«برخورد نزدیک از نوع آخر و سرخِ سوزان»
نویسنده: چیستا یثربی
ناشر: قطره، چاپ اول، قطره 1397
144صفحه، 12000تومان
****
هویت هر سرزمینی در گرو فرهنگ آن سرزمین است. گذر زمان با پاشیدن گرد فراموشی بر چهرهی هویت سرزمینهای مختلف، آنها را در آستانهی دوری از فرهنگ و فراموشی همهی آنچه پیشینیان برای آیندهی آن مرز بوم از خود به یادگار گذاشتهاند، قرار میدهند. گاهی هویت فرهنگی خطهای، دور و پنهان از نظر میماند؛ به طوری که گویا هیچگونه فرهنگ و نشانهی زندگی در آن وجود نداشته است؛ اما فرهنگ ایران از این امر مستثنی است. محققان، نویسندگان، شاعران و نمایشنامهنویسان از ابتدا تاکنون در تلاش بودهاند که فرهنگ این سرزمین و هویت آن را از نو زنده کنند. چیستا یثربی با آنکه هنوز جوان محسوب میشود؛ خوش درخشیده و تلاشهایش در جهت یاری رساندن به فرهنگ ایران چشمگیر بوده است. اگر به فعالیتهای نمایشی چند دههی اخیر ایران نگاهی گذرا بیندازیم، بیتردید نام او را برجسته خواهیم یافت. او که فروتنانه و با جدیت، در این زمینه تلاش کرده، نامش در کنار بزرگان این عرصه، همواره روشنگر نمایشنامهنویسی ایران بوده است. وی بیش از 26 نمایشنامه نگاشته و تاکنون جوایز متعددی را از جشنوارههای مختلف دریافت کرده و بارها داور داخلی یا خارجی تئاتر، سینما و کتاب بوده است. از آثار او در خارج و داخل ایران نیز اجراهای متفاوتی به ثبت رسیده است.
«کتاب برخورد نزدیک از نوع آخر» در برگیرنده دو نمایشنامه است. هر دو اثر در سالهای مختلف برندهی جایزهی اول نمایشنامهنویسی جشنوارهی بینالمللی تئاتر فجر شدهاند. نمایشنامه «سرخ سوزان» نیز در پنج رشته، برندهی جایزه اول شده است.
نمایشنامه «برخورد نزدیک از نوع آخر» پنج شخصیت دارد و مکان آن یک آپارتمان قدیمی است. نویسنده ذهن مخاطب را در همان صحنه نخست با سرعت به موضوع تکاندهندهای روبهرو میکند:
«صدای قاضی: حکم این است: سرکار خانم سنترن سماوات، شما باید طبق حکم دادگاه منکرات، به عقد دایم آقای آرش معتمد در بیاین! این حکم از این لحظه، تا سه روز دیگه لازمالاجرا است. (لحظهای سکوت.)
صدای نسترن: (با خشم و فریاد) نه آقا – نه! من راضی نیستم ... جمع کنید این بساطو ...»
موضوع این نمایشنامه دربارهی روابط انسانی است. قوانین حاکم بر جامعه، روابط انسانی و چگونگی این روابط با در دست داشتن کتاب قانون در جامعه ایران، موضوع بسیار مهمی است که ذهن هر ایرانی و البته غیر ایرانی به آن معطوف خواهد شد. رابطه زن و مرد، موقعیت خوبی را در متن برای خواننده به وجود آورده است که بسیار حساس ولی ملموس است. دیالوگها پس از دیگری در همین راستا مسلسلوار و پیوسته ادا میشوند، دیالوگها بسیار ساده و گویا هستند و اگر خواننده کمی زیرک باشد، میتواند به راحتی آنها را درک کند. مشکلات انسان امروزی در یک سرزمین با سرزمین دیگر متفاوت است. نویسنده سعی کرده مشکلات ظاهراً کوچک؛ اما در واقع عمیق را به راحتی بیان کند و با مخاطب به سرعت ارتباط یابد و این موضوع برای نمایشنامهنویسی یک حسن محسوب میشود.
چیستا یثربی با نگاهی جهان شمول به نحوهی روابط انسانی در ایران، خیل دوستداران به نمایشنامهنویسی را ترغیب به نمایشنامهخوانی ایرانی کرده است و این امر در خور تقدیر است. ابتدا خواننده و سپس مخاطب تئاتر به واسطهی موضوعات ایرانیزه شده ارتباط مثبتی با این کتاب و نمایشنامه برقرار میکند. این نمایشنامه روانشناسیک و آموزشی محسوب میشود و با آمیزهای از واقعیت و تخیل به بررسی مشکلات پیرامون انسان امروزی و ایرانی پرداخته است. چیستا یثربی تحصیلات آکادمیک در زمینه روانشناسی دارد و با علم و هنر نمایشنامهنویسی سعی کرده راهکاری برای حل مشکلات فرهنگی و اجتماعی پیدا کند و با بیانی ساده و شیوا به نوشتن و خلق نمایشنامه پرداخته است. در واقع یثربی قصد دارد، در نمایشنامهاش نحوه برقراری روابط انسانی در ایران را زیر ذرهبین ببرد. با تمام تحلیلهای روانشناسانهای که میتوان از موضوع این نمایشنامه داشت، باید گفت که مخاطب به راحتی میتواند با متن ارتباط برقرار کند. دغدغهی اصلی یثربی در این نمایشنامه پس از آشنا کردن لایههای سطحی و عمیق نگرشها نسبت به موضوع، همزاد پنداری مخاطب با موضوع است. انسان گمگشتهی امروزی گاه در پیچ و تاب زندگی روزمره گرفتار قوانین خاص شهری و کشوری نیز میشود و با آن که موضوعات بسیار پیش پا افتاده و ساده است، از حل آنها ناتوان میشود و احساس ناتوانی باعث خرد شدن روح و روان او میگردد. ماهیت واقعی زندگی چه در ایران و چه در ناکجای جهان، تابع قوانین است و رویارویی با این حقیقت در هر کجای جهان روح را میآزارد و تن را میلرزاند. یثربی به این پرتگاه نزدیک شده و این موضوع را همگانی کرده است. در نمایشنامهی دوم کتاب «سرخ سوزان» هم عواطف انسانی از نگاه شخصیتها مورد بررسی قرار گرفته است. شش شخصیت در نه صحنهی کوتاه از عمیقترین احساسات انسانی پرده برمیدارند که تنها با خواندن قابل درک است.
خواندن این دو نمایشنامه هم برای دوستداران ادبیات نمایشی و هم برای علاقهمند به مسائل انسانی فرصتی است تا علاوه بر لذت خواندن خود نمایشنامه، از بار محتوایی آن و آموزه هایی که در زمینه انسانگرایانه اثر نیز بهره مند شوند.