیر عمومیت دارد:
- کبودی
- درد
- برآمدگی کم یا جمع شدگی خون در محل ایجاد برش
به مقدار خیلی کمی هم احتمال دارد که عوارض جانبی جدیتری مانند حساسیت به ماده رنگی تزریق شده، سکته مغزی یا حمله قلبی، روی دهد.
چه محدودیتهایی برای انجام آنژیوگرافی وجود دارد؟
بیمارانی که دارای اختلالات کلیوی هستند بخصوص آنهایی که دیابت دارند افراد مناسبی برای آنجام آن نیستند.
بیمارانی که سابقه حساسیت به مواد رنگی بکار رفته در تصویربرداری اشعه ایکس دارند با خطر واکنش حساسیتی به نوع یددار این مواد رنگی، مواجهند. اگر انجام آنژیوگرافی برای این افراد ضروری است روشهای مختلفی برای کاهش خطر بروز حساسیت وجود دارد که عبارتند از:
- ممکن است کمی قبل از انجام عمل برای شما داروهای استروئید تجویز شود.
- ممکن است از مواد رنگی بدون ید بجای مواد رنگی استاندارد در تصویربرداری اشعه ایکس استفاده شود.
آنژیوگرافی در همه حال میبایست با احتیاط انجام شود بخصوص در بیمارانی که احتمال خونریزی در آنها بیشتر است.