در بازار ارز چه اتفاقی افتاد؟ در بین ارزهای رایج اقتصاد کشور که عمدتا دلار و پسازآن، یوروست، قیمت دلار بیش از هر ارز دیگری اقتصاد کشور را تحتتأثیر قرار داد. نقطه آغازین جهش قیمت ارز را میتوان در دی۹۶ بهثبت رساند و در طول ۱۸ماه گذشته، گاهی با نوسان و گاهی با افزایش مواجه بود.
قیمت دلار تا پیش از آغاز دوران جهشی خود، در محدوده قیمت چهارهزار تومان بود؛ اما از دی، این نرخ از مرز چهارهزار تومان عبور کرد. پس از نوسانات اندک در این بازار، از نیمه بهمن، مرحله دیگری از افزایش قیمت ارز را شاهد بودیم و درحدود یک ماه، قیمت دلار به محدوده ۴۷۰۰تومان رسید. البته درپایان بهمن، نرخ دلار با کاهش اندک به محدوده ۴۵۰۰ تومان رسید و ثبات نسبی تا نیمه اسفند در این بازار حاکم بود. اواخر اسفند ۹۶ نیز، نقطه عطف دیگری از افزایش نرخ دلار بود؛ بدینترتیب که نرخ دلار در روزهای پایانی سال ۹۶، به محدوده پنجهزار تومان نزدیک شد.
درحالیکه روند افزایشی نرخ ارز و تجربه دلار پنجهزار تومانی نخستینبار در فروردین ۹۷ جوّ روانی منفی در جامعه ایجاد کرد، رییس کل وقت بانک مرکزی وعده تأمین نیازهای اصلی متقاضیان ارز را در بخشهای مختلف با طی کمترین فرایند و در سریعترین زمان ممکن داد. همزمان با آغاز روزهای کاری سال ۹۷، در هفته نخست قیمت دلار وارد کانال پنجهزار تومان شد.
روند افزایشی قیمت دلار همچنان ادامه داشت تا اینکه آقای ولیالله سیف، رییس کل وقت بانک مرکزی، از اقدامات عملیاتی دولت برای ساماندهی بازار ارز خبر داد و در ۲۰ فروردین ۹۷ با تصویب ستاد اقتصادی دولت، بانک مرکزی اطلاعیه «یکسانسازی نرخ ارز» بهعنوان نخستین سیاست کنترلی دولت برای ساماندهی بازار ارز را صادر کرد. برمبنای این مصوبه، از ۲۱فروردین۹۷ مقرر شد تمام نیازهای قانونی تجاری و تولیدی در چارچوب قوانین و مقررات صادرات و واردات و مقررات ارزی کشور برمبنای هر دلار 42هزار ریال تأمین شود.
روزهای پرترافیک دستورالعملهای ارزی
تعیین سیاستهای جدید کنترلی بازار ارز یکی پس از دیگری ادامه داشت؛ «تغییر در دستورالعمل ارز مسافرتی، دانشجویی و بیماران»، «همسانسازی بازار سکه بهعنوان بازار همراستا با بازار ارز با عرضه در سررسیدهای متفاوت»، «تعیین سهمیه سالانه ۱۵ هزار دلاری برای دانشجویان» و اقدامات دیگر، ازجمله برنامههای ستاد اقتصادی دولت و بانک مرکزی در روزهای پایانی فروردین سال گذشته، بهعنوان روزهای پرترافیک دستورالعملهای ارزی بود.
در همان زمان، سیف این اطمینان را نیز به جامعه و فعالان اقتصادی داد که ساختار منابع و مصارف ارزی کشور ساختار کاملا متعادلی است و با سهولت میتوانیم تمام نیازهای ارزی کشور را برای تأمین کالاهای وارداتی و خدمات منطقی و موردنیاز تأمین کنیم. با وجود اطمیناندهی و تزریق سیگنالهای مثبت به جامعه، روند افزایشی قیمت ارز تورم انتظاری را پیش از تورم واقعی به جامعه تحمیل کرد.
سیاستهای کلان ستاد اقتصادی دولت در حوزه ارزی، نشست سیف با مدیران بانکی و تجار، وعدههای تأمین ارز واردات نهادههای تولید و... هم روند جهشی قیمت دلار را متوقف نکرد.
از تعیین قیمت ارز در تلگرام تا معامله دلار هفتهزار تومانی در پستوها!
اظهارنظرهای سکاندار بانک مرکزی هم در واکنش به افزایش دلار جالب توجه بود. در مقطعی که زمزمه افزایش ادامهدار قیمت دلار در جامعه شنیده میشد و رشد قیمت تقریبا روزانه شد، اظهارنظر نمایندگان مجلس و کارشناسان درباره افزایش قیمت دلار بیشتر شد.
در همان مقطع فروردین۹۷، رییس کل وقت بانک مرکزی «تلگرام» را عامل تشدید و ایجاد التهاب در بازار ارز عنوان کرد و با حضور در صحن علنی مجلس برای ارائه توضیحات درباره بازار ارز، گفت: «بازار ارز در سالهای گذشته در تعطیلات تا ۱۵فروردین هیچ تحرکی نداشت و اتفاقات و التهاباتی که رخ داد، فقطوفقط در فضاهای تلگرامی و شبکههای مجازی بود و قیمتهایی اعلام میشد». اردیبهشت۹۷ که قیمت دلار در محدوده پنجهزار تومان بود، همزمان با زمزمههای رسیدن دلار به هفتهزار تومان، سیف در جلسه دیگری در مجلس شورای اسلامی، به افزایش قیمت دلار به هفتهزار تومان واکنش نشان داد و گفت: «تعادل لازم را در منابع و مصارف ارزی کشور داریم و از این نظر جای نگرانی نیست. صحبتهایی درباره دلار ۶هزار و ۸۰۰ و هفتهزار تومانی شنیده میشود؛ اما حجم بسیار بسیار کوچکی است که در پستوها مبادله میشود».
جابهجایی در ساختمان لاجوردی میرداماد...
سرانجام همزمان با التهابات ارزی، دوران پنجساله مدیریت سیف در بانک مرکزی بهاتمام رسید. بانک مرکزی در آن زمان، یکی از حساسترین برهههای حیات خود را سپری میکرد. اوضاع شاخصهای اقتصادی خوب نبود و هرروز که میگذشت، دامنه التهابات ارزی گستردهتر میشد. سرانجام دوران گذار از مدیریت سابق فرارسید و در نیمه مرداد سال گذشته با حکم رییسجمهوری، آقای عبدالناصر همتی ریاست بانک مرکزی را برعهده گرفت. البته از آن زمان، پرونده برخی مسوولان ازجمله معاون ارزی سابق این بانک در دوران سیف بهاتهام اخلال در نظام ارزی در مراجع قضایی بازشد و بررسیهای قضایی درباره اتهامات این افراد ادامه دارد.
بااینحال با وجود تمام سیاستهای کنترلی ارزی، سیف صندلی بانک مرکزی را با پایان خوش رها نکرد و هجمهها به وی درزمینه ناتوانی در مدیریت بازار ارز افزایش یافت. مدیریت همتی بهعنوان رییس کل بانک مرکزی از روزهای نخست مرداد آغاز شد. از نخستین برنامههای وی، ایجاد شفافیت در بازار با انتشار فهرست دریافتکنندگان ارز بود که تاکنون در چندین مرحله منتشر شده است.
بااینحال، قیمت دلار که تا نیمه نخست سال گذشته ناشی از سوءمدیریتهای داخلی بود، در نیمه دوم ۹۷با تأثیرپذیری از اتفاقات بینالمللی حتی در بازار غیررسمی، به محدوده ۱۷ هزار تومان هم رسید! در آن زمان در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، صادرکنندگان مکلف شدند ارز حاصل از صادرات خود را در مدت سه ماه به کشور بازگردانند.
براساس مصوبه مهر ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، تمامی صادرکنندگان غیرنفتی موظفاند حداکثر سه ماه بعد از صادرات، ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنند یا ارز حاصل از صادرات خود را به چرخه اقتصادی کشور برگردانند.
صادرکنندگانی که این امر را رعایت کنند، با تصویب دولت مشمول تشویقهای ویژه میشوند و درمقابل، صادرکنندگانی که ارز خود را عرضه نکنند، حکم قاچاق محسوب میشود. اثرهای سیاستهای جدید بانک مرکزی بهتدریج در بازار نمایان شد و با وجود محدودیتهای بینالمللی و احتمال کاهش ذخایر ارزی، قیمت ارز در بازار روند کاهشی پیدا کرد.
تشکیل بازار متشکل معاملات ارزی
سیاست تشکیل بازار متشکل ارزی نیز که بهزودی تأسیس خواهد شد، از سیاستهای مهم بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز است. مکانیزم این بازار که شرکتی خصوصی است، بهگونهای طراحی شده که کانون صرافان، بانکهای دولتی، بانکهای خصوصی و فرابورس سهامداران اصلی آن و بازیگران نقشاول آن، صرافیهای مجاز، بانکها و بانک مرکزی هستند که قرار است معاملات آن براساس ثبت سفارش و بهصورت آنلاین انجام شود. اساس فعالیت این بازار همانند دیگر بازارها، عرضه و تقاضا اعلام شده که خریداران و فروشندگان، صرافیهای دولتی و بانکها، ازطریق اعلام قیمت پیشنهادی در سامانه خاص، قیمت معاملات روز را تعیین میکنند.
پای «عملیات بازار باز» در نظام مالی ایران باز شد
درعینحال، یکی دیگر از سیاستهای مهم بانک مرکزی در اجرای سیاستهای کنترلی بازار ارز اجرای «عملیات بازار باز» است که در فروردین امسال، به تصویب شورای پول و اعتبار رسید. عملیات بازار باز ساختاری است که بهکمک آن، بانک مرکزی نرخ را کنترل خواهد کرد و درنهایت، لگام تورم را مهار میکند. بهگفته رییس کل بانک مرکزی، برنامه عملیات بازار باز بهزودی اجرایی خواهد شد.
براساس اظهارنظر اخیر همتی در فضای مجازی، هدف اصلی و کلیدی چرخش سیاستی به عملیات بازار باز و کنترل نرخ سود کوتاهمدت، کنترل تورم است؛ چراکه کنترل کلهای پولی (ترازنامه بانک مرکزی) در دهههای اخیر، نتوانسته بهطورپایدار تورم را کنترل کند. بانکهای مرکزی دنیا نزدیک به یک قرن است که از عملیات بازار باز استفاده میکنند تا بهطورمستقیم بر جریان تأمین مالی و درنتیجه، نرخ بهره و تورم اثر بگذارند.
این عملیات بر خرید یا فروش اوراق بهادار، بهویژه اوراق قرضه دولتی، در بازار باز اثرگذار است. اکنون هرچند همچنان قیمت دلار بهعنوان متغیر مهم اقتصادی جامعه و بهویژه اقتصاددانان را راضی نمیکند، با روند باثبات درپیشگرفتهشده، در هفته گذشته بعد از ماهها، قیمت دلار وارد کانال 12هزار تومانی شد. حتی اجرای سیاستهای مالی ازجمله اجرای عملیات بازار باز، واکنش پایگاه خبری «المانیتور» را در پی داشت و این سایت خبری در گزارشی، از آغاز عصر جدید بانک مرکزی در رهبری بازار مالی سخن گفت.
المانیتور در این گزارش نوشت: بانک مرکزی ایران با مدیریت عبدالناصر همتی اخیرا ابزار مالی جدیدی در دستورکار قرار داده تا بتواند وضعیت اقتصادی فعلی را بهتر مدیریت کند. بااینحال، انتظار میرود مجموعهسیاستهای بانک مرکزی ازجمله بازار متشکل ارزی و برنامه عملیات بازار باز، بازار ارز را به نقطه تعادلی برساند.
منبع: صبح نو