«نویسندگی حرفه نیست نفرین است»
نویسنده: تورج رهنما
ناشر: چشمه، چاپ اول 1397
255 صفحه 35000 تومان
****
به قصد خواندن پزشکی به آلمان سفر کرد، چهار سال هم در دانشگاه مونیخ تحصیل کرد اما سرانجام علایق فرهنگی و ادبی او باعث شد که تغییر رشته بدهد و سراغ زبان و ادبیات آلمانی برود. تقدیر چنین بود که بعد مدتی به عنوان حلقه واسطی میان فرهنگ ادبیات آلمان و ادبیات ایران به یکی از چهره هایی بدل شود که سهم زیادی در معرفی ادبیات آلمانی زبان به فارسی زبانان داشته باشد. آلمانی زبان گفتیم چرا که زبان آلمانی تنها به مرزهای این کشور محدود نمی شود و در اتریش، سوئیس، چک و...نیز از این زبان استفاده می شود و کم نبوده اند نویسندگانی که آثار خود را به زبان آلمانی نوشته‌اند. اما فرق دکتر تورج رهنما با دیگر مترجمان در این است که هم اهل پژوهش است و هم نوشتن؛ از اینرو همانقدر که ادبیات آلمان را به فارسی زبانان معرفی کرده، ادبیات ایران (به ویژه ادبیات معاصر) را نیز به آلمانی زبانان، معرفی کرده است.
سالهای پیش کتابی به قلم دکتر رهنما منتشر شد به عنوان ادبیات امروز ایران که از مجموعه هفده مقاله کوتاه درباره نویسندگان آلمانی زبان تشکیل شده بود. نویسندگانی که با رعایت تقدم زمانی از قرن بیستم انتخاب شده بودند و زندگی و آثار مهم آنها تا سال 1975 مورد بررسی قرار گرفته بود. سادگی زبان و ایجاز متن باعث شده بود تا با کتابی روان و همه فهم روبه رو باشیم که منبع بسیار خوبی برای آشنایی اولیه با این نویسندگان محسوب می شد. کتابی که هم برای خوانندگان جدی ادبیات سودمند بود و هم برای خوانندگان غیر حرفه‌ای که به دنبال کسب آشنایی مقدماتی با این نویسندگان بودند.
کتاب «نویسندگی حرفه نیست نفرین است» که به تازگی به قلم دکتر رهنما و به همت نشر چشمه به بازار آمده است؛ نسخه تکامل یافته و ویراسته همین کتاب است که البته بخش های افزوده شده به آن و حک و اصلاح بخشهای موجود آنقدر زیاد است که بتوان آن را کتابی کاملا تازه محسوب کرده که تنها چند مقاله از کتاب پیشین در آن استفاده شده است.
کتاب حاضر به تنهایی در برگیرنده بیست و دو مقاله درباره نویسندگان آلمانی قرن بیستم است ودیگر از نویسندگان آلمانی زبان خارج از حیطه جغرافیای آلمان خبری نیست، بلکه رهنما این چهره ها را در کتابی دیگر تحت عنوان «سودازدگان سرزمین شعر موسیقی» گرد هم آورده است. بنابراین در اثر حاضر اکثریت قریب به اتفاق مقالات نوشته هایی تازه محسوب می شوند و درباره نویسندگانی است که پیشتر به آنها پرداخته نشده بود کارنامه اغلب این نویسندگان به طور کامل و اگر در قید حیات بوده اند تا اوایل قرن بیست و یکم مورد بررسی قرار گرفته است و همچنین در انتهای هر مقاله داستانی کوتاه و یا برشی از یک اثر بلند این نویسندگان جهت آشنایی خوانندگان با سبک کار آنها نقل شده است. گفتنی است که در این کتاب علاوه بر نویسندگان به چند تایی از شاعران برجسته آلمانی نیز پرداخته شده.
به این ترتیب بیست و دو مقاله‌ی کتاب، تحقیقی در باب زندگی، زمانه و کارنامه‌ی هجده نویسنده و چهار شاعر آلمانی است که پنج نفرشان (توماس مان، هرمان هسه، هاینریش بُل، گونتر گراس و هرتا مولر) برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبی شده‌اند. رهنما در توضیح انتخاب چنین عنوانی برای کتاب، در مقدمه آن می‌نویسد:«دشواری‌های گوناگونی که سر راه نویسندگان در چهار گوشه‌ی جهان هست باید آنها را به این نتیجه برساند که قید نوشتن را بزنند و کار دیگری بکنند، با این‌همه در همه‌ی این سال‌ها نویسندگان، هر چند گرفتار این نفرین هستند، ترجیح می‌دهند با این نفرین بسازند و چیزهای تازه‌ای بیافرینند و چیزی به جهان اضافه کنند.»
کتاب با مقاله‌ای خواندنی درباره‌ی توماس مان شروع می‌شود، تحت عنوان«زندگی و هنر؛ دو واقعیت گوناگون» که نگاهی موجز اما دقیق دارد به کارنامه‌ی این نویسنده بزرگ آلمانی، در ادامه نیز بخشی از رمان مرگ در ونیز (یکی از کوتاه‌ترین و البته مشهورترین رمان‌های مان) گزیده و نقل شده است. این الگو در دیگر فصول کتاب نیز مورد استفاده قرار گرفته است. به عبارتی در هر فصل ابتدا مروری بر زندگی و آثار نویسنده انجام شده و در ادامه نیز با نقل بخشی کوتاه از نوشته‌ای معروف از همان نویسنده، فرصتی فراهم آمده تا مخاطب به طور عینی با سبک نوشتن او نیز آشنایی پیدا کند و در مجموع تصویر روشن‌تری از کارشان داشته باشد.
توماس مان، هرمان هسه، ارنست یونگر، برتولت برشت، الیزابت لانگسر، اریش کستنر، ماری لوئیزه، گونتر آیش، کارل کرلو، ولفگانگ هیلدسهایمر، هانریش بل، هانس بندر، ولف دیتریش اشنوره، ولفگانت بوشرت، زیپگفرید لنتس، ماکس فون درگرون، گونتر گراس، مارتین والرز، اووه یونزون، هانس ماگنوس انتسنزبرگر، پاتریک زوکسید و هرتا مولر؛ از جمله چهره هایی هستند که در این کتاب زندگی و آثارشان مرور شده و در رهگذر این نوشته های جذاب و خواندنی سیمایی از ادبیات آلمان در سده گذشته به نمایش گذاشته شده است. ادبیاتی با نویسندگانی ممتاز که به لحاظ سیاسی و اجتماعی، دوران دشواری را پشت سر گذاشت و همین دشواری نه تنها در مضمون آثار نویسندگان آلمانی قابل ردیابی است، بلکه بخشی از خصلت زبان روایی و سبک ادبی آنها محسوب می شود.