«کارنامه مصدق»
نویسنده: ارسلان پوریا
ناشر: ققنوس، چاپ اول 1397
736صفحه، 75000 تومان
*****
حزب توده با وجود ظاهر فریبنده‌اش، جریانی عمیقا وابسته به همسایه شمالی ایران بود و در بزنگاه‌های تاریخی نیز جهتگیری‌هایی کاملا دوگانه و متناقض از خود نشان می داد. وقتی پای استعمار انگلیس در میان بود، ژست آزادی خواهی و مبارزه با بیگانگان را می گرفت، اما وقتی روسها قصد امتیاز گیری و بالاکشیدن نفت شمال ایران را داشتند، به شکلی ناباورانه ماهیت نوکر صفتانه خود را بروز می دادند که صلاح مردم ایران جز دادن امتیاز به این همسایه دلسوز شمالی نیست که همیشه در مبارزه با استعمار غرب، جانب مارا گرفته است!
این ویژگی از چشم برخی روشنفکران و اهل اندیشه که در ابتدا مجذوب شعارهای حزب توده شده بودند، دور نماند. به همین خاطر بود که آنها هریک به نوعی راه خود را از این جماعت جدا کردند. ارسلان پوریا نویسنده کتاب «کارنامه مصدق» ( که اخیرا نشر ققنوس چاپ تازه‌‌ای این کتاب را به بازار فرستاده‌است)، از جمله همین افراد محسوب می‌شود. او که در ایام زندان بعد از کودتای 28 مرداد باورهایش نسبت به حزب توده تغییر کرد، بسیار مورد آزار و اذیت این جماعت قرار گرفت، تهمت های بسیاری به او نسبت دادند.
از ارسلان پوریا کتابهایی چند برجای مانده است، آثاری در حوزه ادبیات نمایشی و شعر؛ اما بی گمان مهمترین کتاب او اثری است تاریخی درباره دوره‌ای مهم از زندگی سیاسی دکتر محمد مصدق. این کتاب از چند منظر اثری متفاوت و در خور اعتنا محسوب می شود. این کتاب منبعی دست اول محسوب می شود که حاصل تجربیات مستقیم نویسنده از یک دوره مهمِ تاریخ معاصر ایران است: از سقوط رضا شاه در شهریور 1320 تا کودتای 28 مرداد1332.
با سقوط رضا شاه، پسر جوان او در موقعیتی متزلزل برتخت می نشیند، جوانی اروپا دیده که در ابتدا ژست شاهی دموکرات و وفادار به اصول قانون مشروطه را به خود گرفت، اما سیر حوادث از او دیکتاتوری خودکامه ساخت. ارسلان پریا با بیانی روایی و نگاهی تحلیلی نشان می‌دهد که چگونه مردم ایران، با وجود فرصت برخورداری از یک حکومت دموکراتیک ( که با ملی شدن صنعت نفت و روی کار آمدن دکتر محمد مصدق قطعی به نظر می رسد)، یکباره خود را گرفتار دولت کودتا و شاهی دگرگون شده می بیند.
ارسلان پوریا که در این روزگار در زمره اعضای حزب توده بوده، تصویری واقعبینانه از ماجرا ارائه می کند و البته در این میان از نحوه عملکرد حزب توده و تعامل و تقابلی که با دکتر محمد مصدق و سیاست های ایران دوستانه و آزادی خواهانه اش، دارند غافل نمی‌ماند. جذابیت انتخاب چنین نظرگاهی برای روایت این ماجرا زمانی است که توجه داشته باشیم که دکتر مصدق به دلیل اعتقاد عمیقی که به دموکراسی داشت، چوب مماشات با حزب توده را خورد. از یک سو آمریکائیان به بهانه قدرت گرفتن توده‌ای ها با انگلستان برای انجام کودتا هم‌پیمان شد و از دیگر سو در روزهای کودتا نیز حزب توده با خالی کردن خیابان‌ها میدان را برای اراذل و اوباش باز گذاشت، همانگونه برخی همپیمانان پیشین دکتر مصدق نیز در این زمینه خواسته یا ناخواسته به کودتاگران خدمات بزرگی کردند.
این کتاب در واقع حاصل تجربیات و دست نوشته های ارسلان پوریاست که پس از کودتا فرصت اندیشیدن به ماوقع و نقد و بررسی نقش حزب توده در جریانات نهضت ملی شدن صنعت نفت و رویکرد این حزب در برابر دولت دکتر مصدق را داشته است. بدیهی است چنین کتابی در آن روزگار نه در ایران امکان چاپ داشته و نه اینکه حزب توده تمایلی به انتشار آن نشان داده است. بنابراین سالها بعد خسرو شاکری امکان انتشار کتاب کارنامه مصدق را با نام مستعار پارسا یمگانی در آلمان فراهم آورد، که متن آن با ماشین تایپ حروف چینی شده و به این دلیل کیفیتی پایین و ناخوانا داشت. این چاپ توسط نشر مزدک در سال 1355 با مقدمه مصطفی شعاعیان به شکل مخفیانه ارائه شده بود. نشر ققنوس در سال 96 چاپ تازه ای از این کتاب را که سالها دور از دسترس علاقمندان قرار داشت با نام «کارنامه دولت مصدق و حزب توده» به بازار فرستاد. این کتاب ۳ بخش اصلی با این عناوین برخوردار بود: «سیاست موازنه منفی»، «ملی شدن صنعت نفت یا به نام سعادت ملت ایران» و «فرمانروایی مردم».
کتاب«کارنامه دولت مصدق و حزب توده» مقدمه انتشار نسخه کامل تری از این سند ارزنده تاریخی شد که اخیرا با نام «کارنامه مصدق» به بازار آمده است. دست نوشته های فصل چهارم کتاب با عنوان «فرمانروایی مردم» که هیچگاه منتشر نشده بودند، توسط فرزند نویسنده در اختیار ناشر قرار گرفته و نسخه کامل و مفصلی از آن با چاپی مقبول در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. کتابی که نسخه دستنویس آن را دکتر محمد مصدق در زمان حصر در احمد آباد خوانده، پسندیده و توصیه هایی نیز به نویسنده آن کرده بود.