برخی معتقدند به‌دلیل اینکه روسیه متحد استراتژیک ایران محسوب می‌شود پس باید در تمامی حوزه‌های اقتصادی، منافع ایران را بر منافع خود ترجیح دهد. این در حالی است که این اتحاد صرفا به‌معنای عدم دشمنی و در تصمیمات استراتژیک در کنار هم بودن است.ایران و روسیه منافع اقتصادی مشترک بسیاری دارند و در برخی عرصه‌ها نیز رقیب اقتصادی محسوب می‌شوند؛ اما اگر قدری تدبیر اندیشیده شود می‌توان عرصه‌های رقابت را به عرصه‌های همکاری مبدل ساخت. به‌عنوان نمونه روسیه از فروشندگان بزرگ نفتی غیراوپک است و ایران نیز از فروشندگان اصلی بازار نفت محسوب می‌شود. وقتی ساده به صحنه نگاه کنیم تصور می‌کنیم ایران و روسیه نمی‌خواهند دیگری در بازار نفت حضور داشته باشد تا بتوانند حداقل بخشی از بازار رقیب را ازآن خود کنند؛ اما در مقطعی از زمان و خارج از دولت‌ها، توافقی با روسیه صورت گرفت تا حجم 500 هزار بشکه به‌صورت سوآپ و تهاتر، نفت ایران توسط روسیه در فضای تحریم فروخته شود که متاسفانه با تغییر دولت در سال 92 عملا این موضوع به محاق رفت. این موضوع با سفر دکتر ولایتی به‌عنوان موثرترین مقام سیاست خارجی ایران مجددا در دستورکار قرار گرفته است. چین و روسیه که بعد از سال 92 دولت ایران را به‌دلیل برخی توافقات اقتصادی، پایبند به تعهدات اقتصادی نمی‌دانستند اکنون تضمین جدی‌تری را مطالبه می‌کردند. پیام مکتوب رئیس‌جمهور، پیام شفاهی رهبر انقلاب و «حامل پیام» که خود تضمین بالاترین مقام در عرصه بین‌الملل ارزیابی می‌شود، تغییر نگاه دولت آقای روحانی برای استفاده از تمام ظرفیت اقتصادی عرصه بین‌الملل محسوب می‌شود. اینکه توافق جدید نفتی چه ابعاد و زوایایی دارد فعلا به‌دلیل برخی توافقات پنهان لزومی به رمزگشایی از آن نیست؛ اما همین‌قدر قابل اشاره است که ایران برای فروش نفت خود تمامی کانال‌هایش را فعال خواهد کرد و روسیه نیز بازار جذابی برای ایران گشوده است.
رقیب یا رفیق گازی
«فروش و عرضه گاز» عرصه دیگری است که در آن ایران و روسیه رقیب اقتصادی تلقی می‌شوند، در حالی که اگر دعواهای بیهوده اصولگرا- اصلاح‌طلب پایان یابد، می‌توان به روسیه به چشم عرصه‌ای از عرصه‌های پیش روی ایران برای تبادلات مالی و تجاری نگریسته شود. دولت محترم نیز اگر تحرک لازم را از خود نشان دهد می‌توان این عرصه را نیز به‌گونه‌ای طراحی کرد که روسیه در کنار ایران قرار گیرد.
چرا رقابت؟
1- در سال 2016 روسیه 178/3 میلیارد مترمکعب صادرات گازی به اروپا داشته و به‌دنبال ارتقای جایگاه خود در بازار اروپا از طریق خط لوله نورد استریم و ترکیش استریم است.
2- حفظ بازار اروپا در راهبرد انرژی روسیه دارای اهمیت بوده و ورود گاز منطقه خزر به اروپا را تهدیدی علیه خود می‌داند و همواره درصدد بوده از ورود رقبا به این بازار جلوگیری کند.
3- از طرف دیگر اتحادیه اروپا نیز می‌خواهد حضور انحصاری روسیه در بازار گازی خود را پایان دهد و رقبایی برای او دست و پا کند. مذاکرات سنگین گازی EU با آذربایجان و ترکمنستان در همین راستا ارزیابی می‌شود.
4- در این مسیر ترکیه نیز می‌خواهد خود را ترانزیت انحصاری صادرات گاز ایران به اروپا جا بیندازد که امری خطرناک برای منافع آتی ایران محسوب می‌شود.
متحد گازی
1- روسیه و ایران اکنون با انتقال گاز خزر از سوی آذربایجان و ترکمنستان به اروپا مخالفت کرده‌اند؛ چراکه معتقدند تا تعیین رژیم حقوقی دریای مازندران، هرگونه استفاده از منابع این دریا خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است.
2- ایران به‌درستی می‌تواند نقشه آینده گازی و میزان تقاضای آینده گاز در منطقه و اروپا را برای حاکمان کرملین تبیین کند تا بتواند به‌درستی مفهوم همکاری تولیدکنندگان گازی را برای روسیه جا بیندازد.
3- هرگونه همکاری ایران و روسیه یا هر کشور تولیدکننده‌ای برای صادرات گاز موجب کاهش درگیری‌ها در منطقه غرب آسیا و افزایش قدرت منطقه در مقابل نظام سلطه خواهد شد.
4- بعد از ماجرای اوکراین، تحریم روسیه نیز آغاز شده است و احتمالا این تحریم‌ها به‌تدریج افزایش می‌یابد و کرملین همچون ایران با نظام سختی از تحریم در سال‌های آتی مواجه خواهد شد؛ بنابراین از هم‌اکنون باید همکاری‌های مشترک منطقه‌ای خود را افزایش دهد (مخصوصا با متحد استراتژیک خود) در عین حال که تیغ سیاست تحریمی کاخ‌سفید را کُند کند.
5- همان‌طور که در پیشنهادهای صندوق پژوهش و فناوری وجود داشت، ایران باید با ایجاد یک شرکت مشترک انتقال گاز برای خرید گاز ایران و فروش آن به اروپا با مشارکت 4۵ درصد روسیه، 4۵ درصد ایران، پنج درصد عراق و پنج درصد سوریه عملا خط لوله جدیدی را در منطقه سامان دهد.
الف- با کلید خوردن این خط لوله، جریان صدور نفت و گاز از منطقه تثبیت و افزایش خواهد یافت. کشورهایی که در مسیر این خط لوله قرار دارند و کشورهای دریافت‌کننده این گاز (اروپا) در جهت امنیت خط لوله، تمام همت خود را مصروف خواهند کرد.
ب- روسیه نیز در شرکتی که رقیب جدی حضور دارد مشارکت خواهد کرد و می‌تواند ایجاد کنترل نسبی روی منبع گازی رقیب در صادرات به اروپا داشته باشد.
ج- ایران نیز می‌تواند درآمد ارزی صادرات گاز خود را از طریق روسیه تسویه کند یا اینکه با تهاتر، از بازار اقتصادی روسیه فناوری به‌روز در زمینه‌های نفتی، آب‌شیرین‌کن و... دریافت و محصولات کشاورزی و صنعتی خود را در بازار روسیه عرضه کند. درنهایت ایران و روسیه از رقبای گازی به یک متحد گازی مبدل خواهند شد، هرچند گفته می‌شود علی‌اکبر ولایتی با هوشمندی، پیشنهادهای اساسی‌ای نیز در این عرصه داشته است که در جهت تدوین و اجرایی‌شدن آن برخواهد آمد.
*فرهیختگان