فاضلی: مشکل تلگرام این است که بین حوزه‌های عقلانی ارتباط برقرار می‌کند

نعمت‌الله فاضلی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مدعی شد: حکومت می‌خواهد عقلانیت را تولید و بازتولید کند و تلگرام به این دلیل مشکل‌ساز است که بین حوزه‌های عقلانی ارتباط برقرار می‌کند.

به گزارش فارس، نشستی با موضوع جامعه و فیلترینگ تلگرام، عصر روز گذشته (دوشنبه ۱۷ اردیبهشت) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد. در این نشست مهدی فضائلی مدیرعامل اسبق خبرگزاری فارس، نعمت‌الله فاضلی دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و حسن نمک‌دوست استاد علوم ارتباطات حضور داشتند.

در ابتدای این نشست، فاضلی با بیان اینکه من درباره تلگرام و شبکه‌های اجتماعی صحبتی نمی‌کنم؛ چراکه صاحب‌نظر نیستم، بیان داشت: از هر زاویه‌ای که نگاه کنیم مسئله فیلتر کردن یا نکردن تلگرام امری واضح است و حاکمیت می‌داند که این کار سودی ندارد، اما نمی‌دانیم که چرا تلگرام را فیلتر می‌کنند.

وی مدعی شد: استدلال دوستان عدم وجود مسائل امنیتی است، اما باید گفت که آنهایی که از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند هر کاری کنند، حتی اگر آن را فیلتر هم بکنند، با فیلترشکن به راهشان ادامه می‌دهند و ما خیلی نباید وقتمان را صرف این موضوع کنیم.

فاضلی با بیان بحثی درباره نسبت فرهنگ و زندگی روزمره گفت: آنچه که فکر می‌کنم می‌توان درباره آن صحبت کرد، بحث نسبت فرهنگ و زندگی روزمره با این شبکه‌هاست. جامعه ایرانی هیچ‌گاه فرصت ابراز وجود نداشته، به همین دلیل معتقدم تاریخ گذشته ما تاریخ سکوت است و صدای فعالان تاثیرگذار شنیده می‌شد، اما صداها آنهایی نبودند که از میان فرهنگشان شکل گرفته باشد.

وی در ادامه مدعی شد: کاری که شبکه‌های اجتماعی انجام می‌دهند در ساختن صدا و شکستن سکوت است و آنچه سیاست‌مداران را به ترس انداخته همین صدایی است که سکوت را شکسته است. سیاست‌مداران باید در صدا سیاست‌ورزی کنند که تجربه‌اش را دارند.

فاضلی در ادامه بیان داشت: منظورم از صدا این است که همه گروه‌های اجتماعی آنچه را تجربه می‌کنند، تفسیر کنند و بعد از تبدیل آن به پیام از طریق شبکه‌های پیام‌رسان منتشر کنند.

وی با اشاره به نظریه «پیتر برگ» افزود: برگ ایده مهمی دارد و سوالی در اینجا مطرح می‌شود که واقعیت در شبکه‌های اجتماعی چیست؟ پاسخ این است که واقعیت همان تفسیر و توجه کردن است که مردم عادی در فرایند زندگی روزمره به آن می‌رسند، در اصل واقعیت عبارت است از آگاهی معرفت و شناسایی که مردم عادی به آن می‌رسند. واقعیت آن نیست که مردم به آنچه دانشمندان می‌گویند برسند، بلکه دقیقاً برعکس آن است. واقعیت آن چیزی است که مردم جامعه در زندگی روزمره آن را برساخت می‌کنند. برساخت کردن به معنی خلق مستمر و مداوم آگاهی‌هاست.

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره اینکه چرا امروزه تا این میزان روی پیام‌رسان تلگرام حساسیت ایجاد شده، بیان داشت: جای سوال است که چرا امروزه پیام‌رسان تلگرام حساسیت‌زا شده و نیروی حکومتی قادر نیست با فیلتر کردن در ارتباط مردم مداخله کند و چرا این مداخله تجاوز به حریم خصوصی مردم تلقی می‌شود. مصلحت‌های حکومت واقعیت نیست؛ چراکه جامعه ما برساختش از واقعیت چیز دیگری است. تمام رسانه‌ها به این دلیل در جامعه ما واجد ‌نوعی دچار حساسیت شده‌اند که ما از طریق این شبکه‌ها چنین واقعیت‌هایی را برساخت می‌کنیم.

وی در همین زمینه بیان داشت: این واقعیت، واقعیت اعلا است، واقعیتی که ساحت وجودی انسان توسط آن تعیین می‌شود. در زندگی روزمره ایرانی واقعیت اعلا را واقعیت زندگی انسان‌ها نمی‌دانند. اینکه حکومت نتوانسته در این 40 سال مصلحت‌های خودش را مصلحت‌های مردم بداند، یعنی اینکه در کار خود موفق نبوده و آنچه که الان در حال اتفاق افتادن است این است که مردم از طریق این شبکه‌ها ساحت‌های وجودی زندگی‌شان را تجربه می‌کنند.

فاضلی بیان داشت: شبکه‌ها فقط تجربه‌های مردم را بازنمایی نمی کنند، بلکه کم وبیش تمام مردم با هر ویژگی از  طریق این شبکه‌ها ساحت‌های وجودی زندگی را برساخت می‌کنند و امکان زیست کردن زندگی همان است که این شبکه‌ها امکانش را می‌دهد و جامعه و حکومت مخالف آنهاست.

وی با اشاره به پیوند بین زندگی روزمره و تلگرام مدعی شد: اینکه زندگی روزمره ما با تلگرام پیوند خورده، دلیل‌های مهمی دارد، مهم‌ترین دلیلش احساس امنیت بود که کاربران تلگرام چنین حسی را داشتند. مسئله شبکه‌های تلگرام، ادراک حسی ما، غرایز و... را شکل می‌دهد و در چنین شرایطی که همه چیز در دسترس است، صداقت هم وجود دارد و آنجا عرصه زندگی خصوصی کاربران می‌شود. به همین دلیلی که اشاره شد کاربران نمی‌توانند به شبکه‌های حکومتی مثل سروش اعتماد کنند؛ چرا که حکومت روی آن نظارت می‌کند و هرچه هم بگویند کنترل نمی‌کنیم، نمی‌توان این حرف را پذیرفت.

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: شبکه‌های حکومتی قادر نیستند به ما امکانی دهند تا تجربه‌ها را آن‌طور که هست تجربه کنیم. حکومت می‌خواهد عقلانیت را تولید و بازتولید کند و تلگرام به این دلیل مشکل‌ساز است که بین حوزه‌های عقلانی ارتباط برقرار می‌کند. شبکه‌های پیام‌رسان ازجمله تلگرام به این دلیل مشکل‌ساز هستند که شبکه و ارتباطند که می‌توان نام دیگرش را انسان گذاشت و انسان منهای ارتباط نشانه و معنایی ندارد.

فاضلی در پایان بیان داشت: جامعه ما این مجال را به طور کافی نداشته تا مردم بتوانند در شبکه قرار بگیرند. تلگرام یک بازیچه نیست و مسئله‌اش، مسئله یک نرم‌افزار نیست. از سال‌ها پیش مصلحت‌گرایان از تمام اخلاق مایه گذاشتند تا به مردم بفهمانند ارتباط چگونه است و به این دلیل تاثیری نداشت که روشی واقع‌بینانه نبود و شبکه‌ها را نمی‌توان با داده‌های مصلحت‌اندیشانه درست کرد.

فضائلی: آیا مالک تلگرام عاشق ایرانیان است که به آن‌ها خدمات می‌دهد؟

مهدی فضائلی کارشناس ارشد رسانه گفت: مشکل نظام با تکنولوژی پیام‌رسان خارجی نیست، بلکه با تلگرام است. آیا «پاول دورف» عاشق مردم ایران شده تا به نفع آنها کاری کند و هر روز هم خدمات برتری را به سایر خدماتش اضافه کند؟!

فضائلی در این نشست ضمن انتقاد از صحبت‌های فاضلی گفت: اگر پاول دورف هم اینجا بود به این خوبی نمی‌توانست از تلگرام دفاع کند. من با این قسمت از حرف‌هایتان موافقم که جامعه ما از اندیشمندان به دور است، اما در چند بخش اتهام‌هایی در صحبت‌هایتان بود که در نقض آن نمونه‌هایی می‌آورم. شما گفتید که 40 سال است که نتوانسته مصلحت خودش را با مردم همراه کند، به نظر شما نظامی که 40 سال نتوانسته این کار را کند از روز اولش تا امروز، یکی از کارآمدترین نظام‌های دنیا نبود. یک نظام بدون همراهی مردم چطور می‌تواند ادامه دهد و ما این همراهی را در جنگ 8 ساله دیدیدم. آیا می‌شد بدون حضور مردم جنگ را اداره کرد؟

وی در همین زمینه ادامه داد: 40 سال است که انتخابات برگزار می‌شود و در هر دوره بالای متوسط شرکت‌کننده داشتیم. با بخشی از حرف‌های شما موافقم درباره اینکه در برخی اوقات نظام نتوانسته کارهایی انجام دهد، اما سوالم این است که فتنه 88 و آشوب دیماه 96 چطور خاتمه یافت؟ در تمام این اتفاقات مردم پایان‌بخش ماجرا بودند.

فضائلی خطاب به فاضلی گفت: شما ادعا کردید که تلگرام برساخت آگاهی دارد و به همین دلیل فیلتر شده، من سوالی دارم که آیا پاول دورف عاشق مردم ایران شده تا به نفع آنها کاری کند و هر روز هم خدمات برتری را به سایر خدماتش اضافه کند که در هیچ پیام‌رسان دیگری در دنیا نیست؟! امروز که نظام تصمیم گرفته تلگرام را فیلتر کنند با بخش سایفون جلسه می‌گذارند و بعد می‌بینیم که موفق نمی‌شوند.

مدیرعامل اسبق خبرگزاری فارس در ادامه بیان داشت: نمی‌دانم این ادعاها از کجا نشات می‌گیرد که دوستان دانشگاهی‌مان آن را بیان می‌کنند! نظامی که در انتخابات ریاست جمهوری مناظره‌هایی برگزار می‌کند، آیا می‌شود نخواهد حقیقت را به مردم بگوید؟ نظامی که از آگاهی مردمانش بترسد، چنین جلسه‌ای برگزار نمی‌کند.

وی با اشاره به بخش دیگری از حرف‌های فاضلی درباره عدم اعتماد مردم به پیام‌رسان سروش نیز گفت: باید بگویم تا امروز بیش از 10 میلیون کاربر در پیام‌رسان سروش فعالیت دارند و شاید اگر سایر پیام‌رسان‌ها را هم به این تعداد اضافه کنیم به 15 میلیون نفر برسند.

فضائلی در پایان صحبت‌هایش با اشاره به اینکه نظام غیر از تلگرام هیچ پیام‌رسان خارجی دیگری را محدود نکرده است، گفت: مشکل نظام با تکنولوژی پیام‌رسان خارجی نیست، بلکه با تلگرام است که یک برند در این تکنولوژی است، اگر یک پیام‌رسان بتواند نیاز ارتباطی مردم را فراهم کند، کوچ گسترده‌تری از تلگرام به سمت آنها صورت خواهد گرفت.

نمک‌دوست: دو برداشت از فیلترینگ تلگرام وجود دارد

استاد علوم ارتباطات گفت: دو برداشت از فیلترینگ تلگرام وجود دارد؛ برداشت اول شامل این است که مفهومی شبیه سانسور به مردم القا می‌شود. برداشت دوم مفهوم محافظت دارد، می‌گویند تلگرام تهدیدهایی را متوجه مردم ایران کرده و داریم جلوی آن را می‌گیریم.

نمک‌دوست در این نشست گفت: زمانی که موضوع این نشست را مطرح کردند، کلمه تلگرام در ذهنم سنگینی نکرد. تلگرام مصداق اتفاقی است که در جامعه ما در حال رخ دادن است.

این روزنامه‌نگار درباره فیلترینگ تلگرام گفت: دو برداشت از اتفاقی که افتاده وجود دارد؛ برداشت اول شامل این است که مفهومی شبیه سانسور به مردم القا می‌شود و آنها فکر می‌کنند از داشتن اطلاعات محروم شده‌اند و باید به مردم این حق را داد؛ چرا که متنی که رئیس‌جمهور نوشته بود مصداق بارز همین موضوع است. برداشت دوم مفهوم محافظت دارد، می‌گویند تلگرام تهدیدهایی را متوجه مردم ایران کرده و ما داریم جلوی فعالیت پیام‌رسانی را که مشکل‌ساز شده، می‌گیریم.

وی در توضیح برداشت دوم گفت: به شخصه هیچ نگرانی بابت برداشت اول ندارم و معتقدم در تاریخ رسانه‌های اجتماعی این تصور که می‌توان با فیلتر جلوی توسعه مناسبات انسانی را گرفت، منتفی شده است.

نمک‌دوست در ادامه بیان داشت: در حال حاضر که موضوع منتفی است و با فیلتر نمی‌شود جلوی اشاعه اندیشه را گرفت، اما فرض کنیم یک پیام‌رسان داخلی داشته باشیم و هر کاری که در تلگرام می‌کردیم آنجا هم انجام دهیم، بعد از مدتی به این نتیجه می‌رسیم که خیلی هم خوب است، یعنی اگر من عکس خانوادگی خودم را در گروه خانوادگی‌مان قرار دهم، باید مطمئن باشم هیچ مشکلی پیش نمی‌آید؟ اما در بخش دوم نگرانی‌ها خیلی زیاد است.

وی در پایان صحبت‌هایش نیز گفت: اگر در بافتی که امروزه در آن هستیم قبل از توضیح تصمیم گرفته شود هر پیام‌رسانی فیلتر شود جامعه آن را نمی‌پذیرد و این قابل توجیه نیست و معتقدم با چنین روشی به نتیجه نخواهیم رسید.