در زمان امضای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ چشم‌انداز مثبت روابط ایران با غرب باعث شد تا برخی شرکت‌های اروپایی اقدام به ورود به بازار ایران کنند که ازجمله آنها می‌توان به شرکت نفت توتال فرانسه، شرکت فولاد دنیلی ایتالیا، شرکت نفت انی ایتالیا و شرکت کشتیرانی مرسک دانمارک اشاره کرد.

در قالب توافق هسته ای مشکل بیمه کشتی‌ها و نفت کش‌های ایرانی نیز حل شد.

تنها چند ماه پس از توافق هسته‌ای بود که دونالد ترامپ نامزدی خود را در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اعلام کرد و در اواخر سال ۲۰۱۶ نیز پیروز این انتخابات شد.

نکته قالب توجه اینکه ترامپ از زمان آغاز مبارزات انتخاباتی خود بارها از توافق هسته‌ای با ایران انتقاد کرد و گفته بود که به طور حتم آمریکا را از این توافق خارج خواهد کرد.

از آن زمان به بعد عملاً فعالیت شرکت‌های اروپایی در ایران به نوعی فروکش کرد و چشم‌انداز منفی نسبت به سیاست آمریکا علیه برجام باعث شد تا شرکت‌های اروپایی کار زیادی در ایران انجام ندهند.

یکی دیگر از اتفاقات بعد از برجام امضای چند ده میلیارد دلار قرارداد برای خرید بیش از ۲۰۰ فروند هواپیما از بوئینگ و ایرباس بود که با خروج آمریکا از برجام این قراردادها نیز عملا کان لم یکن خواهند شد.

در زمان عقد قرارداد وزارت نفت با شرکت توتال فرانسه، روزنامه فیگاروی فرانسه از این قرارداد به عنوان دستاورد بزرگ برجام یاد کرد و نوشت؛ این قرارداد چراغ سبز ایران به شرکت‌های اروپایی برای ورود به بازار این کشور است.

درآمد ایران از محل اجرای این قرارداد که مسئولیت توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را به توتال واگذار می‌کرد، برمبنای قیمت نفت بشکه‌ای ۵۰ دلار بیش از ۸۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد.

توتال قرار بود در قالب این قرارداد جدیدترین دانش فنی در زمینه توسعه میادین گازی را نیز به ایران منتقل کنند.

این شرکت پیشتر گفته بود که اگر ایران و کشورهای اروپایی به همراه روسیه و چین در برجام بمانند، حتی در صورت خروج آمریکا از برجام اولویت این شرکت فرانسوی ادامه فعالیت در ایران خواهد بود.

متاسفانه  اگرچه توتال هنوز به طور رسمی خروج از ایران را اعلام نکرده، اما اخیراً گفته است که در صورتی که از اجرای قانون تحریم‌های آمریکا مستثنی نشود دیگر نمی تواند درفاز 11 فعالیت کند. مدیر عامل این شرکت نیز در روسیه گفت که نمی تواند بدون دسترسی به نظام بانکی آمریکا کار کند.

پس از این قرارداد تصور می‌شد ترس شرکت‌های اروپایی از ورود ایران ریخته و دوره جدیدی از همکاری اقتصادی ایران و اتحادیه اروپا آغاز شود اما این اتفاق هم نیفتاد؛ چراکه ترامپ همه این برنامه‌ها را نقش برآب کرد.

مدیرعامل شرکت توتال فرانسه دو روز پیش نیز طی سخنرانی در اجلاس انرژی سن پترزبورگ روسیه تاکید کرد: سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ نفتی در ایران علی‌رغم تلاش اتحادیه اروپا برای متقاعد کردن شرکت‌ها برای ادامه حضور در ایران غیرممکن است؛ چراکه این شرکت‌ها نیاز به دسترسی به نظام بانکی آمریکا دارند.

مدیرعامل توتال ادامه داد: من نمی‌توانم یک شرکت بین‌المللی مثل توتال را بدون سرمایه‌گذاران آمریکایی و دسترسی به نظام بانکی آمریکا مدیریت کنم و این یک حقیقت است.

وی تاکید کرد: اقتصاد جهانی برمبنای دلار سازماندهی شده و من وظیفه ندارم در مورد اینکه ما به یک نظام مالی جدید نیاز داریم یا نه تصمیم‌گیری کنم.

این مقام اروپایی گفت: البته شاید شرکت‌های کوچک‌تر بتوانند به همکاری خود با ایران ادامه دهند اما این مسئله برای شرکت‌های بزرگ امکان‌پذیر نخواهد بود.

شرکت بوئینگ آمریکا نیز که پیش از خروج آمریکا از برجام تحویل اولین هواپیما به ایران را که قرار بود در سال ۲۰۱۸ انجام شود به سال ۲۰۱۹ موکول کرد، اخیراً اعلام کرده است لغو سفارش ایران هیچ تاثیری بر خط تولید این شرکت هواپیماسازی نخواهد گذاشت.

در صورت لغو مجوز فروش هواپیما به ایران از سوی دفتر OFAC خزانه‌داری آمریکا به احتمال زیاد صادرات ایرباس به ایران نیز ملغی خواهد شد؛ چراکه حدود ۴۰ درصد از قطعات هواپیماهای ایرباس در آمریکا تولید می‌شود و براساس قانون ایالات متحده محصولات خارجی که بیش از ۱۰ درصد از قطعات آنها در آمریکا تولید می‌شوند، برای صادرات به دیگر کشورها نیازمند مجوز از آمریکا هستند.

شرکت OMV اتریش نیز اخیراً به صورت ضمنی اعلام کرده است که در ایران خواهد ماند، اما این شرکت هنوز در ایران سرمایه‌گذاری نکرده است.

نکته حائز اهمیت این است که هنوز خبری از آغاز اعمال تحریم‌ها علیه ایران نیست و تا اعمال آنها حدود ۶ ماه زمان باقی است، اما شرکت‌های اروپایی علی‌رغم زمان زیاد باقیمانده و تلاش اروپایی‌ها برای حمایت از آنها، خروج از ایران را کلید زده‌اند.

پالایشگاه‌های اروپایی نیز جایگزین کردن نفت وارداتی از ایران را با نفت دیگر کشورها کلید زده‌اند.

بنا به اعلام شرکت‌های کارگزاری نفتی به دلیل اقدام آمریکا برای اعمال دوباره تحریم‌های نفتی علیه ایران، پالایشگاه‌های نفت اروپایی واردات نفت از دیگر کشورها به جای ایران را آغاز کرده‌اند.

بر همین اساس این پالایشگاه‌ها برای تامین نفت خود به سراغ عراق و سوریه رفته‌اند. موسسه S&P گلوبال آنالیتیکس نیز اعلام کرده است که صادرات نفت ایران پس از اعمال تحریم‌ها ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت؛ چراکه علی‌رغم اینکه شرکت‌ها و طرف‌های اروپایی علاقه‌ای به ترک ایران ندارند، اما با شروع تحریم‌های آمریکا فرار از تصمیمات و جریمه‌های احتمالی آمریکا سخت خواهد بود.

حتی پالایشگاه‌های ترکیه نیز که یکی از مشتریان پروپاقرص نفت ایران بودند، خرید نفت از عراق را شروع کرده‌اند.

همه این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که اتحادیه اروپا به زعم خود در حال برنامه‌ریزی برای حمایت قاطع از شرکت‌های فعال در ایران است.

قطع روابط شرکت‌های اروپایی با ایران به داخل کشور محدود نشده و شرکت بریتیش پترولیوم همکاری خود را با شرکت ملی نفت ایران در میدان گازی رهام در دریای شمال متوقف کرده است.

این پروژه که هزاران کیلومتر با مرزهای ایران فاصله دارد، به صورت ۵۰-۵۰ به بریتیش پترولیوم و شرکت ملی نفت ایران تعلق داشت.

در بیانیه این شرکت آمده است؛ با توجه به تصمیم آمریکا برای اعمال دوباره تحریم‌های نفتی برای ایران قصد داریم برخی برنامه‌های خود در میدان گازی رهام را تا زمان روشن‌تر شدن شرایط تحریم‌های آمریکا علیه ایران لغو کنیم.

بریتیش پترولیوم در بیانیه خود تاکید کرده است؛ همواره به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و دیگر کشورها پایبند بوده است.

همه این اتفاقات در حالی روی می‌دهد که اولاً تا آغاز اجرای تحریم‌ها علیه ایران حدود ۶ ماه زمان باقی است و از سوی دیگر اتحادیه اروپا به شدت در تلاش است تا از شرکت‌های خارجی در ایران حمایت کند.

از دیگر شرکت هایی که طی هفته های گذشته ایران را ترک کرده اند می توان به شرکت ‌های نفتی، فولادی، انرژی و بیمه ای اروپایی اشاره کرد.

شرکت فولاد دنیلی ایتالیا نیز اعلام کرده است که یافتن پوشش مالی سفارش‌های ایران به ارزش 1.8 میلیارد دلار را متوقف کرده است. رئیس این شرکت اعلام کرده است بانک‌های اروپایی از ترس مواجه شدن با تحریم‌های ثانویه آمریکا در پی خروج این کشور از برجام دیگر تمایلی به تامین مالی پروژه‌های ایران ندارند.

شرکت ساگای نروژ نیز که در زمینه تولید انرژی خورشیدی فعالیت می‌کند و در اکتبر سال 2017 قراردادی را به ارزش 2.5 میلیارد یورو با ایران امضا کرد، پس از خروج آمریکا از برجام اعلام کرد که از ایران خارج خواهد شد.

شرکت نفتی انی ایتالیا نیز که در ژوئن سال 2017 توافقنامه مطالعه طرح توسعه میادین نفتی و گازی ایران را امضا کرده بود، اخیراً اعلام کرد که این توافقنامه را لغو خواهد کرد.مدیر این شرکت در نشست سالانه سهامداران آن اعلام کرد که تمام طلب خود از ایران را دریافت کرده و برنامه‌ای برای ادامه حضور در ایران نخواهد داشت.

شرکت دانمارکی مرسک به عنوان بزرگترین شرکت کشتیرانی جهان نیز سه روز پیش گفت که کلیه فعالیت‌های خود در ایران را متوقف خواهد کرد. این شرکت فعالیت بسیار گسترده‌ای در آمریکا داشته و این اقدام را از ترس مواجهه با تحریم‌های آمریکا انجام داده است.

شرکت چند ملیتی خدمات بیمه‌ای آلیانز نیز اعلام کرده است که احتمالاً به زودی ارائه خدمات بیمه‌ای به کشتی‌های ایرانی و حامل نفت ایران را متوقف می‌کند.

بنابراین می‌توان ادعا کرد که اگر شرکت‌های حاضر در ایران کوچک‌ترین امیدی به موفقیت اروپایی‌ها در این زمینه داشتند، منافع خود در ایران را ترک نمی‌کردند.

دلیل اصلی این حجم از ترس اروپایی‌ها را نیز می‌توان در میلیاردها دلار جریمه شرکت‌های اروپایی ناقض تحریم‌های ایران توسط آمریکا یافت.

آمریکا پیشتر بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی ناقض تحریم‌های ایران را میلیاردها دلار جریمه کرده بود که از جمله آنها می‌توان به جریمه بی‌سابقه ۸.۹ میلیارد دلاری بانک BNPپاریباس فرانسه اشاره کرد که در سال ۲۰۱۴ نهایی شد. بانک HSBC انگلیس نیز در سال ۲۰۱۲ به اتهام مشابه ۱.۹ میلیارد دلار جریمه شده بود. یک بانک دیگر انگلیسی بنام استاندارد چارترد نیز در سال ۲۰۱۲ به پرداخت ۶۶۷ میلیون دلار از سوی آمریکا جریمه شده بود.

به عبارت دیگر آمریکا از محل جریمه ۲۲ بانک بین‌المللی و غالباً اروپایی ۱۳.۸ میلیارد دلار جریمه دریافت کرده است که اولاً برای شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی بسیار قابل توجه بوده و از سوی دیگر انگیزه خوبی برای آمریکا در ادامه اجرای سیاست مشابه خواهد بود.

بنابراین نه قرار است آمریکا در این زمینه کوتاه آمده و یا به شرکت یا بانکی رحم کند و نه شرکت‌های اروپایی خود را در معرض جریمه نقض ناخواسته تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار خواهند داد.