کیفیت محصول و قیمت نهایی آن تضمین‌کننده فروش محصول است. رونق تولید یعنی رسیدن به چرخۀ مستمرِ فروش بیشتر و تولید بیشتر. قیمت نهایی محصول را هزینه تولید تعیین میکند و کارفرما واحد تولیدی را در محلی راه‌اندازی میکند که کمترین هزینه‌ها را بپردازد. برای مثال در یک منطقه هزینه زمین کمتر است، اما به دلیل فاصله از بازار فروش اگر کارفرما این منطقه را انتخاب کند هزینه حمل‌ونقل نیز بر او بار می‌شود.
*هزینه کارگر: هم‌اکنون طبق ماده 41 قانون کار، حداقل دستمزد کارگران در سراسر کشور به‌صورت واحد تعیین می‌شود و لذا پایۀ حقوق کارگر در تهران و شهرستان یکی است. پس برای کارفرما تفاوتی نمی‌کند که در کجای کشور محصول خود را تولید کند، به هر صورت باید حقوق یکسانی به کارگر خود بپردازد.
*هزینه زمین: قیمت مسکن در تهران بیش از صد برابر مسکن در ارزان‌ترین شهر کشور (در حوزه مسکن) یعنی ایلام است. به همین نسبت زمین برای تولیدکننده نیز در تهران بیش از صد برابر شهرستان هزینه ایجاد میکند.
*بازار فروش: تهران به‌تنهایی 16 درصد (با سه شهر نزدیک به خود یعنی البرز قم و قزوین تقریباً یک‌پنجم) جمعیت کشور را دارد، دومین استانِ پرجمعیتِ کشور، خراسان رضوی است که سهم جمعیتیِ آن 8 درصد است؛ اما تراکم جمعیت در تهران 890 و در خراسان رضوی 80 است. این متغیرها نشان می‌دهد بازار مصرف در تهران، یک بازار بزرگ و متمرکز و جدی است.[1]
*هزینه حمل‌ونقل: حمل‌ونقل در دنیا 6 درصد از قیمت محصول را تشکیل می‌دهد و در ایران 12درصد. اما به دلیل یارانۀ پرداختی توسط دولت بر سوخت، این عدد برای صاحب کالا قابل‌توجه نیست. درواقع در ایران هزینه حمل‌ونقل زیادی به تولیدکننده بار نمی‌شود.[2]
این هزینه‌ها نشان می‌دهد اگر کارفرما بازار فروش خود را در تهران انتخاب کند (که با توجه به بازار مصرف در تهران برای عمده کارفرمایان چنین است)، باوجودآنکه هزینه زمین در تهران بالا است، مکانِ تولیدیِ خود را نزدیک به بازار مصرف انتخاب خواهد کرد. تبدیل‌شدن البرز، قزوین و اراک به شهرهای صنعتی نیز نشان از همین نوع انتخاب دارد.
تمرکززدایی از تولید اشتغال
تمرکز اشتغال در تهران، مهاجران را به تهران سرازیر کرده است. یک‌چهارم کل مهاجرت‌های کشور به تهران بوده و یک‌دهم کل مهاجرت‌های کشور برای پیدا کردن شغل صورت می‌گیرد[3] که این تعداد به حدود نیمی از مهاجرت‌های کشور می‌رسد. این یعنی تمرکززدایی اشتغال در تهران می‌تواند جلوی مهاجرت‌ها را گرفته و به‌تبع آن توزیع امکانات را نیز اصلاح کند.
ایجاد بستر جدید بهینه‌سازی تولید برای کارفرما
قیمت پایین زمین در شهرستان، تنها کارفرمایانی را راهی شهرستان میکند که سهم زمین در هزینه تولید آنان بالا است اما برای سایر کارفرمایان مؤثر نیست. در مقابل به‌طور متوسط 10 درصد از قیمت تمام‌شده محصول را هزینه کارگر تشکیل می‌دهد که این رقم برای صنایع کاربر بین 20 تا 30 درصد است. بنابراین هزینه کارگر برای کارفرمایی که محصولِ کاربر تولید میکند مهم است.
هم‌اکنون حداقل نرخ دستمزد برای کارگران کل کشور به‌صورت واحد توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود. بنابراین برای کارفرما تفاوتی ندارد که تولید خود را در کدام استان راه‌اندازی کند. تعیین حداقل هزینه دستمزد باهدف حمایت از کارگران برای تأمین خانوادۀ خود تعیین می‌شود. اما ازآنجاکه هدف، تأمین سبد معیشت کارگران است و این سبد در استان‌های مخالف قیمت متفاوتی دارد، پس باید حداقل دستمزد نیز در استان‌های مختلف، متناسب باقیمت سبد معیشت آن‌ها تعیین شود. به الگویی که برای مناطقی با هزینه زندگی پایین‌تر، نرخ دستمزد پایین‌تر و برای مناطقی با هزینه زندگی بالاتر، نرخ دستمزد بالاتری تعیین میکند دستمزد منطقه‌ای گفته می‌شود.
این نوع تعیین دستمزد، کارفرما را تشویق خواهد کرد که با بررسی مجدد قیمت عوامل تولید (که این بار در شهرستان‌ها نیروی کار ارزان‌تر است)، مکانِ تولیدی خود را انتخاب کند و درصورتی‌که هزینه حمل‌ونقل به بازار مصرف کمتر از هزینه کارگر باشد، تولیدی خود را از تهران به شهرستان‌ها منتقل خواهد کرد.
در این صورت ضمنِ ایجاد اشتغال در مناطق مذکور، کارگران بومی بدونِ آنکه رنج مهاجرت را بکشند، معیشتشان تأمین می‌شود. از سوی دیگر تولید در این مناطق به دلیل کاهش نسبی قیمت نیروی کار، باعث کاهش قیمت تمام‌شدۀ محصول نیز می‌شود و رقابت‌پذیری محصولاتِ تولیدی شهرستان را بالا می‌برد.
تعیین مزد منطقه‌ای، نسبت درآمد به هزینه را در شهرهای مختلف به یکدیگر نزدیک میکند. علاوه بر این فشار زندگی در کلان‌شهرها را برای کارگرانِ ساکن در آنجا کاهش و مزیت تولید در شهرهای کوچک را برای کارفرما افزایش می دهد. همچنین باعث افزایش اشتغال و به‌تبع آن کاهش مهاجرت به کلان‌شهرها نیز خواهد شد.
[1] https://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/abstract/1390/sarshomari90_nahaii.pdf
[2] http://www.irna.ir/fa/news/82548325
[3] https://www.amar.org.ir/دادهها-و-اطلاعات-آماری/جمعیت-و-نیروی-کار/مهاجرت#5587736-