«هنر رمان»

نویسنده: ناصر ایرانی

ناشر: نشر نو، چاپ اول 1394

688 صفحه، 49000 تومان

 

****

تحریر دوم «هنر رمان» نوشته ناصر ایرانی که در هیئت شایسته‌ای به همت نشر نو به بازار آمده، شکل تکامل یافته کتابی است که در طول بیست و پنج سال گذشته سه بار بازنگری شده‌است. ابتدا در اوایل دهه شصت با نام «داستان: تعاریف، ابزارها و عناصر» منتشرشد؛ یک دهه بعد زمانی امکان تجدید چاپش میسر شد که نگاه نویسنده  در پاره‌ای جنبه ها تغییر یافته بود. بنابراین بازنگری در آن کتاب برای بدل شدن به اثری خورندِ زمانه خویش به نوشتن «هنر رمان» در دهه هشتاد انجامید که تغییرات و دگرگونی های آن به حدی بود که «هنر رمان» را باید اثری تازه محسوب کرد.

کمال گرایی نویسنده  برای ارائه اثری شسته رفته‌تر که از تغییر و تحولات روزگار عقب نمانده باشد، باعث شد قریب یک دهه بعد «هنر رمان» با بازنگری اساسی دیگر در شمایلی تازه، اینبار  توسط نشر نو به بازار فرستاده شود. کتاب حاضر که عنوان تحریر دوم «هنر رمان» را یدک می‌کشد، با وجود تغییرات قابل ملاحظه‌ای که داشته همچنان متکی بر استخوان‌بندی تحریر قبلی است اما با اصلاحاتی که در ارتقاء کیفی کتاب تاثیری محسوس داشته است.

«هنر رمان» در چند سال اخیر از جمله کتابها و منابع درسی دانشگاهی نیز بوده است. این مهم تا حد زیادی متاثر از خاستگاه ذهنی رویکردی است که ناصر ایرانی از زمان نوشته شدن نسخه اول این کتاب تا امروز که تحریر دومِ نسخه دوم کتاب به بازار آمده، دنبال کرده است؛ رویکردی که حاصل تجربیات نویسنده کتاب در آموزش داستان نویسی بوده است.

اما زمانی که نسخه اول کتاب منتشر شد، در خلاء کتابهای آموزش داستان‌نویسی یکی از انگشت شمار آثاری بود که مخاطب علاقمند به نویسندگی ناگزیر به مراجعه به آنها بود، اما تحریر دومِ نسخه فعلی زمانی منتشر شده که کتاب های ترجمه و تالیف در حوزه داستان نویسی آن چنان پرشمارنده که مخاطب علاقمند به این حوزه با این سردرگمی روبروست که کدامیک از این کتابها می توانند اولویت های اصلی مطالعه در این حوزه باشند. با در نظر گرفتن چنین شرایطی به روشنی می توان ضرورت این تغییرات و بازنگری های اساسی از سوی نویسنده را دریافت تا کتاب بی‌رقیبِ آن سالها، در این سالها نیز بی‌رقیب باقی بماند!

«هنر مان» در هیبت امروز، از دو بخش تشکیل می شود: ماهیت رمان و صناعت رمان. کتاب اول تحت عنوان «ماهیت رمان» بیشتر به نگاهی «تاریخی» و «محتوای» به  خودِ رمان دارد. در این بخش که از هفت فصل تشکیل می شود، ابتدا به چیستی و مهمترین ارکان رمان و نسبتی که با داستان دارد پرداخته شده است. سپسدر فصلی تحت عنوان «قصه رمان» تاریخچه بوجود آمدن «رمانس» و «رمان» شرح داده شده است. در ادامه به رمان در جهان مدرن پرداخته شده  و به واکاوی آن از نظر نسبتی که با واقعیت، اخلاق، دین و همچنین جامعه دارد و تاثیرات متقابل میان آنها.

کتاب دوم تحت عنوان صناعت رمان به ویزگی های خود رمان می پردازد تا مخاطب به دریافتی واقع بینانه از جنبه های مختلف رمان برسد. به عبارتی نویسنده کوشیده به مخاطب نشان بدهد وقتی از رمان حرف می زنیم، دقیقا از چه حرف می زنیم؟! نویس در مقام صنعتگر، موضوع رمان، فن روایت، زبان و سبک، سه ابزار عمده روایت، دیدگاه {زاویه دید}، طرح و شخصیت، عناوین فصولی هستند که در بخش دوم (کتاب دوم) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند.

پایان بخش کتاب دو ضمیمه کاربردی هستند که پس از پی نوشت های انتهایی آورده شده اند. ابتدا شرح حال نویسندگانی که در متن کتاب از آنها یاد شده که به شیوه ای موجز و فشرده نوشته شده و سرانجام نیز برخی از اصطلاحات مهم هنر داستان نویسی که با بیانی فشرده اما ساده ارائه شده است.

«هنر رمان» در قیاس با «داستان: تعاریف، ابزارها و عناصر» که کتابی بسیار مقدماتی برای مخاطبانی در سطوح اولیه آشنایی با داستان و داستان نویسی محسوب می شد؛ اثری است تکامل یافته از نویسنده ای صاحب دیدگاه در عرصه داستان نویسی که برخلاف بسیاری از نویسندگان چنین کتبی که درواقع شارحان دیدگاه های مختلف در عرصه هایی هستند که هنوز تعریف مشخصی از آنها ارائه نشده است. این ویژگی کتاب ناشی از تجربه چندین دهه فعالیت متداوم نویسنده کتاب به‌عنوان داستان نویس است  که به شکلی دسته بندی شده و کاربردی در اختیار مخاطب قرار داده است. مخاطبی که با این کتاب هم از جنبه های مختلفرمان و رمان نویسی آگاه می شود و هم به واسطه این درک نگاهی دقیق تر در رابطه با کیفیت ادبی آین آثار بدست بیاورد.