«کافکا در خاطره‌ها»

نویسنده: هانس گرد کوخ

ترجمه: ناصر غیاثی

ناشر: نشر نو، چاپ اول 1397

 308 صفحه؛ 34000 تومان

 

****

 

شاید شما هم مثل من و خیلی های دیگر، براین باور باشید که آشنایی با زندگی نویسندگان صرف نظر از ارضای کنجکاوی های مرسوم، حداقل حسنش کمکی است که به  درک بهتر آثار این نویسندگان می تواند بکند. بخصوص در مورد نویسندگانی مثل فرانتس کافکا که دارای آثاری پیچیده با ظرافت ها و ارجاعات معنایی فراوان هستند و نوشته های‌شان از جنبه های مختلفی قابل تاویل هستند. شناخت زندگی چنین نویسندگانی می تواند از پاره‌ای وجوه آثارشان رازگشایی کند. اما از سوی دیگر نویسندگانی از این دست را که از شخصیتی پیچیده با خلق و خوی خاص برخوردار بوده‌ اند، چقدر می توان از خلال آثاری که نوشته اند باز شناخت؟ آیا آثار آنها می تواند آیینه تمام نما یا صادقی از زندگی و طرز فکر آنها باشد؟

پاسخ این سوال، هم می تواند بله باشد و هم خیر! کافکا نمونه بارز نویسندگانی است که آثارشان از چنان رمز و راز و تاثیر گذاری برخوردار است که باعث می‌شود شمایلی فرا انسانی از آنها در ذهن مخاطبان و علاقمندان آثارشان ترسیم شود.

سوای آثار باقی مانده از او که منشا تفسیر و تاویل های مختلف قرار گرفته اند در مورد شخص کافکا نیز چنان تعبیر و تفسیرهایی انجام شده که ابعادی افسانه ای به زندگی و شخصیت او داده است که رسیدن به تصویر حقیقی او را ناممکن می سازد.  به راستی فرانتس کافکای واقعی چگونه بود؟ چقدر با این تصویر غالب از او، یعنی نویسنده‌ی درونگرایی که از شرایط زندگی خود در رنج بود و جهانی تاریک  و پر اضطراب را با آثارش ترسیم می‌کرد که دیوانسالارانی ناپیدا  بر آن حکم می رانند.

شکی نیست که آثار کافکا می تواند تا حد زیادی بازتاب دهنده تجربه شخصی و نگاه او به زندگی باشد، اما باید اذعان کرد که این تمام ماجرا نیست؛ بخصوص درباره نویسنده ای که آثارش را می توان از جنبه های مختلفی مورد بررسی و تفسیر قرار داد . گواه این مهم نیز انبوه آثاری است که در نقد و بررسی آثار او نوشته شده و می شود.

کافکا شهرت خود را مدیون وصی و دوستی است که خلاف وصیت او عمل کرد، آثاری را که باید نابود می‌کرد، به تدریج منتشر ساخت و تمام تلاش خود را نیز برای معرفی این نوشته‌ها بکار برد و البته در انتشار این آثار اگر نگوییم دخل و تصرف، حداقل سلیقه خود را اعمال کرد. درواقع او تا حد زیادی دریافت خود از شخصیت کافکا را  در معرض دید دیگران قرار داد.

 بعد ها وقتی شهرت کافکا عالمگیر شد، بسیاری از آنها که با کافکا برخورد داشتند به نوشتن خاطرات خود از او پرداختند. این خاطرات منابع بسیار خوبی  برای آشنایی با جنبه های مغفول مانده ی  شخصیت این نویسنده بزرگ، هستند. به‌خصوص که برخی از آنها به دوره‌هایی از زندگی اومی‌پردازند که راجع به آن شناخت بسیار کمی داشته ایم. همین ویژگی است که باعث می شود کتاب «کافکا در خاطره‌ها» اثر هانس گرد کوخ که با ترجمه ناصر غیاثی  و به همت نشر نو در مجموعه «کتاب‌خانه یادها و خاطره‌ها» به بازار آمده  اثری مهم و در خور اعتنا  برای علاقمندان پرشمار این نویسنده باشد.

  «کافکا در خاطره‌ها» فرصتی است منحصر به فرد برای آشنایی با جنبه هایی ناشناخته و مغفول مانده از شخصیت این نویسنده بزرگ که زندگی اش نیز همانند داستانهایش جذاب و کنجکاوی برانگیز بوده است.  

 از کافکا دست نوشته ها و نامه های زیادی به جامانده، درباره او نیز آثار گوناگونی منتشر شده، اما «کافکا در خاطره ها» اثری متفاوت درباره اوست. چنانچه از عنوان فرعی‫‌اش برمی‫‌آید (از دبستان تا گورستان)، این کتاب خاطرات افراد مختلف از روزهای اول دبستان تا دبیرستان و دانشگاه و دوستان و همکاران کافکا در شرکت بیمه و ناشر آثارش و... تا ماجرای روز خاکسپاری او را دربر می‫‌گیرد. در این کتاب، از خدمتکار خانه و کارآموز مغازه پدر گرفته تا همکلاسی های دوران مدرسه و همکاران و ناشران و دوستانش، همگی خاطرات خود از کافکا را روایت کرده اند. قرار گرفتن این روایت ها در کنار یکدیگر باعث شده تصویری جان دار از کافکا پیش روی خواننده ترسیم شود.

هانس گرد کوخ هم نویسنده است و هم کافکا شناس، او  از سال 1982 مدیریت چاپ تطبیقی آثار کافکا را برعهده داشته است. او «کافکا در خاطره‫ها» را نخستین‌بار در سال 1985 منتشر ساخت اما ویرایش تازه ای از آن را در سال 2013 همراه با چند خاطره‫ جدید به بازار فرستاد که این ویرایش تازه مبنای کار ناصر غیاثی قرار گرفته است.

در نسخه فعلی حدود چهل و پنج خاطره از کافکا توسط افراد گوناگونی که در دوره های مختلف زندگی  با او روبه رو شدند، در کتاب نقل شده است. برخی از این خاطره در همان زمان توسط افراد نوشته شده است، بدون اینکه اطلاع داشته باشند کافکا بعد ها به نامی بزرگ و جاودانه در تاریخ ادبیات بدل خواهد شد. همانند خاطرات فراتیشک اکساور باسیک که مدتی کارگر خرازی پدر کافکا بود و در میانسالی خاطرات زندگی اش را نوشت  بعدها مشخص شد که پسر بچه ای که به نام فراتیک کافکا در خاطراتش آمده کسی جز فرانتس کافکا در کودکی نیست .

با توجه به اینکه گرد آورنده این خاطره خود شناخت دقیقی درباره کافکا داشته می توان از سندیت آنها اطمینان داشت. چرا که نویسنده از آوردن متن هایی که با تخیل در آمیخته شده اند صرف نظر کرده و از میان کتابهای نوشته شده درمورد کافکا نیز تنها به خاطراتی از ماکس برود و گوستاو یانوش که هردو با کافکا از نزدیک ارتباط داشتند بسنده کرده است. مثلا خاطرات گوستاو یانوش به واسطه دیدارهایش با دکتر کافکا که همکار اداری پدرش بود، نوشته شده است. یانوش برخی روزها در ساعت های بعد از پایان کار به اداره آنها رفته و با کافکا هم‌سخن می‌شده است. یانوش یادداشت های روزانه اش را در همان زمان می‌نوشت و بعدها در قالب کتاب گفتگو با کافکا منتشر کرد، در کتاب حاضر نیز بخشی از این اثر نقل شده است. درواقع هانس گرد کوخ خاطراتی را که مستقیما کافکا در آنها حضور داشته و نقل آنها سودمند بوده، برای کتاب انتخاب کرده است.

چنین نمونه‌هایی که با دقت از لابلای کتابها، نشریات و دست نوشته ها بیرون آمده و کنار هم قرار گرفته‌اند در این کتاب فراوان است. نقل این خاطره ها در قالب متن هایی کوتاه و روان که در هر نشست می توان چندتایی از آنها را خواند، باعث شده «کافکا در خاطره‌ها» هم اثری خواندنی و جذاب باشد برای آنها که می خواهند زندگی شخصی درباره یکی از مهمترین نویسندگان ادبیات جهان بیشتر بدانند و هم اینکه منبعی منحصر به فرد برای آنها است که به طور جدی آثار فرانتس کافکا را دنبال کرده و به پژوهش درباره او می پردازند. مهمترین ویژگی کتاب «کافکا در خاطره‌ها» آن است که تصویر فرا انسانی ساخته شده از کافکا را که در بسیاری از زندگی نامه ها و تحلیل های  آثار و زندگی اوارائه شده ، کنار زده و با ارائه تصویری متفاوت از این نویسنده، او را از ساحت اسطوره ها به زمین آورده و چهره ای تازه و انسانی ازکافکا پیش روی مخاطبان گذاشته است.