«عمران احمدخان نيازي» معروف به عمران خان رهبر حزب تحريك انصاف در انتخاباتي تاريخي موفق شد انحصار دراز مدت دو حزب مردم و مسلم ليگ بر حكومت را بشكند و اكنون در انتظار رسميت يافتن نخست وزيري خود در جمهوري اسلامي پاكستان است.
پاكستان اگر چه طي دوران كوتاه حكومت طالبان در افغانستان «امارت اسلامي» را برسميت شناخت و عليه ائتلاف شمال كه مورد حمايت هند و ايران بود جبهه گيري داشت اما پيشتر همراه با ايران پشتيبان مجاهدين عليه اشغالگري شوروي بود. پاكستان انتخاب چنداني ندارد و در گريز از سنگين شدن سايه هند به نفوذ در افغانستان محتاج است و در اين چارچوب سياسي مشاركت ايران جايگزيني ندارد.
پاكستان كشوري است كه بر اساس هويت اسلامي توانست از هند استقلال بيابد و حفاظت از يكپارچگي و انضباط جامعه را زير بيرق اسلاميت مي جويد. علاوه بر اين متاثر از سابقه جانبداري پاكستان از عرب ها در جنگ هاي دهه ٦٠ و ٧٠ ميلادي با اشغالگران و البته همكاري نظامي آشكار اسرائيل با هند ( و باور عموم به تلاش ناكام اسرائيل براي طراحي حمله مشترك هند و اسرائيل به تاسيسات هسته اي پاكستان) سال ها است كه پاكستان علي رغم تماس هايي محدود، سياست حفظ فاصله با اسرائيل را دنبال مي كند و رژيم اشغالگر قدس را برسميت نمي شناسد.
اختلافات بر «خط ديورند» به حيث مرز ميان افغانستان و پاكستان يكي ديگر از عوامل موثر بر جهت گيري سياست خارجي پاكستان محسوب مي شود. خط ديورند مناطق پشتون نشين را ميان افغانستان و پاكستان تقسيم مي كند. اكثريت پشتون افغانستان كه به طور سنتي حاكمان اين كشور مي باشند هرگز به اعتبار اين مرز رضايت نداده اند. حتي زماني كه طالبان حكومت مي كردند علي رغم تكيه ايشان بر حمايت پاكستان از برسميت شناختن مرز ديورند طفره رفتند. پاكستان سال ها است پيگير سياستي شده كه تعريف هويت ملي افغانستان بر اشتراك مسلماني را هدف گرفته است تا با حاشيه اي كردن وابستگي هاي قومي در افغانستان، پشتون ها را از تمناي احياي يكپارچگي منطقه تقسيم شده با خط ديورند منصرف كند.
ميان هند و پاكستان در منطقه «كشمير» نيز اختلافات حل نشده ارضي به وصفي ريشه دار و پر تنش جريان دارد. پاكستان در مواجهه با شرايط پيچيده كشمير هم راه حل را در تكيه بر تقويت هويت اسلامي كشميري ها جستجو مي كند و در اين راستا ارتش قدر قدرت پاكستان نيروهاي اسلامگرا را پشتيباني مي كند كه برخي حتي متهم به افراطگرايي هستند.
كريدور اقتصادي چين و پاكستان جايگاهي راهبردي نزد پاكستان دارد و ضمن اتصال به چين در موازنه منطقه اي، رونق يافتن كريدور اميدواري بزرگي براي دولت هميشه مقروض اسلام آباد است تا بلكه با گسترش تجارت بتواند منابعي براي پاسخگويي به نيازهاي جامعه پر جمعيت پاكستان بيابد. تكيه بر دو بنادر ايالت بلوچستان سبب شده كه موفقيت برنامه ريزي هاي اقتصادي وابسته به امنيت اين ايالت باشد. جغرافياي بلوچ نشين نيز وسعتي گسترده در سه كشور ايران، افغانستان و پاكستان دارند.
هماهنگي نسبي عمران خان با ارتش و اسلامگرايان و همچنين پشتون تبار بودن اين نخست وزير جاه طلب فرصتي تاريخي براي پيشرفت پاكستان در پرونده كشمير و افغانستان هندزده ايجاد كرده است. (حتي سابقه قهرمان كريكت بودن او نيز يك فرصت "مديريت رسمي منازعه طالبان" براي اسلام آباد محسوب مي شود اگر خوشبينانه بتوان اميد بست كه ناشي از شهرت بي مثال قهرمان اين ورزش كه تنها ورزش مجاز امارت طالبان افغانستان بود نقش آفريني نخست وزير پاكستان با استقبال طرفين مواجه شود!)
اما اشاره به اين سر فصل ها جهت برشمردن برخي زمينه هاي توسعه روابط پاكستان با ايران است.
ايران و پاكستان در سياست ضد اسرائيلي همسو هستند. ايران نيز ميل خود به تكيه افغانستان بر هويت اسلامي را پنهان نمي كند و البته كه جمهوري اسلامي افغانستان را برادر جدايي ناپذير جمهوري اسلامي ايران مي بيند. ايران حتي در جغرافياي كشمير نفوذ فرهنگي تاريخي محسوس دارد تا جايي كه برخي كشميري ها آيت الله خميني را همخانواده خود مي دانند*. درباره لزوم تامين امنيت ايالت بلوچستان پاكستان نيز تهران نگراني هاي مشتركي با اسلام آباد دارد.
از سويي اگر چه گذر از سرزمين افغانستان نزديكترين خط وصل ايران به چين است، اما مسير افغانستان صعب العبور است. در ميان راه هاي جايگزين وسعت كريدور اقتصادي چين - پاكستان مي تواند رابطه ميان ايران با بزرگترين شريك تجاري خود را از مسير پاكستان مناسب كند به ويژه اينكه چند روز پس از اولين توييت دونالد ترامپ در آغاز سال ٢٠١٨ (كه پاكستان را مورد حمله لفظي قرار داده بود) اعلام شد كه بانك مركزي پاكستان يوآن چين را بعنوان ارز معتبر براي تجارت به رسميت مي شناسد. بعبارتي فضاي تجارت بدون دلار براي "ايران تحت تحريم دلار" در بازار پاكستان مساعد است.
اما اين همه هست و همچنان موانعي نيز درميانند!
پاكستان اگر چه مدتي است مي كوشد با گسترش روابط با همه قدرت ها و ايجاد تنوع در همكاري ها چهره كشوري مستقل از خود بنماياند اما نفوذ بلوك عربستان سعودي در فرهنگ و اقتصاد اين كشور قابل چشم پوشي نيست. همچنين ارتش پاكستان نيز كه متحد تلويحي عمران خان است به عنوان تنها ارتش اسلامي صاحب سلاح هسته اي (بمب اسلامي) با ادعاي حفاظت از موجوديت مسلمين، چشم به حمايت مالي دول متمول جنوب خليج فارس دارد.
امريكا مدت ها است نسبت به اشاعه هسته اي پاكستان بدبين است و ايران را هم متهم به تلاش براي ساخت سلاح هسته اي كرده است. واشنگتن از ميان دهلي نو و اسلام آباد ترجيح داده همكاري با دهلي نو را انتخاب كند اما دور از نظر نيست كه تقويت محسوس هرگونه روابط اسلام آباد و تهران واكنش هاي عربي را هم برانگيزد و آنگاه فاصله ميان پاكستان و كشورهاي عرب فرصتي به هند خواهد داد تا روابط خود را تحكيم بخشد و در كرانه وقوع آن احتمال، بعيد نيست كه حتي مزاياي كريدور چين - پاكستان تهديد شود! از سويي ديگر در اين مقطع زماني كه ايران آماج هجوم تحريمي ايالات متحده قرار گرفته، اگر رايزني براي معافيت هند از تحريم هاي آمريكا به نتيجه برسد و پاكستان منفعلانه كمافي السابق از شانس نزديكي به ايران استفاده نكند، فرصتي تاريخي را از دست خواهد داد و پس از آن تكامل حلقه هند گرد خود را (در ايران و افغانستان) با حسرت به تماشا خواهد نشست...
ظهور عمران خان بعنوان يك «تغيير» را مي توان به فال نيك گرفت. معادلات پيچيده اي پيشا روي عمران خان گستره شده و هر چند در كلام نزديك شدن به تهران را هدف مي داند اما طريق سياستورزي او اكنون ناشناخته تر از آن است كه بتوان پيش بيني داشت. در هر حال نكته جالب اين جاست كه علي رغم ظهور يك چهره نو در پاكستان و چشم انداز تغييرات، باز همچون هميشه مزاياي فرصت طلايي تغييرات بيش از هر ديگري متوجه ايران شده است. در هر غافلگيري و تلاطمي ايران ستون امن و تكيه گاه قابل پيش بيني به نظر مي رسد لذا دشمنان و رقبا سخت به زحمت مي افتند تا هزينه مانع تراشي ها را بپردازند.
ايران هر چند دخالت مستقيم در جامعه پيچيده پاكستان و تغيير در صف آرايي قواي سياسي آن ندارد اما باز هم در نتيجه هر كنش ديگران جايگاه ايران برجسته مي نمايد و يادآوري مي شود!
ايران ميراث دار گنجينه عظيم فرهنگي است و تلاش هاي مذبوحانه قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي هرگز نتوانسته نظم تاريخي اين جغرافيا را دگرگون كند يا حتي جايگاه ايران را تضعيف نمايد. اين استواري و درخشش دوام خواهد داشت تا زماني كه ايرانيان اينچنين جانانه و هوشمند قدر سرمايه هاي هويتي خود را مي داند.