در موضوع تحریم‌های نفتی ایران، چیزی که بیش از خود تحریم‌ها به چشم می‌آید اتحاد قابل‌توجه تمامی نهادهای آمریکایی برای به صفر رساندن میزان صادرات نفت ایران است. تلاش رئیس جمهور آمریکا، وزارت خزانه‌داری، کنگره و تمامی مؤسسات و افرادی که عقبه‌ی فکری جنگ اقتصادی و روانی علیه ایران را تشکیل می‌دهند؛ همه نشان از برنامه‌ریزی دشمن برای وارد کردن شوک اقتصادی به ایران از طریق اعمال تحریم‌های نفتی است.
مقابله با جنگ اقتصادی آمریکا در حوزه تحریم نفتی، ادبیات و ابزارهای خاص خودش را میطلبد و برنامه‌ریزی‌های مقابله‌ای باید با توجه به فضای جنگ اقتصادی تعریف شود. اما ظاهرا این موضوع هنوز برای برخی از مسئولین کشور از جمله نمایندگان مجلس شورای اسلامی جا نیفتاده است. به عنوان مثال، معمولا نمایندگان مجلس به اظهارنظر در این زمینه بسنده می‌کند.
حال این سوال مطرح می شود که با وجود کنگره فعال امریکا با انبوهی از مصوبات ضد ایرانی، انتظار پویایی بیشتر از اهالی بهارستان توقع زیادی است؟ آیا وقت آن نرسیده که مجلس تغییر اساسی در روند بررسی لاک‌پشتی بعضی طرح‌های ضدتحریمی ایجاد کند و بررسی این طرح‌ها در اولویت بررسی قرار دهد؟ حال این سوال مطرح می شود که اگر مجلس تصمیم بگیرد که در این زمینه فعالانه برخورد کند، چه موضوعی در اولویت قرار دارد؟
کارشناسان معتقدند که راهکار اساسی بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی حل معضل خام فروشی نفت است. موضوعی که با دوراندیشی سیاست‌گذاران این حوزه به‌راحتی قابل‌حل است. تبدیل نفت خام به فراورده و تکمیل زنجیره آن، چند برابر ارزش‌افزوده بیشتر تولید می‌کند و از همه مهتر قابلیت تحریم پذیری نفت خام که باعث بی‌ثباتی وضعیت کشور میشود را برای همیشه از بین می‌رود زیرا فروش فراورده بسیار آسانتر از نفت خام است و برخلاف ادعای برخی مسئولین نفتی کشور، در دوره‌ی تحریم‌های قبلی نیز مشکلی بنام فروش فراورده وجود نداشت.
در این راستا محمدعلی خطیبی مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران و مسئول فروش نفت و فرآورده‌های نفتی ایران در دوره قبلی تحریم‌ها گفت: «در سال 90 ما در فروش فرآورده‌های نفتی کوچکترین مشکلی نداشتیم و به راحتی آنها را میفروختیم، ولی در فروش نفت خام مشکلات وجود داشت. به سادگی صادرات نفت خام قابل رصد و تحریم‌پذیری است، ولی فرآورده‌های نفتی اینطور نیست. مسلم بدانید اگر فرآورده تولید کنیم صادرات آن خیلی آسانتر صورت میگیرد».
همچنین محسن قمصری مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره تحریم‌پذیری مشتقات نفتی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: «اگرچه امکان تحریم فراورده‌ها هم وجود دارد اما صادرات فرآورده‌های نفتی نسبت به صادرات نفت خام راحت‌تر بوده و امکان رهگیری و تحریم محموله فرآورده کمتر است زیرا راه‌های متنوع‌تری برای صادرات فرآورده وجود دارد». حال سوال اساسی این است که برای توسعه صنعت پالایش چه سنگ‌هایی را باید از این مسیر برداشت؟
توسعه‌ی صنعت پالایش به سه فاکتور اساسی فناوری، نیروی انسانی متخصص و تأمین مالی بستگی دارد. به اعتقاد کارشناسان حوزه نفت تنها گلوگاه موجود در مسیر توسعه صنایع پتروپالایشی تامین مالی آن است. در این راستا محمدعلی خطیبی درباره وجود نیروی متخصص و فناوری موردنیاز برای ساخت پالایشگاه گفت: «اگر ما در این حوزه مشکلی داشتیم؛ نمیتوانستیم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را با نیروهای متخصص داخلی راه اندازی کنیم. ما در حوزه پالایشگاه سازی توانایی لازم را داریم. سه فاز بزرگ ستاره خلیج فارس بدون حضور نیروهای خارجی آغاز به کار کرد؛ نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده زیادی در اختیار کشور ما هست و میتوانیم آنها را سازماندهی و استفاده کنیم».
همچنین سلام امینی عضو کمیسیون انرژی مجلس گفت: «مشکل اصلی پالایشگاه‌سازی در تامین مالی است. البته من نمیگویم ما در بحث تکنولوژی خودکفا هستیم ولی بسیاری از اقلام مورد نیاز را خودمان تولید میکنیم. نیروی انسانی متخصص هم که در کشور زیاد است و حتی ما صادرکننده مهندسین حوزه نفت هستیم. اما اصل قضیه تامین مالی آن است».
شایان ذکر است که طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس برای ساخت یک پتروپالایشگاه 250 هزار بشکه‌ای به حدود 5 میلیارد دلار سرمایه نیاز است که با توجه به شرایط تحریمی فعلی و عدم توان جذب فاینانس خارجی باید راهکار‌های دیگر را مورد ارزیابی و بررسی قرار داد.
امروزه محدودیت منابع دولت‌ها درتامین منابع پروژه‌ای و عدم کارآیی روش‌های تامین مالی سنتی برای بنگاه‌های اقتصادی باعث شکل‌گیری شیوه‌های نوین، سریع و مردمی در دنیا شده است. در ایران نیز وضعیت دولت و درآمدهای آن‌هم کفاف این طرح‌ها را نمی‌دهد. صندوق توسعه‌ی ملی نیز محدودیت‌های فراوانی دارد. پس تنها راهکار موجود ایجاد مشوق‌های اقتصادی برای استفاده از سرمایه‌های خرد و نیمه‌خرد مردمی در ساخت پتروپالایشگاه‌ها است. تجربه‌ی گذشته، در مورد پالایشگاه ستاره خلیج فارس نشان داده که فروش سهام پالایشی در بورس، در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد و مردم استقبال خوبی از این سرمایه‌گذاری پرسود می‌کنند.
همزمان با بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی و افت میزان صادرات نفت کشور، طرح توسعه ظرفیت پالایشگاهی کشور پاییز ۹۷ وارد بهارستان شد و مراحل کارشناسی و بحث در کمیسیون تخصصی انرژی و اصلاحات لازم را گذرانده و بین صدها طرح که روال عادی و زمان‌بر خود را طی می‌کنند در انتظار ورود به صحن علنی و تصویب نمایندگان مجلس است. اولین ثمره‌ی این طرح خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی از طریق پایان دادن به خام فروشی نفت است. همچنین با تصویب و اجرای این طرح، بخشی از نقدینگی موجود در جامعه که 1900 هزار میلیارد برآورد شده است به‌جای سرازیر شدن به بازارهای غیر مولد سکه و مسکن، صرف ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی در کشور میشود.
با این وجود، ظاهرا اکثریت نمایندگان مجلس نیز مشابه برخی مسئولین وزارت نفت در خواب سنگینی به سر می‌برند و علیرغم آغاز فاز دوم تحریم‌های نفتی آمریکا هنوز این طرح را در دستور کار مجلس قرار نداده‌اند. این وضعیت در حالی است که صرفا حدود دو ماه از گلایه مقام معظم رهبری از انفعال نمایندگان مجلس در برابر اقدامات آمریکا می گذرد. معظم له در تاریخ ۱ فروردین ماه ۹۸ در حرم مطهر رضوی فرمودند: «به من گزارش دادند که در همین قضایای اخیر، کنگره‌ی آمریکا در سالهای ۹۶ و ۹۷، ۲۲۶ طرح و لایحه علیه جمهوری اسلامی، یا تصویب کرده، یا ارائه کرده! ۲۲۶ طرحِ ضدّیّت و خباثت علیه جمهوری اسلامی. حالا البتّه اینجا من یک گِله‌ای هم از مجلس خودمان بکنم: مجلس شورای اسلامی خودمان چند طرح و لایحه در مقابل خباثتهای آمریکا ارائه کرده‌اند یا تصویب کرده‌اند؟».
با توجه به آنچه گفته شد و با عنایت به کاهش میزان صادرات نفت کشور، لازم است مجلس هر چه سریعتر اقداماتی جدی در راستای گذر از خام‌فروشی نفت و افزایش تولید و صادرات فراورده‌های نفتی انجام دهد. تسریع در تصویب طرح توسعه ظرفیت پالایشی در بهارستان، میتواند گامی مهم در راستای بسته شدن پرونده‌ی تحریم‌های نفتی آمریکا باشد.
منبع: فارس
