برجام از ابتدا بار کجی بود که به مقصد نرسیدنش غافلگیر کننده نیست. موضع قاطع ترامپ علیه اعتبار برجام ثابت کرد که از نگاه آمریکا برجام و ایران هراسی ابزارهایی هستند برای تعقیب اهدافی جاه طلبانه که البته هیچ کدام از مستاجرین کاخ سفید از آن غفلت نداشتند.
بزرگنمایی تهدید برنامه هسته ای ایران بستر اجماع سازی تاریخی باراک اوباما علیه ایران را فراهم ساخت و اکنون عدم همراهی دونالد ترامپ با محصول آن اجماع به طمع باز آرایی اتحاد دیگری می باشد که آمریکا ضمن رویای رهبری آن در پی استفاده جهت تحصیل منافعی بلندپروازانه است.
"احیای تحریم های امریکا" تقلای بازگشت به دورانی است که دولت آمریکا به بهانه کشف و مجازات تخلف جهانیان از «پیچیده ترین مقررات تحریمی تاریخ» به هر جا سرک می کشید و می کوشید اطلاعات تمامی مبادلات اقتصادی جهان را زیر سلطه نظارتی خود بگیرد. اقدامی که بسیاری کشورها را آزرده، متضرر و مستاصل کرد و در طلب آسودگی از دخالت های آمریکا انگیزه یافتند تا گوش به امر کاخ سفید در تحمیل محدودیت ها بر ایران مشارکت کنند. مشارکتی که قرار بود در نتیجه موفقیت آن و به تسلیم کشاندن ایران بهانه سلطه اطلاعاتی و دخالت های حاکمیتی آمریکا بر دیگران از میان برود!
اروپا با وجود برگزیت، ماکرون بی پشتوانه، مرکل تضعیف شده، ایتالیای بی دولت، اسپانیای بحران زده و جسارت روز افزون اعضا علیه تصمیمات بروکسل تصویر اروپایی ضعیف را به ذهن متبادر می کند. از سوی دیگر خرس روسی و اژدهای چینی از هر فرصتی جهت تقویت جایگاه جهانی خود بهره بر می دارند...
اخیرا وسوسه استفاده از ضعف اروپا و واکنش به خطر گسترش نفوذ رقبا امریکا را بر آن داشته که بی پروا به اقداماتی هدفمند متوسل شود. حتی دمیدن آمریکا بر آتش جنجال ترور اسکریپال به هدف تثبیت فاصله اروپا با روسیه بود و در چارچوب همین اقدامات سلطه جویانه امریکا بر اروپا می گنجد. امریکا دست به هر کاری می زند تا همچون دوران زعامت در بلوک غرب، افسار جهان غرب را تنگ ببندد پیش از آنکه رقبا موفق شوند آرزوی پراکندگی غربیان را به تعبیر نزدیک کنند.
اکنون اعتراضات مقامات آلمانی، فرانسوی و اتحادیه در مخالفت با تحمیل قوانین تحریمی آمریکا بر جهان را می توان نشانه ای از تشدید تقلای دفاعی اروپا بر شمرد. «مایوس شدن از متحد قدیمی» گلایه است و در ادامه تقویت «استقلال اروپا از آمریکا» مطالبه شده و «ژاندارم اقتصادی» بودن آمریکا هم مورد اعتراض اروپاییان قرار دارد. این تقابل لفظی اروپا و آمریکا نتیجه اعلام زیرکانه ایران برای ماندن موقت بر تعهدات برجامی است تا شاید از این رهگذر قدمی نیز در راه آرزوی دیرین ایجاد فاصله میان اروپا و آمریکا برداشته شود!
پس از سخنرانی ترامپ، خروج واکنشی ایران هدیه بزرگی به امریکا به شمار می رفت! اما ایران از چند هفته مهلت و صبر سخن گفته تا شاید اروپا نظر ایران برای جبران زیان اقتصادی خروج آمریکا از برجام را تامین کند. بدیهی است روابط میان ایران و پنج کشور دیگر در قالب برجام نمی گنجد زیرا در غیاب امریکا برجام تغییر کرده و اگر قرار بر اعتبار معامله باشد باید بر ایجاب و قبول جدیدی توافق شود. علی رغم این نیز ماندن موقت ایران بسیار بهتر از خروج واکنشی از آن است هر چند راه خروج برجام نیز می تواند از کمیسیون مشترک بگذرد که چند هفته زمان خواهد برد.
هزینه عینی برجام برای ایران تضعیف بازدارندگی، تخریب تاسیسات پلوتینیوم و یا از دست رفتن ۹۷ درصد ذخیره غنی سازی کشور می باشد. اما واقعیت این است که هزینه بزرگتری که سایه آن به واسطه برجام بر امنیت ایران گسترانده شده تهدید بازرسی گسترده و نظارت بر اطلاعات دولتی ایران می باشد.
ترامپ اگر چه در طلب فایده ای کلان برای امریکا چنین کرد اما طلبکاری ایران از عهدشکنی برجامی دستاویز محکمی به تهران داده تا به مدد آن در برابر گسترش معهود دامنه بازرسی و نظارت بهتر مقاومت کند. لذا در صورت محدود شدن دامنه نظارت و بازرسی به اراده تهران، حتی در فرض بیشتر ادامه دادن برجام هم تا مدتها هزینه امنیتی بیش از این بر ایران تحمیل نخواهد شد.
صبوری تا سر رسید صدور "گزارش تاییدی آژانس بین المللی انرژی هسته ای" پس از دوران خروج آمریکا نیز سرمایه ای برای چانه زنی های آینده خواهد شد زیرا به هر حال روزی باید این پرونده به سرانجامی برسد. از زاویه انتظارات و ارزیابی محصول بگو مگوی امریکا و اروپا برای اقتصاد ایران نباید دچار خوش بینی کاذب شد. روشن است که شرکت های بزرگ بین المللی متاثر از اراده واشنگتن از ورود به ایران خود داری خواهند کرد اما نتیجه بی توجهی به خواهش ها و تحقیر مقامات اروپایی از سوی امریکاییان می تواند مسیر تعمیق همکاری ها و اجماع سازی مجدد را با مانع مواجه کند یا دست کم از سرعت آن بکاهد.
شاید بتوان گفت و شاهد آورد که آنچه ایران را برای تعامل و پذیرش برجام ترغیب کرد، احتمال تشدید فشارها بود نه لزوما تحریم های سختی که اعمال شده بودند و تحمل می شدند. اجماع جهانی پیش از آغاز مذاکرات پایانی این چشم انداز را تقویت می کرد که حلقه محدودیت گرد ایران می تواند بیش از طاقت تنگ شود.
سرانجام برجام معیوب حاصل آمد و فرصت بستن پرونده برای همیشه تلف شد. اکنون اما متاثر از خویشتن داری ایران، اروپای ظاهرا مغرور که از وضع تعرفه های فولاد و آلومینیوم از سوی آمریکا سخت آزرده شده بود متوجه شده که باز هم باید برای گرفتن معافیت از تحریم های ثانویه آمریکا التماس کند!
واقع بینانه است که امیدوار باشیم سقف نتیجه تحمیل اراده امریکا بر اروپاییان باز گرداندن محدودیت های سابق است و نه تشدید آنها! اگر چه آمریکا نگاهی ابزاری به پرونده ایران دارد اما محدود کردن چیرگی و سلطه امریکا از راه تشدید هزینه خروج از برجام عملیاتی است که صبوری و تدبیر ایران می طلبد.
ملت با اتحاد از دشواری های تاریخی متعددی عبور کرده اند، اکنون تصمیم هوشمندانه آقای رئیس جمهور نیز لایق حمایت همگان است.