«مجموعه آثار مولیر»
دبیر مجموعه: قطب الدین صادقی
ترجمه : کار گروهی
ناشر: قطره، چاپ اول 1397
712 صفحه 90000 تومان
***
سرانجام مجموعه آثار مولیر در ایران منتشر شد، البته فعلا جلد اول این مجموعه به همت نشر قطره به بازار آمده است و چنانکه دبیر مجموعه قول داده دیگر جلدها نیز در آینده نزدیک منتشر خواهد شد. بدون شک این مهم در حوزه ادبیات نمایشی، باید خیلی زودتر از این‌ها اتفاق می‌افتاد. بخصوص که مولیر نه تنها از جمله اولین نمایشنامه نویسانی است که آثارش به زبان فارسی برگردانده شده است و این ماجرا به دوره قاجار و نخستین سالهای جدی شدن نهضت ترجمه در ایران باز می گردد ، بلکه اصولا چهره‌ای تاثیر گذار در شکل گیری نمایشنامه نویسی در ایران بوده است.
اینکه مولیر در ایران نیز همانند زادگاهش چهره‌ای مهم و تاثیر گذار محسوب می‌شود، صرفا یک اتفاق ساده نبود. مولیر در میانه قرن هفدهم در فرانسه و سپس اروپا به شهرت رسید که تقریبا همزمان با عصر روشنگری بود. آثار او در در عین برخورداری از حال و هوای کمیک از مضامین انتقادی و اجتماعی برخوردار بودند و به همین خاطر نه فقط صاحبان قدرت و مکنت که اصحاب کلیسا نیز میانه‌ای با آنها نداشتند . تا آنجا که حتی باوجود علاقه پادشاه وقت فرانسه به سبک و آثار مولیر پاره ای از نمایشنامه‌های او در محاق توقیف افتادند. ترجمه آثار مولیر در ایران اگرچه تقریبا دو سده بعد از نوشتن آنها اتفاق افتاد اما این زمان در ایران اوضاع و احوال از جنبه‌هایی کم و بیش مشابه با دوران روشنگری در غرب بود. جامعه سنتی ایران در این سال‌ها به واسطه آشنا شدن با تغییر و تحولات علمی و فکری در اروپا، آبستن دگرگونی‌هایی شد و به همین جهت شاهد نگاهی انتقادی به سنت‌ها و مناسبات غلط اجتماعی و سیاسی در میان بخشی از ایرانیان بودیم. بنابراین نمایشنامه‌های مولیر چنان به مذاق ایشان خوش می‌آمد که برای نوشتن نمایشنامه‌های به زبان فارسی آثاری تحت تاثیر از او نوشتند.
نمایشنامه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده (اولین ایرانی که نمایشنامه نوشت البته به زبان ترکی!) در همین دوره از ترکی به فارسی ترجمه شدند و نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی که (اولین نمایشنامه نویس ایرانی که به زبان فارسی نوشت) به شدت متاثر از آثار مولیر بودند، همچنین جا دارد به انتشار ترجمه آثار خود مولیر به فارسی اشاره کرد که نخستین بار توسط میرزا حبیب اصفهانی انجام شد. نکته جالب اینکه میرزا حبیب در برگردان نمایشنامه «مردم گریز» اثر مولیر، به شیوه مترجمان عرب و ترک (خود او هم در آن زمان در عثمانی زندگی می کرد) اسامی شخصیت‌ها، مکان‌ها و ضرب المثل ها را بومی کرده بود که همین نکته باعث جذابیت و استقبال بسیار از این ترجمه شد. نکته جالب دیگر همان تشابه اوضاع و احوال ایران آن روزگار با اوضاع فرانسه دوران مولیر است، که گویی مولیر این نمایش را از اصل برای ایران نوشته بوده است!
درباره اهمیت آثار مولیر چه در زادگاه خود و چه در ایران بسیار می توان سخن گفت که جملگی نشان از لزوم ترجمه مجموعه این آثار به فارسی دارد. خوشبختانه نشر قطره در رویکردی نظام‌مند و حرفه‌ای تصمیم به جبران این خلاء گرفته و با حرکتی کارگاهی ترجمه مجموعه آثار مولیر را در دستور کار قرار داده است.
دکتر قطب الدین صادقی دبیری این مجموعه را برعهده گرفته و نسرین خطاط نیز به عنوان سرپرست کارگاه ترجمه آثار ترجمه نشده را به مترجمان جوان حاضر در این کارگاه سپرده است. مهشید نونهالی که خود تجربه ترجمه آثار مولیر را در کارنامه دارد به عنوان ویراستار با این گروه همکاری دارد.
اسامی آثاری از مولير که در مجموعه نخست منتشر شده اند، به قرار زير است: «آقاي دوپورسونياک» ترجمه پرهام آل‌داوود و نيما قدرتی؛ «ژرژ داندن يا شوهر سردرگم» ترجمه آزاده پيله‌وريان و سميه توحيدي؛ «بورژواي اشراف‌منش» ترجمه«اعظم‌سادات ايزدي و مينا رحيمي؛ «عشاقِ باشکوه»، با ترجمه فريده مشتاقي و آرزوحسينقلي؛ «نيرنگ‌هاي اسکاپن» با ترجمه مينا اعلايی و مسعود پاکروانفر، «کنتس دسکاربانياس» باترجمه نسرين فخري ، «سيسيلي يا نقاش عشق» با ترجمه مهناز احدی و ياسمن حسني؛ نمایشنامه‌های «طبيب پرنده» و «حسادت آقاي کلافه» برگردان محمدجواد کمالی و «زنان دانشمند» با ترجمه مهشيد نونهالی. البته سه نمایشنامه آخر این مجموعه که پیش از این ترجمه شده اند، توسط این کارگاه به فارسی برگردانده نشده است.
به هر روی می‌توان مهمترین ویژگی کتاب نخست این مجموعه را انتشار بخشی از کارنامه مولیر دانست که تعداد اندکی از آنها پیشتر به فارسی ترجمه شده و اغلب برای نخستین بار است که به فارسی ترجمه شده‌اند. نباید فراموش کرد که حضور چهره‌هایی نام آشنا در کسوت دبیر، مسئول کارگاه و ویراستار در این مجموعه باعث شده است حاصل این کار گروهی یکدست و برخوردار از کیفیت مقبولی باشد که شایسته نام مولیر و آثار اوست، ناشر نیز این مجموعه را به عنوان کاری ماندگار در قالبی نفیس ارائه کرده است.
در ابتدای این کتاب دبیر کارگاه ترجمه، طی یادداشتی به دلایل و اهداف اتخاذ چنین رویکردی برای ترجمه این مجموعه پرداخته است. سودمندی این حرکت گروهی و نظام‌مند علاوه بر به سرانجام رساندن ترجمه مجموعه آثار مولیر می توان به تربیت نسلی از مترجمان جوان اشاره کرد که در آینده می توان در انتظار ارائه ترجمه هایی دیگر از آنها نیز بود.